Voor zijn vorige artikel onderzocht redacteur Thijs Broekkamp wat een weekend offline zijn met je doet. Dat hij niet zonder telefoon kon leven werd hem snel duidelijk. Maar hoe kunnen we er dan toch wat aan doen om technologie minder ons leven te laten overheersen?
Toen documentairemaker Frans Bromet in 1998 de mensen in Amsterdam op straat vroeg wat ze van een mobiele telefoon vonden, zagen velen het nut er niet van in. De ondervraagden leek het niks om altijd bereikbaar te zijn. Wat toen een algemeen gedeelde mening was, is 23 jaar later een uitzonderlijk standpunt geworden. De snelheid waarmee onze maatschappij deze verandering heeft omarmd is bijzonder.
Maar misschien is het punt van technologische verzadiging wel bereikt. Na jaren van totale onderdompeling in technologie willen we meer terug naar tastbare ervaringen. Maar bijna niemand kan meer helemaal zonder telefoon. Een weekend offline leerde mij dat dit neerkomt op social suicide, en bevorderlijk voor je carrière is het ook niet. Dan is nu dus de vraag; hoe kunnen we verstandig met digitale technologie samenleven?
Digitale onthouding
Inmiddels zijn er legio onderzoeken naar deze ontwikkeling; vanuit de filosofie heeft Hans Schnitzler in zijn boek De Digitale Onthouding uiteengezet waarom iedereen wel eens een digitale detox zou moeten doen. Hij liet zijn studenten van de Bildung Academie een week zonder digitale technologie leven, en schreef hun ervaringen op. De meesten rapporteerden verbeterde concentratie en een intensere ervaring van het dagelijks leven, waarbij alles ‘echter’ voelde en er meer aandacht voor van alles in de omgeving was.
Het fenomeen dat je met één beweging kan ‘verdwijnen’ en je afsluit van de buitenwereld is zorgelijk, volgens Schnitzler. Hij schuwt dystopische termen dan ook niet: de ‘smombies (smartphone zombies) ‘lijken de grip op de dingen en mensen te verliezen’. Hij houdt er zelf dan ook een vrijwel offline leven op na. Dat dit voor de meeste mensen niet te doen is, ook al zouden ze het willen, is duidelijk. Desalniettemin kan een ‘vakantie’ van het online leven zo nu en dan goed zijn om weer even op te laden.
Dat termen zoals off the grid en unplugged nu marketingbegrippen zijn voor vakanties is tekenend voor de behoefte aan digitale ontkoppeling.
De behoefte hieraan komt tot uiting in de stijgende vraag naar telefoonloze vakanties. Organisatoren van meditatiereizen zien de vraag naar een offline retreat stijgen, vakantieaanbieders zoals Unplugged in Engeland en Back to the Wild in Nederland winnen aan populariteit. Dat termen zoals off the grid en unplugged nu marketingbegrippen zijn voor vakanties is tekenend voor de behoefte aan digitale ontkoppeling. Toch is zo nu en dan vakantie niet genoeg: in het dagelijks leven moet er ook afstand genomen worden van de technologie.
Afstand nemen
Afstand nemen van technologie kan heel letterlijk. Zo deed Coen van Kessel (25), student filosofie, twee jaar geleden zijn smartphone weg. “Dat was een hele bewuste keuze. Want het kost veel tijd zonder dat je het doorhebt, het parasiteert op je aandacht.” Hij nam eerst een oude Nokia, al had hij daarnaast wel nog een telefoon waar Whatsapp op kon. “Die liet ik dan thuis zodat ik wel via mijn laptop op Whatsapp kon, op de universiteit bijvoorbeeld. Ik heb Whatsapp ook wel eens periode helemaal niet gehad, maar er zitten te veel praktische kanten aan.”
‘Een halfuur of langer alleen maar scrollen. Verschrikkelijk. En dan de realisatie: wat heb ik nu eigenlijk gedaan?’
“Whatsapp was ook nooit echt het probleem voor mij, maar wel social media, filmpjes kijken en het nieuws.” Coen vindt de onbewust aangeleerde gewoontes van telkens je telefoon checken zorgelijk. “Gedachteloos naar je telefoon grijpen, onbewust een app aanklikken en dan een halfuur of langer alleen maar scrollen. Verschrikkelijk. En dan de realisatie: wat heb ik nu eigenlijk gedaan? Ik heb het echt weggedaan omdat ik dacht; dit gaat niet goed. Ik heb het behandeld als roken, als een verslaving, waarvan ik gewoon cold turkey moest afkicken. Ik maakte me zorgen om de tijd die ik hieraan verkwanselde.”
”Sinds kort heb ik wel weer een smartphone, omdat het handig is voor werk.” Met het gemeengoed van Whatsapp ziet Coen ook de grenzen van werk en privé communicatie steeds vervagen. “Ik ben recruiter en we nemen veel jongeren aan, je ziet dat hun communicatie bijna allemaal via Whatsapp gaat. Mensen van negentien en twintig gebruiken nauwelijks e-mail lijkt het wel. En men verwacht natuurlijk dat je sneller reageert via Whatsapp dan via je mail.”
Tijdelijke remedie
Net zoals velen jongeren was Coen op zoek naar een manier om toch zijn smartphone zonder teveel afleiding te gebruiken. Inmiddels heeft hij die gevonden in de Unpluq. Dit apparaatje, dat je helpt minder tijd te verspillen aan allerlei apps, werd bedacht door Tim Smits (26), student aan TU Delft, samen met zijn studiegenoot en goede vriend Jorn Rigter. Het concept is simpel; als je de knalgele plug uit je telefoon haalt, kan je de (vooraf ingestelde) apps niet meer gebruiken. Als je hem inplugt, doen ze het weer.
“Tijdens het studeren werden we constant afgeleid door onze smartphones. Ook in de trein en zelfs in cafés zag ik mensen op hun scherm staren,” zegt Tim. “We gingen studenten en vrienden interviewen en kwamen erachter dat bijna iedereen hier last van had, het begon echt een probleem te worden.”
‘Alle bestaande tools waren softwarematig. Daardoor is het te makkelijk om je apps weer aan te zetten.’
Tijdens een les industrieel design gingen de studiegenoten aan de slag om deze observatie om te zetten in een oplossing. Ze wilden eerst een telefoon maken, maar zagen snel in dat dat zoiets veel tijd zou gaan kosten. “Alle bestaande tools waren softwarematig. Daardoor is het te makkelijk om je apps weer aan te zetten.” Zo kwam het idee om hardware te maken. Door een fysieke barrière op te werpen denk je wel een paar keer na of je echt iets nuttigs gaat doen met die app.
Je kunt hierin vrij streng voor jezelf zijn. Ga je boven op je kamer studeren en laat je de plug beneden, is de drempel hoog om die te pakken. Je kunt nog een stap verder gaan en je huis verlaten zonder de plug. “De eerste resultaten zijn veelbelovend. Gemiddeld spenderen mensen 69 minuten minder op hun telefoon met de plug,” vertelt Tim.
Met één handbeweging van je smartphone een dumbphone maken; nu moet je bewust kiezen voor afleiding. “Zo verander je het gedrag op een dieper niveau dan een app op je telefoon die je aan moet zetten om je apps te blokkeren.” De grootste groep gebruikers is tussen de negentien en dertig jaar oud. “Ons doel is om mensen bewuster die keuze te laten maken en een betere balans in technologiegebruik te vinden.”
Fundamentele verandering
Tims Unpluq biedt vooral een tijdelijke remedie tegen een groter probleem, dat eigenlijk een fundamentele verandering vereist. “Ik denk dat de fout nu vooral zit in hoe de businessmodellen van die grote technologiebedrijven zijn opgesteld, omdat hun focus is om je zo lang mogelijk op hun platform te houden in plaats van waardevolle content te laten zien.”
De volgende stap van de Unplugbedenkers is hun principe toe te passen op de laptop, nu steeds meer apps voorbehouden voor mobiel ook desktopversies hebben. Voordat die er is, kan de gebruiker die moeite heeft zich niet af te laten leiden op zijn laptop wel Cold Turkey gaan: de tool Get Cold Turkey belooft op haar website in strijdlustige taal een tegengeluid te zijn tegen de aandachtseconomie van Silicon Valley. “Meet your match, Zuckerberg,” kopt de website die een app heeft waarmee je afleidende websites, games en applicaties kunt blokkeren.
Zolang er goud geld mee verdiend wordt zal echte verandering nog wel even uitblijven bij de businessmodellen van de techbedrijven. In de tussentijd moet de smombie dus zelf maar verzinnen hoe hier verstandig mee om te gaan. Gelukkig staan er steeds meer hulpmiddelen tot zijn beschikking.
Dat technologie inmiddels permanent onderdeel is van ons leven is niet gek. Ze beloofde ons meer verbinding en een makkelijker leven waar we dankbaar gebruik van maken. Maar terwijl de digitale revolutie ongeremd doordendert moeten we zelf een grens trekken bij het punt waarop het ons in onze behoeften voorziet en waarop het doorslaat en ons dingen ontneemt.
Met medewerking van Piet Ruig.
