Het New Yorkse Brooklyn en Montmartre in Parijs zijn wijken waar de kunst- en hipsterscene grotendeels verdwenen is door stadsvernieuwing en verhoogde huren. Staat het nu nog culturele stadsdeel Amsterdam-Noord hetzelfde lot te wachten? Redacteur Iris ten Have zocht het uit.
Socioloog Richard Florida inspireert stadsplanners al jaren met zijn magische formule om een stad economisch te laten bloeien. Diversiteit en tolerantie: dat zijn twee onmisbare ingrediënten voor een stad. Ze trekken namelijk een creative class aan: kunstenaars, schrijvers, hoogleraren. Kortom, mensen die ideeën op de wereld brengen en meestal hoogopgeleid zijn. Bedrijven en investeerders vinden hoogopgeleiden aantrekkelijk, dus volgen zij hun richting. Zo brengen ze economische welvaart naar de stad.
“Maak van de stad een plaats waar hipsters willen wonen, met een bruisende kunst- en muziekscene en hippe cafés”, zegt Florida, “en je stad zal economisch floreren.” Wat hij niet bespreekt, is dat die welvaart waar de stadsplanners zo naar hunkeren, uiteindelijk de diversiteit en kunstenaars uit de steeds duurdere stad jaagt. Uiteindelijk kunnen alleen de rijksten van de rijksten overblijven. De kunstenaar vertrekt en vestigt zich in een andere diverse, tolerante stad, waar de huur wel te betalen is. Zo begint de vicieuze cirkel steeds weer opnieuw. Kijk maar naar Parijs of naar New York.
Nostalgisch imago
Vanwege de lage huur en de vrijzinnige reputatie trok de Parijse buurt Montmartre vanaf 1880 studenten, schrijvers, musici en artiesten aan. Onder anderen Monet, Van Gogh en Picasso maakten van de oorspronkelijke working-classbuurt hun thuis en werkplaats. Momenteel is Montmartre een van de chicste buurten van Parijs.
Ook in New York woonden – toen het nog betaalbaar was – veel kunstenaars. Andy Warhol, Edward Hopper en Patti Smith verhuisden naar de stad als arme, worstelende kunstenaars.
Rond Parijs en New York hangt nog steeds een beeld van kunstzinnigheid, maar is dit is vooral nostalgie. Intussen zijn de huurprijzen zo hard gestegen dat beginnende kunstenaars zich er niet snel meer zouden kunnen vestigen, tenzij hun werk in het Stedelijk Museum hangt. De twee steden behoren inmiddels binnen de top tien duurste steden ter wereld.
Noord als hip oord
Amsterdam-Noord biedt de twee onmisbare factoren die volgens Florida succes betekenen: diversiteit en tolerantie.
Op het gebied van inkomens- en opleidingsniveau én culturele achtergrond is deze wijk divers.
Het ironische is dat het bestempelen van Noord als hip en vol creativiteit, juist het einde van het kunstzinnige randje van het stadsdeel kan betekenen
Begin deze eeuw begon de Amsterdamse gemeente samen met woningbouwcorporaties aan de vernieuwing van stadsdeel Noord. Culturele vestigingen in vervallen industriële gebieden van het stadsdeel kregen subsidies. Sociale huurwoningen werden te koop gezet.
Door de culturele vestigingen krijgt het stadsdeel een ander imago. Noord verandert geleidelijk in een hip oord en gentrificatie zet zich in rap tempo voort. Wie de website van de Van der Pekbuurt, een wijk in renovatie in Amsterdam Noord, bezoekt, waant zich in een reclamewereld. Het noordelijke deel wordt er benoemd als ‘de leukste kant van Amsterdam’ want ‘dichtbij hotspots’. Verder zijn er genoeg ‘hippe winkels en horeca-concepten die creativiteit ademen’. Stadsgeografen zetten het creatieve imago in om een middenklasse aan te trekken, die indirect voor verandering van de buurt zorgt. Het ironische is dat het bestempelen van Noord als hip en vol creativiteit, juist het einde van het kunstzinnige randje van het stadsdeel kan betekenen.
Noord wordt onbetaalbaar
Voor oude Noorderlingen en de vers gevestigde creatieve ondernemers wordt de huur ineens onbetaalbaar. De sociale wetenschappers Ingo Bader en Albert Scharenberg onderzochten het soortgelijke stadsbeleid dat in Berlijn plaatsvindt. Hun conclusie: “Een branding-strategie die gebruikmaakt van de subcultuur van een stad vergroot wellicht de symbolische waarde van een stad, maar ondermijnt tegelijkertijd de dagelijkse omstandigheden die nodig zijn om deze subcultuur te behouden.” Zo duwt Noord de creativiteit, die juist nieuwe bewoners aantrekt, uiteindelijk de stad uit. Creatieve steden blijven nooit lang creatieve steden.
Toen De Vliegtuin zich in 2015 vestigde in de wijk, was de omgeving nog een ‘achterstallig woongebied’. De Vliegtuin is een pand met ateliers waar kunstenaars hun gang kunnen gaan. Inmiddels wordt het gebouw omringd door nieuwe comfortabele woningen. Lang zal De Vliegtuin niet meer in Noord kunnen blijven: de gemeente kan elk moment de grond opeisen om nieuwe woningen te bouwen. “We worden al jaren de stad uitgedrukt,” vertelt Jim de Ruiter, beheerder van De Vliegtuin.
‘Een stad van kunst, cultuur, en creativiteit. Dat maakt Amsterdam’
“We vinden dat plekken voor experiment, rafelrand en subcultuur wezenlijk onderdeel zijn van een mooie, levendige en tolerante stad als Amsterdam. Die plekken zien we helaas verdwijnen,” geeft de website van De Vliegtuin aan.
Protest
De zorgen over de toekomst van de creatieve subcultuur groeien. Vooral nu het Amsterdams college van B&W heeft besloten om in 2022 flink te bezuinigen op het Amsterdamse Broedplaatsen en Atelierbeleid. Al een paar weken voeren het netwerk van broedplaatsen, Kunstenbond, Platform Beeldende Kunst en actieve huurders actie tegen geplande bezuinigingen, mede door het delen van deze protestvideo. Het afnemen van de werkplekken van creatievelingen betekent volgens hen een ‘aderlating voor de stad.’
“Een stad van kunst, cultuur, en creativiteit. Dat maakt Amsterdam. Maar daarvoor zijn wel betaalbare, duurzame plekken nodig,” duidt de video van het Broedplaatsen Bureau. Cyril Stom, voorzitter van de Crealisatie Coöperatie, kijkt scherp in de camera. “Er is altijd woningnood en er zijn een hele hoop creatieve beroepen in de stad die ook ondersteund moeten worden met ruimte, anders is de stad niet meer de stad. Geen cultuur zonder subcultuur,” zegt hij.
Niet alleen via protestvideo’s laten kunstenaars van zich horen, ze uiten hun protest ook via hun kunst. Zo rapt Massih Hutak, Noorderling en oprichter van Verdedig Noord, ‘bewoners zijn verstoten / corporaties worden groter’ en ‘Mijn vrouw moet mij zwaar kalmeren / ik wil niet verhuizen naar Almere.’ Achter die teksten schuilt een steeds nader komende werkelijkheid.
Met medewerking van Eva Prakken.