Je struint over de markt en ziet een aantrekkelijk bord met ‘Hollandse Nieuwe!’ of ‘Verse bijvangst!’ Je herinnert het advies van je moeder: vis is gezond! Maar je weet ook: met elke euro die je uitgeeft, kun je iets maken of breken. Dus je vraagt je af: hoe duurzaam is het eten van haring? Is het eten van bijvangst een goed alternatief?
Het probleem: overbevissing
Onze oceanen lopen door verschillende oorzaken gevaar. Door vervuiling en klimaatverandering verkeren onze wateren in een slechte staat, maar het meest urgente probleem is overbevissing. De verklaring is simpel: we vissen simpelweg veel te veel vis uit onze zeeën. Hierdoor hebben soorten vaak niet genoeg capaciteit om te herstellen in aantallen, met gevaar van uitsterven tot gevolg. Volgens de FOA wordt van 90% van de vissoorten het https://redpers.nl/wp-content/uploads/2016/08/max-in-ny-1.jpgimale of zelfs meer de zee uitgehaald om uiteindelijk op ons bord te belanden.
We zijn zo goed geworden in commerciële visserij dat geen enkele vissoort meer veilig lijkt voor onze enorme sleepnetten of relatief nieuwe methode: pulsvissen. Deze door Nederlandse vissers ontwikkelde methode geeft vissen een stroomschok, waardoor ze al dood zijn voordat ze het water uit worden gehaald. Handig toch? Tonijnvissers werken vaak met zogenaamde lokvlotten die al het zeeleven naar zich toe trekken, inclusief ‘exotische’ vissen waar niet primair op gevist wordt: haaien, roggen, manta’s, etcetera.
De internationale samenwerking omtrent transnationaal visbeleid faalt al sinds 1990
Bij de meeste methodes belanden de vissen uiteindelijk op een grote hoop, waarbij de druk op de onderste vissen zo groot is dat de dieren sterven. Aan sleepnetten, die bovendien het bodemleven verwoesten, en genoemde lokvlotten kleeft een behoorlijk nadeel: de bijvangst.
Bijvangst betekent dat je iets hebt gevangen waar je niet naar op zoek was. Zo kunnen er zeeschildpadden of schitterende pijlstaartroggen dood aangetroffen worden in de netten. Er zit ook zeeleven bij waar vissers wél naar op zoek waren, maar wat nog niet volgroeid genoeg is om te verkopen. Alle diversiteit aan vis overleeft zo’n opeenhoping in een net onder grote druk en zonder water vaak niet. De Noordzeevissers lukt het niet om de bijvangst te beperken. Ongeveer de helft van al het zeeleven wat aan land komt, is bijvangst.
Internationale samenwerking
Jaarlijks spreken ministers, met visserij in de portefeuille, af hoeveel en wat er uit de zee gehaald mag worden, waarbij ze advies krijgen van wetenschappers die de visstanden bijhouden. De adviezen van wetenschappers worden echter vaak niet ter harte genomen en met piratenvisserij wordt geen rekening gehouden. Piratenvissers vissen zonder vergunning en niet onder een vlag. Erger nog: ze vissen soms in beschermde gebieden. Geen concurrentie betekent makkelijk verdiend. Maar de vis wordt duur betaald.
Zelfs de bond voor vissers erkent dat in de Waddenzee de visstand daalt. Over de Noordzee komen tegenstrijdige berichten. De Universiteit Wageningen stelde in 2015 dat de quota’s helpen. Greenpeace heeft een visvangstwijzer gemaakt, om aan te tonen hoe duurzaam het is om een bepaalde vissoort te eten. Ook dit overzicht toont geen florissant beeld van ‘onze’ zeeën. Het NRC meldde in 2014 dat de internationale samenwerking omtrent transnationaal visbeleid al sinds 1990 faalt, volgens een onderzoek van Griekse biologen. In 2017 volgt een soortgelijk bericht, maar verandering in Europees beleid blijft uit. Het onderzoek van de Griekse biologen betreft drie nabijgelegen Europese zeeën, waarbij de territoriale wateren steevast toebehoren aan goed georganiseerde democratieën. Visstanden in landen waar geen regulatie plaatsvindt laat een nog veel schrijnender beeld zien.
Consumentengedrag
Tot zover de overheidskant van het probleem. Ligt de oplossing misschien bij consumentengedrag? Kan minder of anders vis eten het probleem oplossen?
Minder of geen vis eten is een uitkomst, maar ‘bijvangst eten’ volgens sommigen ook. In steeds meer restaurants wordt het als duurzame keuze aangemerkt. Het initiatief Extra Catchy, die visburgers maken van bijvangst uit de Noordzee, valt daarbij op. Het bedrijf promoot het kennismaken met vissen die je nog niet kent en noemt dat ‘eerlijk’ en ‘duurzaam’.
Door bijvangst om te toveren tot een winstgevende praktijk is de oorzaak van het probleem niet opgelost
Het is nog maar de vraag of deze termen adequaat zijn, omdat ‘eerlijk’ en ‘visserij’ in de praktijk slecht te combineren blijken. Het eten van vrijwel alle soorten vis (laat staan bijvangst) uit de Noordzee is oneerlijk in bijna ieder aspect. Ten aanzien van de vissen en hun vermogen om te herstellen en aan te sterken, met name door de rigoureuze manier van vissen waarbij kwantiteit meer uit lijkt te maken dan precisie. In alle lagen is onzuiverheid gesignaleerd. Ministers tegenover wetenschappers en vissers onderling. Vissers hebben sinds 2013 namelijk ‘aanlandplicht’. Hierbij moet bijvangst van bedreigde soorten gemeld worden, die dan in mindering wordt gebracht van het geldende visquotum. Omdat dit veel extra werk is, frauderen veel vissers hierbij.
Het duurzaamste alternatief lijkt het kiezen van een ander product op de markt of op je bord in een restaurant. Door bijvangst als onbedoelde schade om te toveren tot een winstgevende praktijk is de oorzaak van het probleem niet opgelost. Consumenten moeten vis de tijd geven om zichzelf te reproduceren en vissers moeten preciezer gaan vissen. Lege zeeën en oceanen is op termijn namelijk een veel groter probleem.
Dit is het tweede artikel in onze serie over consubeteren. Lees ook de introductie over goede voornemens en de stukken over studenten die liever koken dan bestellen, hoe je als student duurzaam én betaalbaar kunt eten, of de overheid als verlicht despoot een uitweg is uit het voedselprobleem en of die superfoods nou echt zo supergoed zijn.
