Drie jaar geleden werd een autowasstraat in Utrecht gekraakt en omgetoverd tot de Carwash Gallery, een ontmoetingsplek vol creaties. Er is een hechte groep ontstaan van mensen die regelmatig de plek bezoeken, hier evenementen organiseren of hier wonen. Met evenementen zoals ‘What Does Space Even Feel Like?’, ‘Wash Your Language’, cacaoceremonies en jamsessies creëren zij een omgeving waar spelenderwijs creativiteit wordt aangemoedigd.
Het platform Jonge Makers, onderdeel van het adviesorgaan Raad van Cultuur, plaatste onlangs een nieuwsbericht waar zij stellen dat kunst nog altijd als elitair wordt ervaren. De adviesgroep, bestaande uit verschillende creatievelingen, ervaart beperkte kansen. Ze zien dat de ambitie hoog is, maar binnen de creatieve industrie is het lastig om een brede doelgroep te bereiken. Financiering is vooral beschikbaar voor kunst dat past bij de verlangens van de ‘elite’. De Carwash Gallery wil dat anders aanpakken. Iedereen is welkom om bijvoorbeeld een kunstwerk te maken, gitaar te spelen, een vuurtje te stoken of om er simpelweg te zijn. Spontaniteit staat centraal en bezoekers mogen buiten de lijnen kleuren. Het is een plek waar, anders dan in traditionele galerijen, laagdrempelig gecreëerd mag worden.
Speeltuin zonder regels
Tussen de rollers en borstels van de autowasstraat staan meubels, verf, instrumenten en kunstwerken. Merel Zoomers (22), organisator en bewoner van de Carwash Gallery, ziet het vrije karakter van de Carwash als speeltuin zonder regels waar creativiteit wordt gestimuleerd. “Bezoekers voelen zich deel van het evenement. Daardoor voelen ze zich zelfverzekerder en dat zorgt voor het spelen.” Een vrije speeltuin is voor de meeste bezoekers best even wennen wanneer zij gewend zijn aan regels en presteren. Zo ervaart kunstenaar en stadsambassadeur Jaap Kagiso Bierman (28) de Carwash Gallery als een plek zonder verwachtingen. “Bij de Carwash geven we elkaar het vertrouwen. Daarmee geven we elkaar veel ruimte om te creëren.” Door prestatiedruk weg te nemen, kunnen bezoekers vrijer creëren.
Renee (19, achternaam bij de redactie bekend) is net als Merel organisator bij Carwash Gallery. Ze ziet dat er een groep is ontstaan van mensen die allemaal de visie voor de ruimte delen. “We hebben elke dag dat er mensen langskomen om iets op te ruimen, te schilderen of eten te maken. Dat ontstaat als mensen zich fijn voelen en voelen dat deze plek ook van hen is.” De vaste groep creëert een vertrouwde en ongedwongen sfeer voor elkaar, bezoekers en de buurt. Het vertrouwen van de groep geeft bezoekers autonomie om zelf keuzes te maken over wat zij in de ruimte willen maken of doen.
De maker en de gever
Helleke den Braber is hoogleraar Mecenaatstudies aan de Universiteit Utrecht en hoofddocent Cultuurwetenschappen aan de Radboud Universiteit. In 2023 publiceerde zij het onderzoeksrapport ‘Kun je het maken om te vragen?’. Het rapport omschrijft de relatie tussen kunst- en cultuurliefhebbers en creatieve ‘makers’ zoals kunstenaars, muzikanten of dansers. De liefhebbers, of ‘gevers’, zorgen ervoor dat de makers kunnen blijven maken door hen financiële, materiële of morele steun te geven.
Door deze steun ontstaat er ook een verwachting van gevers. Zo kunnen zij invloed hebben op de mogelijkheden en kansen die de creatieve makers krijgen. Den Braber: “Gevers behoren tot een bepaalde maatschappelijke groep. Ze zijn vaak ouder en wit en opgegroeid in een geprivatiseerde situatie en zullen dus eerder kiezen voor of houden van het soort kunst dat bij die demografische groep past.” Wanneer kunst- en cultuurliefhebbers in dit profiel passen, is steun aan makers vaak toegespitst op de smaak van de liefhebbers. Hierdoor is het voor makers lastig om een bredere doelgroep te bereiken. “Als je het soort kunst maakt dat juist past bij de culturele voorkeuren van een jonge, diverse groep is het moeilijker om steun van private gevers te ontvangen,” aldus Den Braber.
De Carwash Gallery is daarentegen een plek waar het heft in eigen handen wordt genomen, waar makers niet afhankelijk zijn van gevers. Kraken lijkt hierin in het voordeel van de Carwash Gallery te werken. ”Anders zouden we op een andere manier moeten functioneren om onszelf financieel boven water te houden. Nu is er een vrijheid die we kunnen genieten,” aldus Kagiso. Er is geen winstoogmerk en er zijn geen belangen van liefhebbers die behartigd moeten worden: makers kunnen vrij creëren, onafhankelijk van gevers. Den Braber ziet ook hoe kraken creatieve vrijheid in de hand werkt. “Je bent niet ingekaderd in beleid en regels.” Toch schetst zij een keerzijde. “Aan de andere kant kan vrijheid heel beperkend voelen. Omdat je zo weinig continuïteit hebt, loop je onmiddellijk tegen de grenzen aan van de financiële mogelijkheden die er zijn.”
Veilig grenzen verleggen
Voor de betrokkenen bij de autowasstraat lijkt dit geen probleem te zijn. Muzikant Fabio Matarrese (26) is betrokken bij de jamsessies in de Carwash Gallery. “Ik ervaar een gevoel van veiligheid om mensen uit de schulp te laten kruipen.” Fabio ziet graag dat bezoekers een instrument durven op te pakken en op het podium gaan staan. Dit gevoel van veiligheid was er lang niet altijd. Fabio: “Gekraakte locaties zijn absoluut niet het toonbeeld van veiligheid. Het was een vogelvrije plek hiervoor.” Veilige waarden en normen staan inmiddels hoog op de agenda bij de organisatoren. Dit beperkt echter niet de vrije sfeer om te maken.
Het creëren van een veilige en toch vrije omgeving is een ingewikkeld proces voor de Carwash Gallery, dat constant in ontwikkeling is. Desondanks wordt het een plek met steeds duidelijkere grenzen. Zo introduceren zij een ‘wellbeing team’ tijdens evenementen en bewaken zij een ongedwongen sfeer. Ook Merel zet zich in om normen en waarden vorm te geven. “Ik hoop dat deze plek kan fungeren om veiligheid en grenzen te herkennen, te respecteren, maar ook ze misschien te verleggen. Je komt je eigen grenzen pas tegen als je de ruimte krijgt.”
Eindredactie door Jens van der Weide
