In Nederland naar de Turkse stembus: ‘Ik wil liever niet dat mensen over mijn politieke voorkeur weten’

Beeld: Foto: Merve Özdemir

15 mei 2023, 10:54

Auteur: Merve Özdemir

In Nederland naar de Turkse stembus: ‘Ik wil liever niet dat mensen over mijn politieke voorkeur weten’

Beeld: Foto: Merve Özdemir

15 mei 2023, 10:54

Auteur: Merve Özdemir

De verkiezingen in Turkije zijn in volle gang en zorgen voor hoogoplopende spanningen tussen voor- en tegenstanders van zittend president Erdoğan. Ook Nederlandse Turken mochten naar de stembus. Redacteur Merve Özdemir ging in gesprek met drie jongeren over waarom zij hebben gestemd voor de verkiezingen van een land waar ze niet geboren zijn.

Of het de Turkse overheid of oplichters waren, weet ik nog steeds niet. Maar iemand stuurde mij een e-mail waarmee ik mijn Turkse stempas kon aanvragen. Bijna vulde ik mijn Turkse persoonsnummer in op iets dat leek op een Turkse verkiezingswebsite. Gelukkig kwam ik er op tijd achter dat stemgerechtigden automatisch in het systeem geregistreerd worden. Wel werd ik aan het denken gezet. Moet ik gaan stemmen in een land waar ik nooit heb gewoond?

Keerpunt

Turkije staat op een keerpunt. Het land stemt 14 mei voor de presidents- en parlementsverkiezingen. 2023 is het jaar dat de Turkse republiek 100 jaar bestaat. Na de val van het Ottomaanse rijk moderniseerde oorlogsgeneraal Mustafa Kemal Atatürk het land radicaal. Nu is Recep Tayyip Erdoğan met zijn Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling (AKP) al 20 jaar aan de macht. Bij zijn aantreden als minister-president had hij een vergelijkbare rol als Mark Rutte. Nu is hij president met vergelijkbare bevoegdheden als de Franse president – Erdoğan is zelfs een stukje machtiger. Zijn grootste opponent is Kemal Kılıçdaroğlu van de Republikeinse Volkspartij (CHP), de oude partij van vader des vaderlands Atatürk. De hele wereld kijkt mee naar een historische race: kiest Turkije voor de seculiere Kemal, of gooien de traditionele waarden van Erdoğan de hoogste ogen?

Dat het land in ‘verkeerde handen komt’ is de grootste angst van Dilara (28), Helin (27) en Elif (24). Met een dubbel paspoort mochten zij in Nederland stemmen tussen 29 april en 7 mei. Uit angst voor belaging van de ‘andere kant’ willen zij alleen onder een andere naam aan het artikel meewerken.

Met hun wortels in drie verschillende volken hebben zij alle drie een andere visie op het land van hun ouders, waar zij zich sterk verbonden mee voelen. “Als de ander wint, is het klaar voor Turkije,” is de gedachte die heerst. Maar waar zijn ze zo bang voor? En waarom stemmen zij terwijl ze niet in Turkije wonen?

Spanningen bij het zwemparadijs

“Ik heb echt goed opgelet dat die stempel wel precies in het midden zat”, merkt Dilara op wanneer ze met haar familie uit het stembureau in Deventer loopt. Ze stemde op Kemal Kılıçdaroğlu van de CHP en de Turkse Arbeiderspartij (TIP). De 28-jarige student voelt zich niet gesteund door de Turkse gemeenschap in haar politieke opvattingen. Ook vertrouwt ze de gang van zaken op het stembureau niet helemaal. “Stel dat die stempel net buiten het cirkeltje kwam of niet goed genoeg zichtbaar is, dan vinden ze vast wel een manier om mijn stem ongeldig te verklaren.”

Het stembureau staat op het terrein van Zwemparadijs de Scheg in Deventer – één van de vier locaties in Nederland waar er voor de Turkse verkiezingen gestemd kan worden. De Turkse vlag is prominent aanwezig op het grote, bakstenen zwembadgebouw en op de metalen dranghekken. Terwijl we praten wil Dilara vooral geen aandacht trekken. Om niet in discussie te raken met een Erdoğan-aanhanger, zegt ze zachtjes. 

Foto: Merve Özdemir

Stemmen is een familieactiviteit. Er is een kalme, constante toestroom van mensen. Kinderen worden aan de hand genomen en opa’s en oma’s worden voortgeduwd in rolstoelen, beschikbaar gesteld door het stemlokaal. Uit een mobieltje klinkt de azaan, de oproep voor het islamitische gebed. Soms waait er een chloorwalm voorbij. Een vrouw met een paarse hoofddoek houdt de hand van haar man vast. Wanneer het koppel langs het rode zeil op het hek loopt, legt zij haar vrije hand kort op de Turkse vlag.

“Ze zien ons niet als mensen. Ze kijken je vies aan wanneer je een normaal gesprek wil voeren.” Elif werkt namens Erdoğans AKP één dag als toezichthouder in het stemlokaal in Deventer. Samen met vrijwilligers van twee andere politieke partijen regelt zij de registratie bij de stemhokjes. Onder leiding van een hoca (de titel van een docent of een imam van een Turkse moskee) begeleidt zij zenuwachtige stemmers. Kleine culturele verschillen tussen vrijwilligers van verschillende partijen doen de spanningen hoog oplopen. “Ze hadden totaal geen respect voor onze gebruiken”, zegt Elif. “Toen de hoca voor ons de azaan en andere traditionele liederen zong, zei een seculiere CHP’er letterlijk tegen de hoca: ‘ik krijg hier slaap van.’ Dat kan echt niet.”

Europese stem geeft de doorslag

De steun voor Erdoğan is groot onder Turken die in Europa wonen. Uit onderzoek van de Volkskrant en Ipsos bleek in 2017 dat twee derde van de Nederlandse Turken het beleid van de huidige president steunt. Bij de verkiezingen in 2018 bleek de Europese steun voor Erdoğan beslissend voor zijn overwinning. De Nederlandse stemmers houden vast aan plattelandse idealen en zijn conservatiever, ziet Helin, afkomstig uit Gelderland en beleidsmedewerker bij een gemeente. “Zij tasten het leven van mensen in Turkije aan.”

“Ik weet dat veel mensen tegen hem zijn, dus wil ik liever niet dat mensen over mijn politieke voorkeur weten,” zegt Elif, die is geboren in Nederland. Ze identificeert zich sterk als Turkse. Drie jaar geleden begon Elif zich te verdiepen in de Turkse politiek en kreeg ontzag voor Erdoğan en wat hij doet voor Turkije. Nu studeert ze verloskunde en wil ze naar Turkije verhuizen om daar voor meer natuurlijke bevallingen te gaan zorgen. “Het is toch ook ons land”, zegt ze. “Wanneer ik doodga, word ik daar begraven. Daarom vind ik het belangrijk om mee te stemmen.”

Hij die niet genoemd mag worden

Bij de uitgang van het zwembad vertelt Dilara met gefronste wenkbrauwen over haar Alevitische familie in Antakya. “Europese Turken komen hier hun euro’s uitgeven. Daarna gaan ze weer weg en zitten wij in de shit”, legt Dilara hun opvatting uit. De familie is zwaar getroffen door de aardbevingen in februari en is al het vertrouwen in de huidige president verloren. Dilara is het met hen eens en vindt dat ze zelf niet zoveel te zeggen zou mogen hebben in Turkije. “Ik stem alleen omdat ‘zij’ stemmen”, zegt ze, doelend op de Erdoğan-aanhangers. “Als ‘hij’ nu weer wint, wordt Turkije nooit meer als het was”.

Hij die niet genoemd mag worden. Gaat het over Erdoğan, dan verwijst Dilara buiten het stembureau in Deventer soepel met verschillende verwijswoorden naar de huidige president. Bang om haar mening te delen is ze niet, maar ze kijkt wel uit met wat ze zegt. “Er speelt zoveel meer mee dan alleen je mening uitspreken. Mensen worden opgesloten, extra gecontroleerd aan de grens of online belaagd.”

Online haat

Dat merkte ook beleidsmedewerker Helin. Met haar Koerdische achtergrond maakt zij deel uit van een grote minderheid in Turkije. In 1984 richtte een groep Koerden de extreem-linkse Koerdische Arbeidspartij, de PKK op. Een deel van deze extremistische partij begon later geweld te gebruiken in hun strijd voor Koerdische onafhankelijkheid. De PKK staat nu bekend als een terroristische organisatie. De meerderheid van de Koerden wil, zoals Helin, enkel kunnen meeregeren zonder geweld te gebruiken. Zij stemmen op de Democratische Partij van de Volkeren (HDP), opgericht in 2012. Deze verkiezingen doet de HDP onder de naam Yeşil Sol, wat Groen Links betekent. Helin stemde op hen en is op haar hoede om haar voorkeur kenbaar te maken in de Turkse gemeenschap.

“Op de een of andere manier worden je uitspraken tegen je gebruikt. Op Facebook stelde ik een keer een kritische vraag over iets heel randoms. Ze noemden me ineens een terrorist”. Helins opa heeft in de jaren ’80 in Turkije in de gevangenis gezeten om ‘politieke redenen’, die nooit helemaal duidelijk werden. Haar familie is daarom politiek activistisch, maar wel erg voorzichtig.

Foto: Merve Özdemir

Landverrader en terrorist zijn woorden die in elk gesprek opduiken. Dilara en Helin zijn er vaker voor uitgemaakt. “Je moet niet denken dat Nederlanders het beste met je voor hebben, ze steken toch wel een mes in je rug”, was een van de haatreacties die Dilara in 2017 ontving toen zij zich op Facebook uitsprak tegen Turkse verkiezingscampagnes in Nederland. Liever ziet zij niet dat Turkse Nederlanders gaan stemmen, maar nu is het een laatste redmiddel om haar familie te steunen. 

“Ik ben geen landverrader.” Elif stemt juist voor Erdoğan en zijn AKP uit angst dat ’terroristen Turkije gaan overnemen.’ Kılıçdaroğlu heeft beloofd dat er twee Koerdische politici worden vrijgelaten zodra hij de verkiezingen wint. Dat is erg, vindt Elif, omdat zij banden zouden hebben met de PKK en Turkije over zouden willen nemen. “Ik ben bang dat het Turkse volk door hen vermoord zal gaan worden. Dan kun je Turkije vergeten.”

Schommelende stemhokjes

Op 7 mei, om 7 uur ’s avonds, is het rustig op het stembureau in de RAI in Amsterdam. Het is de laatst mogelijke stemdag voor Turkse Nederlanders. Na de gesprekken die ik voerde, besluit ik toch mee te stemmen voor mijn familie in Turkije. Aan de ingang worden huisgemaakte koekjes en flesjes ayran, een zoute yoghurtdrank uitgedeeld. Eenmaal binnen is het rustig. Vriendelijk word ik naar een hokje begeleid en krijg ik nog meer yoghurtdrank en lokum, Turks fruit aangeboden. 

Alle instructies zijn in het Turks. Ik krijg twee stembiljetten. Op de ene staan de grijsharige presidentskandidaten, op de ander de logo’s van de partijen die meedoen. Stemmen doe je met een stempel, in het rondje onder de namen. De stempel leest ‘evet‘, ja. Om de stempel precies in het cirkeltje te krijgen vind ook ik lastig. Telefoons en tassen mogen niet mee achter het kartonnen stemhokje, wat zo wankel lijkt dat ik bang ben het om te gooien met een te enthousiaste stempel.

Twee uur later breekt onrust uit bij de RAI, zie ik op Twitter. Er komen filmpjes voorbij van vechtende Turkse mannen. Één man gooit doelgericht een stoel in iemand anders nek. Op een andere video zie ik de vrouw die mijn registratie verwerkte. Haar geruite broek valt op. Ze smijt haar tas schreeuwend op de grond. Ik moet denken aan Dilara, die in Deventer tegen mij zei: “De Turkse politiek is raar. Op de een of andere manier wordt iedereen altijd boos.”

De volledige namen van de geïnterviewden zijn bekend bij de https://redpers.nl/wp-content/uploads/2020/09/redperslogo-1.png.

Eindhttps://redpers.nl/wp-content/uploads/2020/09/redperslogo-1.png door Kaz Schonebeek

lees ook:

Nieuwsbrief

Elke drie weken houden we je op de hoogte van wat we schreven en wat we lazen in de Red Pers-nieuwsbrief.

Zoeken

Doneren

Wij bieden jonge, aspirerende journalisten een podium én begeleiding. Dat kunnen we nog beter met jouw steun. Die steun komt met twee voor de prijs van één, want onze sponsor matcht jouw donatie. Geef jij ons vijf euro? Dan ontvangen wij een tientje.