Door de coronacrisis zijn de meeste stadscentra verlaten en heerst er stilte in de straten. Maar sommige steden zijn permanent verlaten. Redacteur Iris ten Have verdiepte zich in een aantal van deze spooksteden.
Een paar weken geleden praatte ik met een vriend over onze verschillende woonsituaties, door corona veroorzaakt. Hij zit in Amsterdam en ik tijdelijk in Brussel. Ik vertel hem over mijn dagelijkse wandeling en hoe rustig het stadscentrum is. Hoe mooi ook: zo kalm had ik het nog nooit gezien. Ik krijg inspiratie en voel de ambitie groeien om met m’n analoge camera een fotoproject te beginnen met als thema: de verlaten stad. Helaas werden de maatregelen al gauw strenger en mag ik nu zonder noodzakelijke reden niet meer mijn huis it. Weg geniaal project.
Een van de positieve gevolgen van zelfisolatie is toch wel de hervonden rust in grote steden. Ik ben niet de enige die houdt van vroege ochtenden in de stad, wanneer de stilte nog heerst en de schoonheid van de stad haar piek bereikt. Je hoeft niet meer over de stoep van links naar rechts te hoppen om mensen op je pad te ontwijken. Geen hordes toeristen meer die onwetend het fietspad over lopen. Net zoals Ramses Shaffy behoor ik misschien tot de schijnbaar miljoenen enkelingen die houden van verlaten straten.
Is het geen fascinerende gedachte dat de meeste Europese steden platliggen, en hun gebouwen slechts kunnen pronken als kunstvoorwerpen in een openluchtmuseum? Er bestaan steden die echt verlaten zijn, al jaren.
Villaggio Coppola (Italië)
Wat was bedoeld als een utopische woonbuurt in de buurt van Napels, is nu een verlaten hoop aftakelende gebouwen omringd door puinhoop. De stad was zo gebouwd dat zowaar elke inwoner kon genieten van een uitzicht op de Middellandse Zee. Aan de kust liggen prachtige villa’s, de ene nog sierlijker dan de ander.
De gebroeders Coppola ontwierpen de stad. De Coppola’s hebben overigens niets met de filmfamilie te maken, al wil het toeval dat ze zich net als de New Yorkse maffia bezighielden met illegale zaken. De Coppola-broeders stonden bekend als ‘palazzinari’, wat in het Italiaans ‘oplichters van de bouwindustrie’ betekent. De Coppola’s waren berucht om het zo ver mogelijk oprekken van de wet, om hun constructieplannen te realiseren. Op basis van verlopen bouwvergunningen werd in 1960 de eerste steen gelegd van de stad Villaggio Coppola.
In 1975 kreeg het World Wildlife Fund (WWF) hier lucht van en klaagde de stad aan voor verwoesting van de natuurlijke omgeving. Uiteindelijk bleken twaalfduizend gebouwen illegaal te zijn gebouwd. Nadat de broers vaak aangeklaagd waren, ook door lokale overheden, besloten ze om de stad te sluiten. De inwoners moesten per direct hun huizen verlaten.
Officieel zou de stad platgelegd moeten worden. In 1999 lagen plannen klaar om er een natuurreservaat van te maken. Toch staat de stad er nog in zijn geheel. Rustig rondlopen door Villaggio Coppola valt echter niet aan te raden. De stad is tegenwoordig een trekpleister voor drugshandel en prostitutie. Italiaanse en Afrikaanse krakers leven er in extreme armoede.
Prypjat (Oekraïne)
Prypjat zou een van de mooiste steden van Oekraïne moeten worden. De stad werd gebouwd in 1970, om de werkers van de nucleaire fabriek die op twee kilometer afstand in Chernobyl lag, te huisvesten. De stad werd vernoemd naar de aangrenzende rivier. Prypjat was een – naar communistische idealen – succesvol gebouwde stad. De streng uitziende gebouwen met kleurrijke muurschilderingen bespiegelen de progressieve communistische gedachte.
Deze eerste atomische stad van Oekraïne bezat alles wat het hartje van de bewoners kon begeren: een treinstation, een snelweg in de buurt, een cultuurcentrum met theater, een stadion, een zwembad met olympische afmetingen, een ziekenhuis, genoeg scholen en crèches voor de duizend geboortes per jaar, en zelfs een attractiepark. Maar nog voordat het attractiepark zijn deuren kan openen, slaat het noodlot toe.
Het is 26 april 1986. Een vrouwenstem deelt via luidsprekers door de stad het bericht dat de nucleaire fabriek Chernobyl is geëxplodeerd, waarbij straling is vrijgekomen. Hoeveel is nog onduidelijk. Alle inwoners wordt opgedragen zo snel mogelijk hun koffers te pakken. Alleen essentiële papieren, eten en wat kleding mag mee, want over een paar dagen mogen ze alweer terugkomen, wordt hen verteld. Binnen vier uur verlaten meer dan 49 duizend mensen Prypjat met bussen die hen naar een tijdelijke opvangplaats brengen.
Zoals de meeste mensen weten, duurde deze periode langer dan een paar dagen. Voor vele inwoners was dit de laatste keer dat de ze hun stad zagen. Door de enorme hoeveelheid straling die is vrijgekomen bij de explosie is Prypjat voor de komende 24 duizend jaar onbewoonbaar verklaard.
Ex-bewoners kijken met melancholie terug op hun geliefde stad. “Vanaf dag één dat ik aankwam in Prypjat, wist ik dat ik hier nooit meer weg wou. Het was paradijs. Overal waren rozen en fruitbomen, we konden vissen in de rivier en paddestoelen plukken. Het leek of de plek special voor ons was gemaakt,” vertelt een oude bewoner in 2016 tegen The Guardian. Tegenwoordig is de straling in de stad aanzienlijk lager. Met een gids kun je de stad bezoeken. De tours worden veelbelovend geadverteerd met foto’s van breed glimlachende toeristen met op de achtergrond de door de nucleaire ramp geraakte stad.
Marnehuizen (Groningen)
Dit dorp is niet werkelijk verlaten – het is namelijk nooit bewoond geweest en nooit bedoeld bewoond te worden. Toch lijkt het dorp griezelig veel op een normaal dorp en dat is exact de bedoeling. Marnehuizen is namelijk militair oefenterrein. Af en toe stort er een muur van een huis in door een operatie, bijvoorbeeld een nagespeelde gijzeling of een schietpartij in een school. De schades horen er nu eenmaal bij en zijn inbegrepen in het budget – de staat heeft er ongeveer een miljoen euro per jaar voor over.
De bakker, slager, basisschool, supermarkt, begraafplaats en het gemeentehuis van Marnehuizen zitten niet te wachten op je gezelschap. Nog nooit was het bestaan van een dorpscafé zo onafhankelijk van haar bezoekers. Het belang van zo’n oefenbasis is enorm, want “hoe beter je getraind bent, hoe beter je naar een uitzendgebied gaat,” vertelt Hans Storm, terreinbeheerder van Marnehuizen, tegen NU.nl. Het dorp zit het hele jaar door volgeboekt.
Wie in het dorp rondloopt, wordt herinnerd aan Rotterdam: alle straatnamen zijn vernoemd naar de stad. Dit is ter herdenking van het bombardement van mei 1940, toen de Duitse luchtmacht het historische centrum van Rotterdam vernielde. Tijdens open dagen en op Open Monumentendagen wordt het dorp opengesteld voor bezoekers. Wanneer er geen militairen op het terrein rondlopen, houden de reeën de eenzame straten gezelschap.
Pyramiden (Noorwegen)
De stad Pyramiden in Svalbard, gelegen in de Noorse archipel, was een mijnstad van de Sovjet-Unie. In 1927 gebouwd, compleet in sovjetstijl. De buurt bestaat uit grote appartementsblokken van hout en steen. Naast de ijsberen is ook Floortje Dessing hier weleens op bezoek geweest.
Met het verstrijken van de tijd bleek dat er met de mijnexploitatie weinig winst te behalen viel. Desondanks bleef de Sovjet-Unie in het eiland investeren, omdat het gunstig was om NAVO-grond te bezitten, vooral decennia later tijdens de Koude Oorlog. Pyramiden werd een pronkstuk van het communistische regime. De 1.200 inwoners van de stad konden genieten van een museum, een verwarmd zwembad, kassen om groenten te verbouwen, een speeltuin, school, schouwburg, bibliotheek, en ’s werelds meest noordelijk gelegen piano. Een standbeeld van de kop van Lenin waakt trots over de stad.
Op 9 August 1996 waait er een andere wind door Pyramiden. De Vnukovo Airlines Flight 2801 met honderdeenenveertig inzittenden, allen afkomstig van Svalbard en omgeving, vertrekt van Moskou naar Svalbard. Door technische problemen stort het vliegtuig neer, drie kilometer van Svalbard. Alle passagiers komen om het leven. Door het verlies van zoveel medewerkers en de dalende prijs van kool, besluit de Sovjet-Unie twee jaar later om de steenkoolcentrale te sluiten. Dit betekent ook meteen het einde van de stad.
Momenteel wonen er nog acht mensen in de stad. Zij organiseren tours voor toeristen en houden een oogje op de gebouwen en de elektrische generators. Volgens National Geographic behoort Pyramiden tot de top tien spooksteden die je moet hebben gezien. Een reis naar de Noordpool, iemand?