Zweden wordt geteisterd door een golf van bendeactiviteit, drugshandel en geweld. Die werkelijkheid wordt weerspiegeld in de overvloed aan gangsterrap die het land momenteel kent. De liquidatie van een 19-jarige gangsterrapper en de nasleep van de moord geven een goed inkijkje in de huidige stand van zaken in het Scandinavische land.

De straten en pleinen in de grote Zweedse steden op een doorsnee oktoberavond kunnen behoorlijk kil, koud en guur zijn. Dat was vorig jaar rond deze tijd wel anders. Toen werd het straatbeeld in onder andere Stockholm en Uppsala, ’s lands grootste studentenstad iets ten noorden van de hoofdstad, bepaald door honderden kaarsen, kransen en handgeschreven brieven. De aanleiding daarvan was geen overleden staatshoofd. Zweden – en met name de jeugd – rouwde om de dood van een gangsterrapper.

De moord op Nils Grönberg, beter bekend onder zijn alias ‘Einár’, maakt veel los in Zweden en heeft qua nasleep iets weg van de moorden op de rappers Tupac en The Notorious B.I.G.  in de jaren negentig. Terwijl de temperatuur in Zweden iedere nacht gestaag daalt, groeit de zee aan bloemen en kaarsen juist iedere nacht weer. Als je langs de groepen mensen loopt, hoor je ze fluisteren. ‘Het was nog maar een kind,’ een jongen van een jaar of veertien stroopt zijn mouw op en krabbelt met viltstift wat op zijn onderarm. ‘Vila i frid Einár’ zegt de geïmproviseerde tatoeage: ‘rust in vrede Einár’.

De rapper, die op talloze tekeningen en foto’s staat, doet in eerste instantie niet denken aan één van de populairste en beruchtste hiphopartiesten van Zweden. Het is een blonde jongvolwassene, met het gezicht van een puppy. Het enige detail dat wellicht een tipje van de sluier geeft is het Guccipetje, dat strak op zijn hoofd rust. Toch is dat precies wat Einár op dat moment was: een gangsterrapster. Met songteksten die voornamelijk gaan over drugsgebruik, wapens en geweld, wordt hij in 2019 de meest beluisterde artiest op de Zweedse Spotify.

Er zit ook een keerzijde aan Einárs succes. De jonge rapper schept zonder gêne op over de banden die hij heeft met een criminele groep, de misdaden die hij begaat en bovenal daagt hij andere rappers en bendes uit. Combineer dit met het feit dat hiphop traditiegetrouw een genre is waarin status, precaire ego’s en macht een grote rol spelen en je hebt letterlijk én figuurlijk een dodelijke cocktail.

Onduidelijk motief

Op 21 oktober 2021 wordt de dan pas 19-jarige rapper voor zijn woning in Stockholm met meerdere kogels doorzeefd en dood achtergelaten. De daders zijn nog altijd niet gepakt. Talloze theorieën gaan inmiddels rond over het motief achter de moord. Eén van de meest gangbare is dat een ruzie met zijn rivaal en concurrent Yasin (en zijn bende) de tiener fataal werd. Ongeveer een jaar voor de moord op Einár werd hij gekidnapt door diezelfde bende. Hij werd beroofd, mishandeld, afgeperst en moest volledig afgeranseld opdraven in vernederende kleding. Foto’s van een pruikdragende Einár in een jurk en met lippenstift op de lippen werden online geplaatst en de bende eiste losgeld.

Zweden is aan het veranderen, het pittoreske beeld dat velen van het land hebben is inmiddels achterhaald

Het bovenstaande geschetste beeld staat misschien nogal fel in contrast met het gangbare beeld dat veel buitenlanders hebben als het gaat om Zweden en haar muziekscene. Zweden was toch het land van catchy ABBA-melodieën en opzwepende Avicii liedjes? Niet het land van rauwe, met geweld doordrenkte hiphop? Op sociaal en cultureel vlak strookt het ook niet met ons beeld van Zweden. Liquidaties en geweld onder tieners in een Scandinavisch progressief bolwerk waar sociale gelijkheid en welvaart de laatste eeuw de kroon spanden?

Verandering

Zweden is aan het veranderen. Het pittoreske beeld dat velen van het land hebben is inmiddels alweer achterhaald. Niet alleen verschuift het muzikale gewicht in het land van pop en house naar hiphop, ook de bevolking en de cultuur van het land zijn de laatste decennia flink veranderd. De grootste verandering heeft plaatsgevonden op het gebied van criminaliteit.

Zweden is het enige Europese land waarin het aantal (fatale) schietpartijen sinds 2000 juist significant gestegen is, blijkt uit een rapport van de Zweedse Raad voor de Preventie van Criminaliteit (BRÅ). Zweden is niet het enige EU-land dat meer schietpartijen ervaart, maar wel het enige land waar deze stijging werd bestempeld als significant. De BRÅ nam slechts 22 EU-lidstaten op in haar onderzoek en geeft dus geen volledig beeld. Wel is het tekenend dat Zweden tussen 2003 en 2017 van plek 18 naar plek 2 is gestegen als het gaat om Europese landen met de meeste dodelijke schietpartijen per capita.

Deze kentering is deels te verklaren in de enorme stijging in bendeactiviteit. Het aantal georganiseerde gangs is sterk gestegen, van een handjevol naar 36 in 2021. Veel bendes hebben de drugshandel overgenomen. Die was in Zweden voorheen nogal willekeurig en onsamenhangend, tegenwoordig is de drugshandel in een sterk georganiseerd speelveld terecht gekomen. Deze ontwikkeling is echter niet uniek Zweeds, maar een universeel verschijnsel. Door de jaren heen zijn de bendes een stuk gewelddadiger geworden. De bendes vergroten daarnaast hun territorium. Ze zijn de drie grote steden van Zweden – Stockholm, Göteborg en Malmö – ontgroeid en floreren nu ook elders in het land.  

Daarom is de reactie op de dood van Einár misschien ook wel zo heftig en massaal in het oorspronkelijk kalme Zweden. Het verergerde bendegeweld en de consequenties daarvan zijn voor veel Zweden niet langer een ver-van-mijn-bed-show.

Het lijkt er sterk op dat er een verband bestaat tussen het muziekgenre en het bendegeweld in Zweden

Even terug naar de hiphop. Hoe past die muziek dan in die veranderende Zweedse samenleving? Het lijkt er sterk op dat er een verband bestaat tussen het muziekgenre en het bendegeweld in Zweden. Een behoorlijk aantal Zweedse hiphopartiesten is onderdeel van een bende en steekt dit lidmaatschap niet onder stoelen of banken. Rivaliserende rappers zitten vaak in rivaliserende bendes en drijven elkaar tot het uiterste, zoals het geval was bij Einár en Yasin.

‘Tot iedereen dood is’

De laatstgenoemde artiest staat erom bekend dat hij sterke banden heeft met de beruchte gang Shottaz uit West-Stockholm, terwijl Einár werd geassocieerd met een andere bende, ook afkomstig uit de Zweedse hoofdstad. Met hen zijn er talloze voorbeelden van rappers die nauwe banden onderhouden met bendes en verwikkeld zijn in oorlogen met rivaliserende groepen. Een andere rapper, Jaffar byn, gaf treffend antwoord op de vraag hoe lang dit bendegeweld nog door zal gaan: “Tot iedereen dood is”.

De hiphopartiesten en het bendegeweld zijn met elkaar verweven omdat ze allemaal vissen in dezelfde vijver. Veel bendes krijgen een voet aan de grond in de armere buitenwijken, waarin sociale problemen voornamelijk Zweden met een migratieachtergrond teisteren. Dit zijn ook de wijken waar hiphop zijn hoogtijdagen beleeft en mateloos populair is én waar veel rappers opgroeiden.

De hiphop breng de tsunami aan bendegeweld echter wel goed in kaart. De rappers zijn vaak opgegroeid in deze wijken, waar het soms lijkt alsof rappen, actief worden in een bende of beide twee zaken combineren de enige opties zijn voor de jeugd. Door hun muziek schetsen de rappers een beeld van hoe het is om op te groeien in deze omstandigheden en het leven daaromheen.

Sociaal land met sociale problemen

Zweedse hiphop legt een kant van Zweden bloot die je als buitenstaander op het eerste oog niet snel ziet. Op veel sociale en progressieve vlakken is Zweden een pionier, tegelijkertijd kampt het land dat zichzelf aanprijst als progressief bastion ook met grote sociale problemen. De integratie van de enorme stroom aan immigranten dat Zweden heeft toegelaten gaat uiterst moeizaam, de samenleving is sterk gesegregeerd en minderbedeelde gemeenschappen lopen mijlenver achter. Zo verdient men in de wijk Rinkeby vijf keer minder dan in de welgestelde wijk Ålsten, beiden gesitueerd in Stockholm.

De uitslag van de landelijk Zweedse verkiezingen van afgelopen september geeft een duidelijk signaal af

In Dagens Nyheter, een vooraanstaande Zweedse krant, stonden eind vorig jaar veelzeggende en trieste cijfers: van alle voor vuurwapen gerelateerde delinquenten sinds 2017, kwam bijna 85 procent van hen oorspronkelijk niet uit Zweden of had ten minste één ouder die in het buitenland geboren is. Daarnaast behoorde 71 procent tot de laagste inkomstengroep.

De Zweedse gangsterrap lijkt een dubbelzijdig zwaard te zijn: waar het de problemen in de samenleving aanstipt, is het tegelijkertijd een invloedrijke factor achter de groei van bendes in het land. De verheerlijking van de bendecultuur en de nihilistische blik die het werpt op de kans van slagen in de Zweedse samenleving zijn erg aantrekkelijk en aanstekelijk voor kwetsbare jongere, die vaak al weinig perspectief hebben.

Veel Zweden die klaar zijn met de huidige situatie gebruiken dat perspectief ook als boeman. Hiphop is een makkelijke stok om mee te slaan en wordt gebruikt als dé oorzaak van veel van de eerdergenoemde problemen. Dit, in combinatie met de eerder vermeldde statistieken, zorgt ervoor dat de stigmatisering van probleemwijken, etnische minderheden en het muziekgenre an sich alleen maar sterker wordt. Het is evident dat het niet ten goede komt van de integratie en segregatie in Zweden.

De uitslag van de landelijk Zweedse verkiezingen van afgelopen september geeft een duidelijk signaal af. De ’Sverigedemokraterna’, de Zweedse equivalent van de PVV, werden de op één na grootste partij en mogen samen met de drie andere rechts-conservatieve partijen een coalitie vormen. Politicologe Filippa Spernæs Åberg verwacht een wending in de aanpak van de problematiek in Zweden. Het rechtse blok zal de nadruk leggen op (strenger) straffen in plaats van focussen op de structurele oorzaken van de problematiek. Ze voegt daaraan toe dat voorgestelde maatregelen als preventief fouilleren in ‘gevarenzones’ en een harder uitzettingsbeleid enkel zullen bijdragen aan versterkte polarisatie en segregatie.

Het feit dat de Sverigedemokraterna van een magere vijf procent van de stemmen in 2010 naar bijna eenentwintig in 2022 zijn gegaan, spreekt boekdelen. Voor veel Zweden is de maat vol.

Dit is een gastartikel, geschreven door Christian Hazes (1997). Hij heeft Politics, Psychology, Law and Economics (PPLE) gestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam. De afgelopen twee jaar heeft hij in Zweden, in Uppsala, gewoond om zijn master Peace and Conflict Studies te volgen.