Hoe verder na de verwoesting? Het leven in Mosul na IS

Beeld: Een vrouw loopt door het puin van een verwoeste wijk in het oude centrum van Mosul. Beeld: Thijs Broekkamp

8 februari 2021, 13:00

Tijdens de oorlog tegen IS vulde de bevrijding van de Iraakse stad Mosul bijna elke dag de krantenkoppen. Hoe gaat het verder met zo’n stad, nadat die van de voorpagina’s verdwenen is? Redacteur Thijs Broekkamp reisde naar Mosul om verslag te doen van de wederopbouw.

Mosul, het voormalige IS bolwerk in Irak, werd voor een groot gedeelte in puin gelegd toen de stad in 2017 bevrijd werd door de troepen van de Iraakse overheid. Vele huizen werden verwoest en tussen negenduizend en elfduizend burgers kwamen om in de strijd. Maar zodra de sensatie was verdwenen, vertrok de media-aandacht ook. Hoe mensen na de verwoesting hun leven weer oppakken werd nauwelijks getoond. Alsof met de bevrijding de kous af is, terwijl er juist dan een enorme, langdurige klus te wachten staat, die de bewoners van Mosul met bewonderenswaardige kracht aanpakken.

De zwaarbewapende Iraakse militairen turen wantrouwend de auto in

“Look depressed” zegt Sardar wanneer we de grensovergang naderen in zijn auto. Waarmee hij bedoelt; niet lachen. Ik zit naast hem, mag de grenswachten niet aankijken en alleen antwoorden als ze mij wat vragen. Bart zit achterin, zijn oer-Hollandse uiterlijk met lange blonde haren moeten wij verbergen met een muts en coltrui, terwijl het buiten 30 graden is. Sardar stampt ons de verhalen in die we moeten oplepelen, mochten de grenswachten ons aanspreken. Je moet hier door meerdere checkpoints en hij heeft een ander verhaal voorbereid voor elk checkpoint dat we passeren.

We komen vanuit Iraaks Koerdistan, een autonome regio binnen Irak waar je visumvrij kan reizen. Voor Mosul, dat net over de grens ligt, heb je wel een Iraaks visum nodig, die al een tijdlang niet meer uitgegeven worden. Mijn reisgenoot Bart en ik moeten dus illegaal de grens over. Sardar, onze fixer, heeft goede hoop dat dit wel moet lukken, al kan hij niks garanderen. De veiligheidssituatie staat het niet toe te overnachten in de stad, dus als we binnenkomen, moeten we op één dag zoveel mogelijk van het bezoek maken.

Bij de eerste poging worden we bij het laatste checkpoint teruggestuurd. We besluiten het bij een andere grensovergang te proberen. Gelukkig wordt ons niks gevraagd, terwijl de intimiderende, zwaarbewapende Iraakse militairen wantrouwend de auto in turen. Sardar moet een paar kantoortjes in en we zien hem praten als Brugman. Dan zijn we er doorheen. Met overtuigingskracht, connecties, vleien en een leugentje hier en daar kom je in Irak een heel eind. Eenmaal in de stad waarschuwt Sardar me wanneer er politie langsrijdt en ik de camera moet verbergen.

De beheerder zit buiten zijn grotendeels verwoeste moskee. Beeld: Thijs Broekkamp

Stad in puin

We komen via het oosten van de stad binnen, het deel dat weinig geleden heeft onder de strijd. Door een krioelende massa’s van auto’s, druk getoeter en geroezemoes vanuit omringende winkeltjes, rijden we langs het tourist village, een verlaten attractiepark. We stoppen bij de oever van de Tigris. Twee mannen roken een waterpijp, Iraakse muziek schalt luid uit de speakers. Ik kijk naar de overkant van de rivier, waar de geraamtes van kapotgeschoten gebouwen naar mij terug staren.

De verwoesting laat een monotoon kleurenpalet van bruin en grijs achter

Eenmaal over de brug, in West-Mosul, valt het rumoer stil. Dit is het historische centrum waar de strijd het hardst heeft gewoed. De gigantische kraters in de wegen van de raketaanvallen zijn eindelijk gedicht en de elektriciteit is in sommige delen hersteld, Maar nog steeds liggen overal huizen, moskeeën, kerken en andere gebouwen in puin. Zo’n 40.000 huizen zijn verwoest en velen zijn nog altijd onbewoonbaar.

Een gezin is naar hun huis in het centrum teruggekeerd. Beeld: Thijs Broekkamp

Vanaf het platte dak van een verwoeste moskee kijken we uit over de stad en wordt de schaal van destructie goed zichtbaar. De minaretten zitten vol kogelgaten, We zien huizen met ingezakte daken, kapotte ramen en zwartgeblakerde muren. De verwoesting laat een monotoon kleurenpalet van bruin en grijs achter. In de verte zie ik de Al-Nouri-moskee, waar IS- leider Al-Baghdadi in juni 2014 het kalifaat uitriep. Iets verderop ontmoet ik Abu Hamza, die naast de Al-Nouri-moskee woonde. “Mijn huis was verwoest, maar binnenkort kan ik er weer wonen. Toen IS kwam namen ze het van mij af en maakten er een ziekenhuis van. Toen werd het vernietigd door een luchtaanval. De situatie in de stad was vreselijk, IS plunderde, moordde en verkrachtte. Nu moet er nog veel werk verzet worden om de stad te herbouwen,” vertelt Hamza.

Een deel van het interview is op video opgenomen. Tekst gaat verder onder video.

De lange weg naar wederopbouw

De wederopbouw gaat moeizaam, onder andere door lokale politieke spelletjes en de wijdverbreide corruptie in Irak. Zo heeft de PMF [een groepering van volksmilities, onder andere gesteund door Iran, red.] veel controle in het gebied. De milities bemachtigen vaak veel van de bouwcontracten, nemen een percentage af en verkopen ze dan door. Het beoogde gebouw komt er vervolgens niet of is van slechte kwaliteit. Veel geld bestemd voor de heropbouw verdwijnt op die manier. Een gebrek aan samenhangend bestuur vergroot de chaos; lokale, provinciale en federale overheden en internationale hulporganisaties werken door elkaar heen zonder coördinatie van een centrale autoriteit.

Het zijn vooral de ngo’s, zoals de Wereldbank en UNESCO, die met donaties van andere landen vorderingen maken. Nederland doneerde reeds € 986.531. Er is vooruitgang geboekt bij grotere infrastructuurprojecten en veel van de basisvoorzieningen zijn hersteld.

Toch bestaat een stad niet alleen uit gebouwen en infrastructuur. Het zijn de Mosuli’s zelf die het leven terug blazen in de stad. Zij openden hun winkeltjes en restaurants weer te midden van de ravage, zonder bulldozers, geld of hulp van de overheid. De heropleving komt van hen. Zij zijn vastberaden om het leven weer terug te laten vloeien in hun stad. Ook al is er niet genoeg elektriciteit, niet altijd water en zijn er geen banen.

‘We moeten wel doorgaan en ons leven weer oppakken, wat kunnen we anders’

Hernieuwde bedrijvigheid

Zo ook Salih Mahmood (26), die vooral naar de toekomst van de jongeren in de stad kijkt. Hij wilde iets doen aan het gebrek aan banen. Salih is student elektrotechniek en oprichter van Mosul space, een innovation hub en broedplaats voor jonge ondernemers. Hij had zijn organisatie nog maar net opgezet toen IS de stad bezette. “We vluchtten de stad uit naar een vluchtelingenkamp in Kirkuk, waar ik verder werkte aan mijn ideeën.” In 2018 kwam hij terug naar Mosul. Met zijn organisatie begon hij onder andere met 3d-printers onderdelen voor beschadigde medische apparaten in de ziekenhuizen te maken.

“Ik wil een ondernemerscultuur voor jongeren creëren en het gat tussen afgestudeerden en de arbeidsmarkt dichten. Er is bijna geen private sector in Irak. Studenten die klaar zijn met hun studie wachten tot zij een baan bij de overheid krijgen.” Die houding hoopt Salih te veranderen en de private sector te stimuleren. “Zo kunnen we echt dingen ontwikkelen, iets bereiken en bijdragen aan de ontwikkeling van Irak. Dit is vaak niet het geval bij de overheid, waar de kwaliteit van de geleverde services laag is en de corruptie groot.”

Eén plek waar het leven duidelijk terugvloeit is de vismarkt in Maydan. De bedrijvigheid verdringt de herinneringen aan het felle geweld dat plaatsvond. De marktkooplui bouwden de markt weer op met hun eigen geld, zonder overheidssteun. Ik spreek een van de handelaren aan, die karpers aan het grillen is. “We moeten wel doorgaan en ons leven weer oppakken, wat kunnen we anders,” zegt hij met een glimlach en schouderophalend. “Bij de pakken neer zitten? Het leven gaat gewoon door.”

De vissers zijn weer terug op de markt in Maydan. Beeld: Thijs Broekkamp

Zo is er behalve verschrikking en pijn, ook een voorzichtige sprankeling te vinden in Mosul. In de aanblik van spelende kinderen, voorbijrazend verkeer en de terugkerende drukte. Er heerst onder de Mosuli’s dan ook geen verslagenheid, maar juist veerkracht.

Met medewerking van Piet Ruig.


Steun Red Pers

Je las dit artikel gratis, maar dat betekent niet dat het Red Pers niets heeft gekost. Wij bieden jonge, aspirerende journalisten een podium én begeleiding. Dat kunnen we nog beter met jouw steun. Die steun komt met twee voor de prijs van één, want onze sponsor matcht jouw donatie. Geef jij ons vijf euro? Dan ontvangen wij een tientje.

Lees ook:

Zoeken

Nieuwsbrief

Elke drie weken houden we je op de hoogte van wat we schreven en wat we lazen in de Red Pers-nieuwsbrief.

Doneren

Wij bieden jonge, aspirerende journalisten een podium én begeleiding. Dat kunnen we nog beter met jouw steun. Die steun komt met twee voor de prijs van één, want onze sponsor matcht jouw donatie. Geef jij ons vijf euro? Dan ontvangen wij een tientje.