Afgelopen juni verscheen het pamflet Alle journalistiek is activisme van Fréderike Geerdink. Ze was correspondent in Koerdistan en publiceerde onder andere voor OneWorld en De Groene Amsterdammer. Geerdink is duidelijk kritisch op veel van haar vakgenoten en op veel gevestigde media. Ze pleit voor een journalistiek die macht kritisch bevraagt, opkomt voor gemarginaliseerde groepen en als doel heeft om sociale veranderingen op gang te brengen. In hoeverre biedt ze daar aanknopingspunten voor, en hoe sluit haar boek aan bij bredere discussie in de samenleving over de rol van de journalistiek?
Fréderike Geerdink neemt haar lezers in het pamflet mee in een persoonlijke en intellectuele ontwikkeling tot de journalist die ze nu is. Zo beschrijft ze hoe ze op haar studie duidelijk ingeprent kreeg dat objectiviteit, hoewel die niet bestaat, tóch een nastrevenswaardig doel was voor journalisten. Gedurende haar loopbaan kwam ze meerdere gevallen tegen waarin dat streven verkeerd uitpakt. Ze ziet dat juist zogenaamd objectieve journalisten in de praktijk bedoeld of onbedoeld overheden en dominante groepen in de samenleving steunen. Volgens Geerdink komt dit voornamelijk doordat journalistiek vooral vanuit een wit perspectief wordt gemaakt. Gebrek aan diversiteit in invalshoek én op de redacties spelen een grote rol. Uit cijfers van NRC uit 2018 bleek dat ruim 95 procent van de redacties van Nederlandse media wit is. Hierdoor zijn veel journalisten zich niet voldoende bewust van het perspectief van gemarginaliseerde groepen. Daardoor benadert de journalistiek volgens Geerdink minder snel de waarheid.
Gemarginaliseerde groepen
En dat inzicht in het perspectief van gemarginaliseerde groepen heeft haar loopbaan veranderd. Geerdink beschrijft vlot haar transformatie als journalist in Koerdistan. Ze was bang dat ze niet als objectief gezien zou worden, maar realiseerde zich snel dat ze het Turks-Koerdische conflict waarheidsgetrouwer kon beschrijven vanuit het Koerdische perspectief. Dat heeft er grotendeels ook mee te maken dat de Turkse media eenzijdig het Turkse perspectief belichten. Geerdink positioneert zich in haar pamflet als een journalist die de publieke zaak dient en ze ziet dat ook als de primaire taak van journalistiek, in plaats van objectief verslag doen.
Het is de vraag in hoeverre activistische journalistiek een haalbaar streven is
Volgens Geerdink is het in het huidige tijdsgewricht met de opkomst van populistische partijen dan ook cruciaal dat journalisten de publieke zaak gaan dienen. Ze is kritisch op de rol van veel van haar collega’s. Journalisten zitten veel te dicht op de macht volgens Geerdink, waardoor ze het écht diepgravende nieuws niet maken. Ze illustreert haar argumenten met een combinatie van persoonlijke anekdotes uit haar werk in Nederland en Turkije, en met voorbeelden waar ze journalisten klakkeloos het narratief van een machthebber ziet overnemen. Door de afwisseling van persoonlijke anekdotes en analyses van de Nederlandse journalistiek met een schets van de ontwikkeling van de ‘objectieve’ journalistiek leest het pamflet erg vlot en zet het mij als beginnend journalist aan het denken over mijn rol.
Pleitbezorger van sociale verandering
Het is vervolgens wel de vraag in hoeverre de meer activistische journalistiek een haalbaar streven is in deze samenleving. Zo vertelde hoogleraar Mediastudies aan de Universiteit van Amsterdam Mark Deuze onlangs in de Jortcast dat de objectieve journalistiek ook financiële afwegingen heeft. Volgens Deuze moet een krant namelijk een zo breed mogelijk publiek aanspreken om voldoende advertentie-inkomsten te genereren en dat lukt het best wanneer de artikelen vooral op de vlakte blijven.
Maar in tijden waarin democratieën onder druk staan, kan er ook juist ruimte komen voor een pleitbezorger van sociale verandering. Geerdink betoogt in haar boek namelijk dat dit type journalist het vaakst voorkomt in autocratieën, wanneer de rechten van groepen mensen onder druk komen te staan, zoals in Turkije. Nu ook westerse landen zoals de Verenigde Staten te maken krijgen met opkomend autoritarisme, kan er hier ook ruimte voor ontstaan.
Cestmocro
De timing van het pamflet is boeiend, want het sluit ook goed aan op een bredere discussie in de samenleving over de rol van de journalistiek. De afgelopen jaren is volgens onderzoek van het Commissariaat voor de Media het gebruik van traditionele media, zoals het NOS Journaal en de papieren kranten gedaald. Vooral jongeren tussen de 18 en 34 jaar oud consumeren weinig traditionele media en daarnaast hebben ze weinig vertrouwen in de journalistiek.
Het ideaal van objectieve journalistiek zit nog diep verankerd
Parallel aan deze ontwikkeling is de opkomst te zien van nieuwsplatformen met een uitgesproken profiel, zoals het populaire Instagramaccount Cestmocro, dat duidelijk een pro-Palestijns geluid vertegenwoordigt in zijn berichten. Hoewel Cestmocro niet een professionele organisatie is, zijn er ook al langer professionele platformen die uitgesproken niet objectief zijn, zoals De Correspondent. Hoofdredacteur van De Correspondent Rob Wijnberg schreef recent in een column dat het platform juist was opgericht met als hoofddoel om niet objectief te zijn, omdat dat in zijn optiek vaak een smoesje is voor onmenselijk onrecht.
Tegelijkertijd zien we ook dat journalisten en columnisten van meer gevestigde platformen hun vakgenoten die niet objectief genoeg zouden zijn kritisch recenseren. Zo wierp auteur en journalist Joris Luyendijk in zijn Zomergasten-interview met de Nederlands-Palestijnse fotograaf en documentairemaker Sakir Khader de vraag op of Khader op de Westelijke Jordaanoever geen wederhoor moest halen bij Israëlische kolonisten. Een ander voorbeeld is een recente column van Ronald Plasterk in De Telegraaf waarin hij mediaplatformen zoals de NOS beschuldigt van het niet objectief verslag doen van de genocide in de Gazastrook. Het laat zien dat het ideaal van objectieve journalistiek nog diep verankerd zit in onze samenleving en dat de vraag of de journalistiek nog wel écht objectief is tot discussie leidt binnen én buiten de sector.
Eindredactie door Rens van der Beek
