Veganisme is al jaren een trend, maar niet onder iedereen. Het blijkt dat voornamelijk jonge vrouwen dierlijke producten links laten liggen. Hoe kan het dat er zo weinig mannen veganistisch eten? Antropoloog Ola Płońska legt redacteur Iris ten Have uit waarom mannen zo verknocht zijn aan vlees.
Terwijl de stereotypen rondom vrouwelijkheid al jaren met de grond gelijk worden gemaakt blijken onze associaties met mannelijkheid steviger vastgeroest. De documentaire Gamechangers stelt dat je zelfs na één veganistische maaltijd sterkere en langere erecties krijgt. Dit wekte bij mannen agressieve reacties op: ze hebben het gevoel dat vlees van hen wordt afgepakt. Een Nieuw-Zeelandse enquête die aantoonde dat sommige veganistische vrouwen uitsluitend veganistische mannen daten werd gebombardeerd met extreme commentaren. “Zulke vrouwen moeten verkracht worden op een bed rauw vlees” of “worden afgeslacht”. Dat zulke films en onderzoeken veel woede opwekken vindt antropologe Ola Płońska (28) “verontrustend, omdat die mannen het echt zien als een aanval op hun mannelijkheid”.
Historische verklaring
Płońska doet PhD-onderzoek aan de Vrije Universiteit Amsterdam naar de samenhang tussen seksualiteit, eten en politiek. “De link tussen mannelijkheid en vlees hebben we overgenomen van de jagers-verzamelaar-samenlevingen.” Terwijl de man jaagde verzamelde de vrouw bijpassend fruit. En toch, nu we ons stuk vlees gewoon bij de Appie om de hoek kunnen halen, blijft het eten van vlees vastkleven aan het westerse traditionele concept van mannelijkheid. Dit houdt in: sterk, stoïcijns en weinig emotioneel.
Uit een veertig jaar lange studie bleek dat zogenaamde traditionele mannelijkheid ongezonde gewoontes bevordert. Zo lijden mannen sneller aan gezondheidsproblemen wanneer ze de ‘voorschriften van mannelijkheid’ volgen. Dit komt doordat ze zich minder snel en graag zorgen maken over zichzelf en daardoor niet op tijd naar de dokter gaan.
Zo bekeken is het weigeren om vlees te eten een vorm van verzet tegen de patriarchie
Voor de tweede feministische golf van de jaren zestig ging de wetenschap uit van een spectrum waar mannelijkheid en vrouwelijkheid aan uiterste einden tegenover elkaar stonden. Van deze opvatting is overgebleven dat de manier om zich als man te onderscheiden van vrouwen is door ‘vrouwelijke’ eigenschappen af te wijzen. Compassie met dieren wordt door mannen neergezet als iets vrouwelijks. Het is in het Verenigd Koninkrijk de meest voorkomende reden om veganist te worden. Deze associatie met vrouwelijkheid weerhoudt mannen ervan om veganist te worden.
Marketing
“Ook marketingstrategieën houden de traditie staande”, legt Płońska verder uit. “Vanaf ongeveer 1870 werd het normaler voor vrouwen om onderling uit eten te gaan, in plaats van alleen met een man. Dit droeg bij aan een verdeling tussen sociaal acceptabel mannelijk en vrouwelijk voedsel. Vrouwen kregen te horen, via kranten en tijdschriften, dat lichtere maaltijden zoals vis, wit vlees en salades, maar ook schattige desserts typisch voor hen waren. Mannen hadden behoefte aan een stevigere maaltijd in de trant van biefstuk, chili of goulash. Restaurants deden en doen nog steeds mee aan deze verdeling tussen mannen- en vrouwenvoedsel. Zo bevorderen ze het stereotype van salade-etende vrouwen en vleesetende mannen.” Tegenwoordig bevestigen reclames dat beeld nog steeds. Zoek een willekeurige reclame op voor vleesproducten, zoals Albert Heijn barbecuevlees, en mannen staan er centraal in.
Feminisme
In haar boek The Sexual Politics of Meat (1999) trekt de Amerikaanse schrijfster en feministe Carol J. Adams een directe lijn tussen de cultuur van vlees eten en het patriarchale systeem. Mannelijkheid, schrijft ze, uit zich door onderdrukking van andere wezens. Hoe meer controle de man uitoefent op andere wezens, hoe mannelijker hij wordt geacht. Met ‘wezens’ doelt Adams zowel op dieren als op vrouwen. Bij de controle op dieren gaat het om uitbuiten en als voedsel gebruiken. Bij vrouwen is er sprake van structurele onderdrukking op patriarchale wijze.
Vlees eten is een symbolische daad, het bevordert het gevoel van mannelijkheid bij mannen. Roanne van Voorst, antropoloog en schrijfster van Ooit Aten We Dieren (2019) denkt dat er een tijd komt waarin vlees eten taboe zal zijn. Het past dan in het rijtje van heksenverbranding, slavernij en homodiscriminatie. Adams stelt in haar boek dat je geen feminist kan zijn zonder veganist te zijn, een idee dat later opgepikt werd door vele andere feministen. “Feministen komen op voor vrouwen in alle vormen, dus ook dieren. Als je kijkt naar de vee-industrie zijn het vooral vrouwelijke dieren die worden uitgebuit”, legt Płońska uit. Zo bekeken is het weigeren om vlees te eten een vorm van verzet tegen het patriarchaat.
Vrouwen en eten
Zowel de beeldvorming van de man als van de vrouw is in de westerse samenleving verbonden met voedsel. In Food and Femininity stellen de sociologen Kate Cairns en Josée Johnston dat de beeldvorming van vrouw-zijn in de huidige maatschappij nog sterk verbonden is met onze relatie met eten. Vrouwen nemen grotere verantwoordelijkheid voor hun gezondheid, wellicht omdat zij de rest van het gezin voeden: in 8 van de 10 Nederlandse huishoudens is het nog steeds de vrouw die kookt. Een plantaardig dieet heeft veel gezondheidsvoordelen dus worden vrouwen er enthousiaster van.
Gespierd
Vegan influencers zetten zich in om het beeld van veganisme los te koppelen van gender. Bebaard, gespierd en getatoeëerd staan ze met borden vol groen lachend op hun Instagram-foto’s. Atleten als Arnold Schwarzenegger en Lewis Hamilton laten in de documentaire Gamechangers zien dat je met een veganistisch dieet ook sterk, of misschien zelfs sterker, kan worden. Wat opvalt is dat mannen die worden ingezet om het veganistische dieet te ‘verkopen’ op andere vlakken traditioneel mannelijk ogen – gespierd en/of bebaard. Płońska: “Ik vind het idee erachter goed, maar het houdt een traditioneel beeld in stand: dit is blijkbaar hoe de man moet zijn”.
Ook Pamela Anderson heeft zich in het debat gemengd. Volgens haar zijn vegan lovers beter omdat ze langer hun erectie in stand zouden kunnen houden. Dit zou mannen aan moeten sporen om veganistisch te eten, want wat bewijst je mannelijkheid meer dan een geslaagde bedprestatie?
Soy boys
Op sociale media worden meningen over mannelijkheid uiteraard ook gedeeld. De extreem-rechtse online community bedacht de term soy boy voor mannen die geen vlees eten. Urban dictionary definieert de soy boy als een ‘pathetische’ en ‘uiterst onmannelijke’ staat van zijn, veroorzaakt door het eten van soja. Hier zit namelijk het vrouwelijk hormoon oestrogeen in. Er bestaat volgens Amerikaans onderzoek echter geen correlatie tussen het eten van soja en afnemende testosteron bij mannen. Soy boy is bedoeld als een scheldwoord: “van het eten van soja wordt je een links feministisch watje.”
Waar trekken we de grens tussen het nastreven van traditionele mannelijkheid en aandacht voor het klimaat en gezondheid? “De ideologie dat vlees mannelijk is zal hoogstwaarschijnlijk nog lang voortleven in de maatschappij. Dit gezien de hoeveelheid aan reclames en sociaal-culturele waardes die daar nog steeds aan verbonden zijn,” zegt Płońska. “Kijkend naar de onderzoeken zie ik dat veel mannen op een kruispunt staan van waar ze hun mannelijkheid weer kunnen definiëren. Ik ben wel hoopvol over meer openheid rondom de betekenis van mannelijkheid en vrouwelijkheid. We moeten blijven promoten dat veganistisch eten niet alleen maar vrouwelijk is. Het is belangrijk om dit idee uit te blijven dagen en ik hoop daar met mijn onderzoek straks aan bij te kunnen dragen.”
Met medewerking van Eva Prakken.
