Redacteur Iris ten Have praat graag met mensen die ze (nog) niet kent. In haar serie Lessen van een vreemde deelt ze de onverwachte, onvoorspelbare en ontroerende verhalen die dat oplevert. Aflevering 4: de Oekraïense Zlatoslava.

Zlatoslava zegt dat ik niet moet schrikken als ze plots de laptop dichtklapt. “Er kan op elk moment een luchtalarm afgaan, en dan moet ik zo snel mogelijk naar de schuilplek rennen.” 

De twintigjarige Oekraïense woont in Lviv, de grootste stad van West-Oekraïne, dichtbij de grens met Polen. We ontmoetten elkaar een aantal jaar geleden, in Berlijn, bij de ingang van het Museum für Fotografie. Voor de nog dichte deur stond een grote groep scholieren onder begeleiding van hun docenten. Één meisje oogde ouder dan de rest en leek er niet bij te horen. Net als ik was zij alleen naar het museum gekomen. We raakten aan de praat en bleven de hele middag samen, wandelend door het museum en daarna de stad Berlijn. 

Filmrol
Zlatoslava maakt foto’s. Dat is haar ding. Ze herinnert zich de dag dat ze haar eerste camera kocht, 28 februari 2020. “Toen ik de filmrol voor het eerst in mijn camera klikte, voelde ik: ‘dit is echt iets voor mij’.” Ze schiet voornamelijk portretten, want mensen vindt ze het interessantste onderwerp. Onlangs maakte ze een reeks foto’s van Oekraïners in traditionele kledij. “Mijn vriendinnen begonnen me aan andere voor te stellen als fotografe. Als ik iemand ontmoet en zeg dat ik foto’s maak, onderbreken mijn vrienden me: ‘Ze is fotografe!’, roepen ze dan.”

Ik at alleen uit angst dat ik plots dagenlang zou moeten schuilen en zonder voedsel zou komen te zitten

Andere realiteit
Vandaag neem ik opnieuw contact met haar op, om op die dag en op haar leven nu te reflecteren. Gezien de situatie in haar land, gaat ons gesprek logischerwijs vooral over de oorlog.

De eerste dagen nadat de oorlog uitbrak voelde het voor Zlata – haar bijnaam – alsof ze zich in een andere realiteit bevond, vertelt ze. “Ik kon niet eten en niet slapen. Ik at alleen uit angst dat ik plots dagenlang zou moeten schuilen en zonder voedsel zou komen te zitten.”

In gesprek met Zlatoslava heb niet het gevoel met een twintigjarige te praten. Ze is enig kind – misschien heeft dat haar sneller volwassen gemaakt. Ze is ook slim, nieuwsgierig, vastbesloten en empathisch.   

“Opgroeien in Oekraïne is… niet altijd even makkelijk,” zegt Zlata. Haar ouders en grootouders groeiden op in de Sovjet-Unie en de normen en waarden van dien. “Als kind verbleef ik tijdens de zomermaanden bij mijn grootouders. Dat is traditie in Oekraïne. Zij hebben bij mij ingeprent dat ik nuttig moet zijn voor mijn land, een bijdrage moet leveren. Dat ik sterk en onafhankelijk moet zijn. Het voelt alsof je nog steeds een beetje in de Sovjet-Unie woont, omdat je die blik op het leven via je opvoeders meekrijgt,” vertelt ze. Ze gelooft dat het nog heel lang zal duren voor deze cyclus verbroken zal worden.

In de praktijk
Ook al ben ik sterk van mening dat Zlata, zo gepassioneerd als ze is, fotografie zou moeten studeren, studeert ze Internationale Betrekkingen. Ze wil van fotografie liever niet haar werk maken, uit angst dat het dan niet meer ‘uit haar hart’ komt. Als we praten over haar studie, rolt ze met haar ogen. Die studie ligt nu stil vanwege de oorlog, maar ze weet niet of ze er überhaupt mee door wil gaan.

“We leren over vreedzame organisaties, maar eerlijk gezegd, nu ik weet dat het in de praktijk helemaal niet werkt, zie ik het nut er niet meer van in. Als je ziet dat Navo tweets naar Rusland stuurt met teksten zoals ‘Rusland, hou er alsjeblieft mee op’ en als Europa niet meer voor ons kan doen dan haar monumenten bekladderen met de kleuren van de Oekraïense vlag… Ik kan er alleen maar om lachen.” 

“Mijn ouders hebben voorgesteld om me naar het buitenland te brengen, als ik dat zou willen. Ze zijn bereid me daarin te ondersteunen. Maar een leven buiten Oekraïne kan ik me niet voorstellen. Bovendien mogen mijn vrienden, bijna allemaal jongens, het land niet uit. Ik wil hen voor geen goud verlaten. Ook al is het gevaarlijk, voel ik me hier veiliger,  omringd door mijn vrienden, dan in het buitenland onder een vreedzame hemel.”

Ik geloof in ons land en in ons volk. Dat is het enige wat me op been houdt.

Zlata probeert zo veel mogelijk te leven als ze voorheen deed. Kalm te blijven. Ze houdt dagelijks contact met haar vrienden die in andere steden wonen. Helpt vrijwilligers mee met bijvoorbeeld camouflage netten in elkaar zetten. 

In de bus vanuit de stad terug naar huis ontmoet en spreekt ze vluchtelingen uit andere steden. De beeldende verhalen die ze vertellen over de situatie in andere steden, bezorgen haar slapeloze nachten. Zlata’s fotografie-account op Instagram toont nu – in plaats van esthetische portretten van vrienden – het dagelijks leven in een land geplaagd door oorlog. En het toont hoe het leven doorgaat. 

“Ik geloof in ons land en in ons volk. Dat is het enige wat me op been houdt.”

Met medewerking van Marijne Beijen