De superfood-hype begon zo’n vijf jaar geleden met quinoa en avocado’s. Inmiddels staan de kasten van superfood-studenten vol met allerlei bessen, poeders, zaden en noten. Economieredacteur Max van Geuns sprak drie studenten en vroeg de experts: hoe goed zijn die superfoods nou voor jezelf en de rest van de wereld?

Quinoa, zeewier, zaden, noten, bessen en veel fruit en groenten: de standaardopstelling aan ‘superfoods’ die Shinouk Ettema heeft geëtaleerd in haar studentenkeuken. “Bijna elke dag eet ik wel lijnzaad en chia zaad,” vertelt ze enthousiast. “Dat doe ik bij mijn ontbijt door de soja-yoghurt. Tussendoor eet ik noten en als avondeten vooral veel groente.” En de 20-jarige studente staat hier niet alleen in: voor veel studenten, vooral vrouwen, is dit routine geworden.

“Mijn vrienden noemen me soms ook wel grappend de ‘quinoa-kut’ van de groep”

Ettema werd een jaar geleden vegan, vlak voordat ze haar ouderlijke huis verliet en begon met studeren aan de UvA. “Vanuit huis kreeg ik het eten van superfoods al mee. Ik dronk wel veel cappuccino’s en at graag croissantjes. Door vegan te worden daagde ik mezelf uit: toen was het klaar met die ongezonde tussendoortjes. Dat beviel wel goed.” 

Ettema eet superfoods voor de uitdaging, maar ook voor haar gezondheid. “Het voelt prettig om te weten dat er zoveel voedingsstoffen in zitten.” In het begin vond ze haar nieuwe voedingspatroon wel lastig om vol te houden, maar inmiddels gaat het allemaal vanzelf. “Mijn vrienden vonden het wel typisch dat ik vegan werd,” vertelt Ettema, die daarvoor ook al veel met haar gezondheid bezig was. “Ze noemen me soms ook wel grappend de ‘quinoa-kut’ van de groep.” Gelukkig kan ze hier zelf ook om lachen.

Wat zijn superfoods eigenlijk?

Superfoods zijn producten die door een hoog gehalte aan goede voedingsstoffen en antioxidanten allerlei positieve effecten zouden hebben op de gezondheid. Zouden hebben, want het gaat vooral om het beeld dat door bedrijven over de superfood in kwestie gecreëerd wordt in de maatschappij. Het is dus eigenlijk een marketingterm, overgewaaid uit de Verenigde Staten.

Volgens orthomoleculair voedingstherapeut Rineke Dijkinga, die er een hele website over gezond eten op nahoudt, behoren superfoods minimaal tien unieke eigenschappen te hebben en moeten ze een hoog gehalte aan vitamines, mineralen, sporenelementen, aminozuren en beschermende stoffen bevatten. “Officieel zijn superfoods een specifieke verzameling eetbare, voedzame planten. Ze zijn niet geheel onder te brengen als voeding, maar ook niet als medicijn. Het zijn in ieder geval onbewerkte voedingsmiddelen.”

Het is geen toeval dat Ettema gekscherend ‘quinoa-kut’ genoemd wordt door haar vrienden; de graan-achtige plant, die van nature voorkomt in Zuid-Amerika, is het meest bekende schoolvoorbeeld van een superfood. De korrels zijn glutenvrij en bevatten meer eiwitten en voedingsvezels dan gewone rijst. Ook avocado’s, afkomstig uit Centraal-Amerika, worden veelal gezien als superfood. De onverzadigde vetten in de vrucht verhogen het ‘goede’ cholesterolgehalte en vermindert de kans op hart- en vaatziekten.

Glutenallergie én lactose-intolerantie

Niet alle superfood-studenten kiezen voor superfoods, enkel en alleen omdat ze een gezond imago hebben. Voor Thalya Koenen, een 20-jarige studente op het Amsterdam University College (AUC), bieden veel superfoods ook een ‘brood-nodige’ uitkomst. Ze is lactose-intolerant, eet sinds haar achtste geen vlees, kwam er op haar twaalfde achter dat ze een glutenallergie heeft en eet nu sinds een paar maanden ook geen vis meer. “Want waarom zou ik geen vlees eten, maar wel vis?”

Koenen wordt dus deels ‘gedwongen’ om gluten- en lactose-vrije producten te consumeren (al vindt ze het ook belangrijk en goed). Daar komt nog bij dat ze glutenvrij brood niet lekker vindt. Hierdoor zit brood op de ontbijttafel er niet in voor haar; in plaats daarvan eet ze zelfgemaakte muesli of granola. “En in de winter havermout.” Maar variatie is niet het lastigste voor Koenen: “Bij anderen moet ik me aanpassen, soms eet ik maar wat ik voorgeschoteld krijg. De buikpijn neem ik dan voor lief.” 

“Ik eet tarwegras niet voor mijn plezier, maar omdat het goed is voor mijn lichaam”

Visolie-pillen bij de brunch 

Alhoewel de meeste respondenten voor dit artikel vrouwelijke studenten waren, meldde zich toch nog één ‘fit guy’ aan. Noah van Genuchten, eveneens student op AUC, houdt het niet slechts bij regelmatig sporten. De 23-jarige doet drie tot vier keer per week ‘additieven’ bij zijn eten: van stuifmeelkorrels tot tarwegras en van hennepzaad tot visolie-pillen. “Ik koop het zelf niet, zo’n potje visolie-pillen kost 22 euro. Maar mijn moeder is veel met haar gezondheid bezig en haalt altijd grote hoeveelheden. Ik neem dan af en toe een potje mee van thuis.”

Net als de meeste studenten leeft Van Genuchten niet elke dag en nacht even gezond. “Ik weet dat ik bij uitstek geen sluitend voedingspatroon heb. Maar dan moet ik des te meer goed voor mijn lichaam zorgen.” Hij weet niet zeker of die pillen helpen, “het kan ook een placebo-effect zijn,” maar hij gelooft dat het wel degelijk een goed effect op hem heeft. “Altijd alleen maar lekker eten zorgt er niet voor dat je lichaam alle nodige bouwstoffen binnenkrijgt. Ik eet tarwegras niet voor mijn plezier, maar omdat het goed is voor mijn lichaam.”

Net als bij Ettema moeten de vrienden van Van Genuchten wel een beetje om zijn ‘gezonde collectie’ lachen. “Als we bij iemand gaan brunchen nadat we een nachtje zijn gaan stappen en kom ik weer met mijn supplementen aanzetten. Ik bied het ze graag aan, maar die slaan ze vriendelijk af. Zij denken dat het geen daadwerkelijk effect heeft. Moeten ze zelf weten.” 

Superfood echt zo supergoed?

De vraag is natuurlijk of al die superfoods nou echt zo goed zijn. Het antwoord op die vraag is niet eenvoudig: dat hangt er maar vanaf over welke superfood je het hebt, hoeveel je ervan consumeert en in welke zin je ‘goed’ bedoelt. De meeste superfoods bevatten voedingsstoffen zoals vitamines, mineralen en antioxidanten, die gezondheid bevorderende eigenschappen hebben, aldus het Voedingscentrum. Maar ze zeggen ook: “Niet één voedingsmiddel kan alle essentiële voedingsstoffen leveren die het lichaam nodig heeft.” De voedingsexperts adviseren daarom liever als vanouds om de Schijf van Vijf aan te houden. 

‘Clean’ voedingspatronen hebben veel in populariteit gewonnen, maar kunnen omslaan in een ernstig eetstoornis: orthorexia

Veel superfoods consumeren hoeft desondanks niet slecht te zijn voor je gezondheid, in tegendeel zelfs: overmatige vleesconsumptie gaat juist gepaard met een verhoogde kans op hartziektes, zo is allang bekend.

Alhoewel superfoods niet allemaal plantaardig zijn, valt de consumptie vaak samen met een plantaardig dieet. En dat kan wel gevaarlijke vormen aannemen, zeker als het gluten-vrij, suiker-vrij, olie-vrij, granen-vrij én rauw is. Zulke ‘clean’ voedingspatronen hebben veel in populariteit gewonnen, maar kunnen omslaan in een ernstig eetstoornis: orthorexia, waarbij de consument een obsessie krijgt met superfoods die zo puur en perfect mogelijk moeten zijn. Orthorexia-patiënten lijden aan psychologische problemen en moeten professionele hulp krijgen om weer ‘normaal’ te kunnen eten.

Gelukkig lijden de meeste studenten niet aan orthorexia en consumeren ze hun superfoods meestal in combinatie met andere producten. Ook dan is het belangrijk om te weten welke producten welk daadwerkelijke effect hebben op je gezondheid. Daarvoor heeft de Consumentenbond een helder overzicht gemaakt van de belangrijkste superfoods en hun grootste mythes en waarheden.

Kritiek op quinoa en avocado’s

Michiel Korthals, hoogleraar filosofie aan de Universiteit van Wageningen, is kritisch. “Consumenten worden gebombardeerd met allerlei gezondheidsadviezen. De jacht op superfoods is de consequentie daarvan. Er wordt niet meer gekeken naar de hele maaltijd, maar slechts naar enkele levensmiddelen die de gezondheid zouden bewerkstelligen.” Voedingsjournalist Bee Wilson heeft kritiek met dezelfde strekking: “Clean eating is de utopie van puurheid in een giftige wereld.” Het is onmogelijk om 100 procent ‘gezond’ te eten en leven, dus kan het averechts werken om daar een absolute poging tot te wagen.

“Als Rens Kroes één product gaat promoten, kan dat tot prijsstijgingen en voedselschaarste leiden”

Het consumeren van superfoods brengt ook een hele productieketen met zich mee. En zeker bij zo’n voedingstrend kan de productie ervan grote impact hebben in relatief korte tijd, zegt Erik Ansink, hoogleraar ruimtelijke economie aan de Vrije Universiteit. “Als Rens Kroes ineens één bepaald product gaat promoten dat schaars is en op slechts enkele plekken in de wereld verbouwd wordt, dan kan dat tot prijsstijgingen en uiteindelijk tot voedselschaarste leiden. In veel landen kunnen ze vanuit hun cultuur, gewoontes of infrastructuur namelijk niet switchen naar een alternatief om zelf te consumeren.”

Volgens Ansink is de verbouwing en export van quinoa qua impact op de lokale bevolking daarom vergelijkbaar met een slechte oogst door weersomstandigheden. “Maar het effect voor de producent is natuurlijk wel beter, die verdient er gewoon aan.”

Steeds vaker worden superfoods ook dicht bij huis geproduceerd, zo gaan Nederlandse quinoa-rassen inmiddels de hele wereld over. Ook die ontwikkeling vindt Korthals niet positief: “Welke kunstgrepen moeten dan uitgehaald worden? Nog meer kunstmest?” Volgens de filosoof pakt dit ook slecht uit voor de boeren in Zuid-Amerika: “Hebben die zich eindelijk ingesteld op de export van hun product, zakt de hele vraag ernaar in. Hetzelfde verhaal voor avocado’s.”

Deze kritiekverhalen zijn de superfood-studenten niet geheel onbekend. Zo weet Ettema nu ook dat de productie van avocado’s niet altijd even goed uitpakt voor de lokale bevolking en bovendien heel veel water kost. “Nu ik dat weet, let ik daar wel beter op en probeer ik die dingen iets minder te eten.”

Of er zo nog wel producten overblijven om te consumeren, als avocado’s ook al niet meer mogen? “Zo wordt het aanbod inderdaad wel erg beperkt,” zegt Ettema. “Maar er blijft altijd wel wat groeien om op te eten.”

Dit is het tweede artikel in onze serie over consubeteren. Lees ook de introductie over goede voornemens en de stukken over studenten die liever koken dan bestellen, hoe je als student duurzaam én betaalbaar kunt eten en of de overheid als verlicht despoot een uitweg is uit het voedselprobleem.