Onder een pluizige navy manteljas, groen fleecedekentje, zwarte muts en een regenboogsjaal die diens gezicht gedeeltelijk bedekt, komt een tweetal ogen tevoorschijn. Sporen van gestolde was op wijnflessen verraden dat de kaarsen overuren draaien om nog enige warmte te bieden. “Ik weet niet of de verwarming werkt, maar we doen hem niet aan omdat het vet duur is,” zegt een van de jongeren van het Groningse krakerscollectief Kraaienest.
De kraker doet diens verhaal in anonimiteit wegens vrees voor strafrechtelijke vervolging. “Dat doet de gemeente als je echt goed ruzie met ze hebt gezocht. En dat hebben we,” zegt die. De afgelopen jaren heeft het OM de krakers meermaals voor de rechter gesleept. Het Kraaienest is sinds november 2021 actief in Groningen. Na het bezetten van verschillende panden verlegde het krakerscollectief in september dit jaar hun focus naar culturele gebouwen. Sinds oktober nestelen de krakers zich in de oude jeugdsynagoge, die in de volksmond jeugdsjoel word genoemd. Het is de laatst overgebleven jeugdsjoel in Nederland.
‘Wij vinden het niet kunnen dat een stuk geschiedenis wordt verwijderd omdat een ambtenaar een prestigeproject wil’
De voormalige sjoel (Jiddisch voor ‘school’) en de grote synagoge in de Folkingestraat zijn de enige overgebleven gebouwen uit de oude Joodse buurt van Groningen. Nadat slechts 239 van de 2800 Groningse Joden de Tweede Wereldoorlog overleefden, werd de grote synagoge omgetoverd tot een chemische wasserette. In de jaren 80 kwam de grote synagoge weer in Joods beheer en kreeg de sjoel een publieke functie als buurt- en sportcentrum.
De gemeente verkocht het historische gebouw dit jaar met de opdracht om de voormalige jeugdsynagoge grotendeels te slopen en er luxe appartementen in te zetten. Daartegen verzetten de krakers zich, omdat dit mogelijk ten koste gaat van de karakteristieke voorgevel en de glas-in-lood Davidster van de jeudgsjoel. “Wij vinden het niet kunnen dat er een stuk geschiedenis wordt verwijderd omdat een of andere ambtenaar een prestigeproject onder zijn armen wil,” zegt een van hen.
Cultureel erfgoed
De krakers kunnen rekenen op veel steun van betrokken burgers. “Ik vind het echt geweldig,” zegt Theo Butterhof (71), eigenaar van antiquariaat Isis in de Folkingestraat. “Het gaat ze niet zozeer om de woningnood, maar ze maken zich sterk voor het behoud van Joods cultureel erfgoed.”
Volgens Butterhof heeft de jeugdsjoel niet alleen een rijk, maar ook een heel beladen verleden. De bouw is in 1940 voltooid en een jaar later werden alle Joodse kinderen gedeporteerd. De antiquaar heeft over de jaren heen met veel overlevenden gesproken van wie familienamen terug te vinden zijn op tableaus boven de winkels in de Folkingestraat. “Dan besef je dat je in een historische buurt zit. Het is gewoon een levende geschiedenis die je hier ziet en de jeugdsjoel is daar ook een onderdeel van.”
Controverse
Het krakerscollectief organiseert sociaal toegankelijke evenementen voor iedereen. Tegelijkertijd host het een anti-Israël protest van de groep Groningen for Palestine (GfP). Tijdens het protest werd Joodse inwoners zoals Nadav Levi (28) toegang tot de jeugdsynagogoe geweigerd door GfP en Kraaiennest. Beide partijen verwijten elkaar dat de ander hen bedreigt en provoceert. “De aanwezigen namens GfP voelden zich niet veilig in de jeugdsynagoge met de aanwezigheid van de Joodse studenten, daarom hebben we ze er samen uitgezet en tegengehouden,” aldus een van de krakers.
“Het is grappig om te stellen dat je het belangrijk vindt om het Joodse erfgoed te behouden en dan juist Joodse inwoners niet binnenlaat,” zegt Levi. Hij verhuisde zes jaar geleden naar Groningen. Een belangrijke reden om zijn thuisland te verlaten was vanwege de politieke situatie. Levi heeft begrip voor open, educatieve evenementen over Palestina, maar hij verafschuwt GfP. “Ik heb Groningen for Palestine bestempeld als terreursympathisanten en daar blijf ik bij. Ze steunen duidelijk een terreurdaad,” aldus Levi.
‘Ik ga graag weer naar binnen, maar ik denk niet dat ik welkom ben’
Voor de Joodse gemeenschap ligt een GfP-bijeenkomst in een Joodse heilige plek gevoelig. Binnen de gemeenschap is iemand wiens tante een van de 240 gegijzelden is. “Ik heb de situatie nog voor het evenement uitgelegd aan de krakers, maar het kon ze gewoon niets schelen. Om zo’n evenement in de jeugdsynagoge te organiseren: er zijn geen woorden voor om te beschrijven hoe smakeloos dat is.”
“Er is veel ophef over die bijeenkomst geweest,” erkent een van de krakers. “Maar als anarchisten kijken wij daar heel genuanceerd tegenaan. Wij zijn tegen alle vormen van onderdrukkingen, dus ook de Palestijnse onderdrukking. Als we dat negeren, hebben we geen principes.”
De krakers zeggen dat ze zich hard maken voor de veiligheid van Joodse mensen, maar volgens Levi laten hun daden een ander motief zien. Tien minuten nadat de krakers hem verhinderden om naar binnen te gaan, werd een andere Joodse student door de kraker en GfP uit de oude jeugdsynagoge gezet. “Ik ga graag weer naar binnen als dat mogelijk is,” zegt Levi, “maar ik denk niet dat ik welkom ben.”
Sociaal centrum
Over de toekomst van de sjoel blijft veel onduidelijk. Als het aan de krakers ligt, gaat de jeugdsjoel net als in het verleden dienen als een sociaal, openbaar centrum. Daarom organiseren ze niet alleen anarchistische evenementen in de sjoel, maar ook sporttoernooien, jamsessies en film- en informatieavonden over de Joodse geschiedenis. Elke vrijdagavond is er een volkskeuken waar meer dan vijftig betrokken Groningers op afkomen. “Dat soort dingen vind ik ook gewoon vet mooi,” zegt een van hen. “Dat willen we hier hebben.”
Het Kraaienest verlaat de sjoel pas als de gemeente plannen voor een sociaal wijkcentrum overneemt. “Hopelijk krijgt het pand dan een monumentale status en een publieke functie,” zegt de kraker. “En met wat geluk mogen wij dan ook nog een tijdje blijven. Anders zoeken we weer een nieuw plekkie. Want wet of geen wet: kraken gaat gewoon door. Van ons komen ze nooit af.”
Eindredactie door Isa Reinalda
