De angst om dingen te missen zorgt ervoor dat we altijd bereikbaar zijn. Als tegengeluid voor het altijd online zijn is er de digitale detox. Is dat de oplossing om verstandig met digitale technologie om te gaan? Redacteur Thijs Broekkamp ging eens kijken wat een weekend onbereikbaar zijn met je doet.
De discussie over de invloed van sociale media op ons leven is in volle gang, gevoed door dystopische documentaires als The Social Dilemma. Na jaren van enthousiast alle innovaties omarmen, groeit het geluid dat de technologie ons leven te veel beheerst. Is dat zo? En hoe kunnen we er beter mee omgaan? Ik besloot me een weekend af te zonderen van digitale media om uit te zoeken of ik überhaupt nog wel zonder kan. Wat mis ik eigenlijk als ik niet verbonden ben?
Steeds vaker raakte ik geïrriteerd door de frequentie waarmee ik uit gewoonte op mijn telefoon keek en door mensen die verwachtten dat ik binnen een bepaalde tijd zou reageren. Daarom wilde ik eens een weekend onbereikbaar te zijn; geen mail, social media, nieuws, WhatsApp of telefoontjes. Natuurlijk is zo’n experimentje wel een stuk makkelijker in de lockdown en de winter; zoveel valt er niet te missen. Maar toch, eerdere pogingen strandden meermaals. Er was altijd wel iets waarvoor ik bereikbaar moest zijn. Vooral vanuit familie luidde het argument; wat als er een noodgeval is?
Een weekend onbereikbaar zijn vereist dan ook de nodige voorbereidingen. Het moest een weekend zijn waarin ik niks in mijn agenda had staan en mensen van tevoren in kan lichten; het voelt bijna alsof ik op vakantie ga. Ik zet mijn telefoon op niet storen, met uitzondering voor oproepen van familie, voor de noodgevallen. Mijn verwachtingen voor dit weekend: rust, concentratie, aandacht, ruimte voor diepe gedachten en creativiteit; al die dingen die ons naar verluidt ontnomen worden door altijd online te zijn. Ik kijk wel uit naar een fikse dosis concentratie. Duik ik nu eindelijk eens in dat 800 pagina’s tellende Dostojevskiboek waarvan ik vind dat ik het gelezen moet hebben?
Een beetje eenzaam
Als ik zaterdagochtend wakker word en mijn telefoon pak om de wekker uit te zetten is er niets te zien op het scherm. Geen meldingen, notificaties, berichten. Geen trigger die zegt; ik heb iets nieuws voor je. Wat is er gebeurd, wat heb ik gemist, wie heeft mij een bericht gestuurd? App-ontwikkelaars hebben slim op de menselijke psychologie ingespeeld met notificaties, door middel van beloningsystemen, waarbij elke melding je wat belooft. Dus móét je wel kijken. Geluid heb ik al tijden niet meer aan, maar de notificaties op mijn scherm maken me onbewust onrustig, waardoor ik toch vaak mijn telefoon blijf checken.
Nu pas merk ik hoe vaak ik normaal gesproken mijn concentratie onderbreek
De avond ervoor ging er in de vriendengroepsapp een berichtje rond: morgen wordt het mooi weer, dus is het tijd voor een kleine day drinking sessie. Rond 23:00 antwoord ik dat ik offline ga dit weekend, en dus alvast wil weten hoe laat en waar ze gaan afspreken. Ik zie de reactie niet meer voordat ik ga slapen. Op zaterdag is het inderdaad mooi weer en ik zou inderdaad rond het middaguur wel even een biertje in het voorzichtige voorjaarszonnetje lusten. Maar waar mijn vrienden uithangen weet ik niet, ik blijf dus thuis.
Ik richt mij maar op wat werk. Het went al vrij snel aan om niet op mijn telefoon te kijken. Nu pas merk ik hoe vaak ik normaal gesproken mijn concentratie onderbreek, en als mijn aandacht ook maar even verslapt, ik meteen mijn telefoon pak om heel even Instagram, Twitter of het nieuws te bekijken. Het lukt me om langer onafgebroken ergens aan te werken. Maar op zondag voel ik me toch ook wat afgesloten van de wereld, een tikkeltje eenzaam.
Behoefte aan contact
Dat ik mij zo voel is ook logisch volgens hoogleraar Mediastudies Mark Deuze, wanneer ik hem na het offlineweekend hierover spreek. “De voornaamste reden dat wij media gebruiken is vanuit onze fundamentele behoefte aan menselijk contact. Zien en gezien worden.” Volgens Deuze begaan mensen die media en technologie alleen maar negatief bekijken snel een denkfout. “Via die technologie zijn we in contact met anderen. Dat betekent niet per definitie dat media goed zijn, maar wel dat die goed/slecht-discussie verspilde energie is.”
‘Met elke druk op de knop en swipe maken we de wereld eenvoudiger, terwijl die dat niet is’
“Het is verleidelijk om naar de telefoon, laptop of tv te kijken en de software daarachter. Maar als je iets wilt zeggen over de impact op mensen, moet je voorbij die apparaten kijken,” zegt Deuze. Wat doen mensen ermee? “Het meeste heeft te maken met sociaal contact [meest gebruikte apps zijn instant messaging apps zoals WhatsApp (red.)].”
Dat we er zoveel gebruik van maken komt dus voort uit onze behoefte naar contact, én de drang om ons leven simpeler te maken. Daar ligt tegelijk ook de valkuil. “Het gedrag is heel menselijk en dat moeten we niet veroordelen. Maar we moeten wel goede discussies voeren over wat de consequenties zijn. Met elke druk op de knop en swipe maken we de wereld eenvoudiger, terwijl die dat niet is.”
Dit soort technologie haalt de complexiteit uit je leven. “Waar we voor moeten waken is om een wereld die in realiteit steeds ingewikkelder wordt, te reduceren tot zwart/wit, aan/uit, links/rechts,” zegt Deuze. De wereld laat zich niet reduceren tot zulke simplificaties, en zo is ook het ‘probleem’ van digitale technologie niet in goed of slecht in te delen.
Nieuwe spelregels
Dat is dan ook de nuance die Deuze mist in de discussie over dit onderwerp, waarin deze technologie tegenwoordig vaak in kwaad daglicht wordt gesteld. Uiteindelijk zijn wij het zelf die onze informatie in Facebook en Instagram voeren, die het handig vinden om eten online te bestellen of de liefde met een paar swipes vinden. Ons eigen verlangen naar vereenvoudiging van ons leven en contact leidt tot het vele gebruik. “We moeten er ontzettend zorgvuldig en kritisch mee omgaan, maar niet op zo’n platte manier als goed of slecht.” Een vereenvoudiging van onze wereld, waardoor we “in nullen en enen gaan denken” ziet Deuze als het grootste nadeel. “Dat we dan simpele oplossingen voor complexe problemen verwachten kan verkeerd uitpakken.”
Deuze denkt dat de ergernissen die nu ontstaan over media en technologie, voortkomen uit de verwachting dat we nu al weten hoe we met digitale technologie om moeten gaan. Maar het is allemaal nog relatief nieuw. Smartphones vormen pas sinds pakweg 2010 een permanent onderdeel van ons leven. De spelregels en gedragsnormen zijn nog steeds niet bepaald. “Still figuring this shit out,” aldus Deuze.
De oplossingen moet je eerder in menselijke relaties zoeken dan de technologie zelf, vindt Deuze. “Praat eens met je baas of relatie over hoe vaak zij verwachten dat je online bent, hoe snel je reageert.” De gedragsregels zijn nog bespreekbaar, dus nu we een tijdje hebben kunnen wennen begint de realisatie dat je niet van iedereen kan verwachten altijd bereikbaar te zijn.
Af en toe een weekend
Met het uitzetten van notificaties kom je al heel ver. Dat brandende gevoel in je broekzak om op je telefoon te kijken verdwijnt snel. Ook na het offline weekend houd ik mijn notificaties uit. Ik had daardoor steeds minder de behoefte om mijn telefoon te pakken. Ik ga niet meer doelloos scrollen als ik op de lift of bus stond te wachten, maar sta mijzelf meer toe om me te ‘vervelen’ en de gedachten te laten dwalen.
Al met al miste ik mijn telefoon niet, maar toch is het ook wel weer fijn om hem maandagochtend aan te zetten; ik keek er wel weer naar uit om iemand te spreken. Helemaal offline is niet te doen, met het gebrek aan contact als voornaamste reden, maar zo’n weekendje offline af en toe kan erg lekker zijn als je behoefte hebt aan meer concentratie. Al ligt Dostojevski nog keurig bedekt met een onaangetaste laag stof in de hoek van mijn kamer.
Met medewerking van Piet Ruig.