Schijt aan de overheid, boze punkmuziek en je onttrekken aan de maatschappij. Zijn woede en chaos het enige wat anarchisme te bieden heeft? Redacteur Machteld van der Lecq ging op onderzoek uit, voor deel 1 van een tweeluik.
De associatie van anarchisme met de punkbeweging en een middelvinger in de lucht komt vooral voort uit de jaren ‘80, toen de anarchistische beweging in Nederland erg groot was. Maar het blijkt een eenzijdig beeld: anarchisme kent vele vormen.
Dennis Bos, historicus aan de Universiteit Leiden en een bekende in anarchistische kringen, vertelt dat het anarchisme in essentie een anti-kapitalistische beweging is. “Het anarchisme is zowel een een sociale filosofie als een sociale beweging die zich tegen de bestaande kapitalistische orde verzet,” zegt hij. “Hiermee speelt de anarchistische beweging automatisch een politieke rol, terwijl ze nadrukkelijk geen rol in de bestaande politieke orde ambieert. Kortom: hopeloos ingewikkeld en allesbehalve eenvormig.”
De anarchistische beweging is hopeloos ingewikkeld en allesbehalve eenvormig
‘Directe actie’
Bos legt uit dat de anarchistische beweging aan de ene kant draait om het afbreken van systemen van onderdrukking, en aan de andere kant om het stap voor stap opbouwen van een nieuwe, betere samenleving. Een belangrijke manier waarop anarchisten verandering proberen te brengen in de huidige gang van zaken is ‘directe actie’. Dit houdt in dat er niet wordt gewacht op hulp vanuit de politiek of gevestigde instituties, maar dat er op eigen initiatief actie ondernomen wordt.
“Als de situatie hierom vraagt, kan deze directe actie soms wat doortastende vormen aannemen,” zegt Bos. “Maar tegelijkertijd zijn anarchisten ook altijd gericht op de opbouw van positieve nieuwe initiatieven in het hier en nu.” Voorbeelden van anarchistische directe acties zijn het kweken van onbespoten groenten, samen koken voor daklozen en leegstaande panden openstellen en verbouwen voor mensen die geen dak boven hun hoofd hebben.
Een voorbeeld van een anarchistische organisatie die dit soort initiatieven bij elkaar brengt is de Vrije Bond. Het collectief is onder andere te vinden in de Nieuwland, een oud schoolgebouw aan de Pieter Nieuwlandstraat in Amsterdam Oost. Dit gebouw werd opgekocht met hulp van onder meer de kraakbeweging, van inkomsten uit kraak-kroegen en evenementen.
Samenwerking en zelfbeschikking
In de gemeenschappelijke ruimte van het pand vertellen Alex en Dylan*, twee anarchistische Amsterdammers die actief zijn bij de Amsterdamse tak van de Vrije Bond, wat anarchisme voor hen betekent. Ze beschrijven het als een politieke beweging die vecht tegen alle vormen van onderdrukking. Of dat nou racisme, seksisme, kapitalisme of de staat is: het anarchisme bestrijdt elke vorm van het afnemen van vrijheid en het creëren van hiërarchische machtsverhoudingen. De beweging streeft naar samenwerking en zelfbeschikking, op zowel individueel als collectief niveau.
Alex vertelt dat de Vrije Bond ooit is begonnen als vakbond, maar dat het nu de vorm heeft aangenomen van een anarchistische federatie waarvan groepen of individuen lid kunnen worden die zich kunnen vinden in de beweging. In naleving van de anarchistische traditie is er geen partijlijn die gevolgd moet worden, waardoor leden hun eigen projecten zonder restricties kunnen uitvoeren.
De Vrije Bond bestaat uit lokale groepen, zoals de Vrije Bond Amsterdam, maar ook uit thematische groepen, zoals de werkgroep ‘arbeid’ die zich bezighoudt met het ondersteunen van arbeidsmigranten tegen uitbuiting. Ook zijn er werkgroepen die zich richten op het beschermen van dierenrechten en klimaat.
De Vrije Bond kan gezien worden als springplank voor anarchistische initiatieven
Netwerk
Waar Alex actief betrokken is bij de Vrije Bond Amsterdam, ziet Dylan de Vrije Bond vooral als een handig netwerk waarmee je op een laagdrempelige manier projecten kunt opzetten. Door een maillijst is het bijvoorbeeld gemakkelijk om leden te bereiken voor nieuwe acties. De Vrije Bond kan dus gezien worden als een soort springplank voor anarchistische initiatieven.
Maar, een anarchistische organisatie, is dat niet een beetje paradoxaal? Anarchisten staan immers bekend om chaos en lak aan regels. Maar dat is een misvatting, aldus Alex en Dylan. Om dingen te kunnen doen zonder opgelegde hiërarchie moet je juist goed georganiseerd zijn. Dat is ook terug te zien in het originele anarchistische logo: een ‘A’ in een ‘O’, wat verwijst naar de anarchie (A) als de moeder van de orde (O). Een anarchistische organisatie zoals de Vrije Bond is dus geen contradictio in terminis, maar juist een manier om anarchisme in de praktijk te kunnen brengen.
Voor Alex en Dylan is anarchisme niet alleen een politieke voorkeur, maar ook een levensstijl.
Alex: “Als je je leven op een bepaalde manier invult, hoef je veel minder bezig te zijn met geld. Veel dingen gaan bijvoorbeeld makkelijker als je ze collectief regelt.” Neem koken: met een grote groep kun je gemakkelijk goedkoper aan gezond en biologisch eten komen. In Amsterdam zijn bijvoorbeeld verschillende anarchistische volkskeukens (‘voku’s’) die worden gerund door vrijwilligers. Deze keukens bieden op basis van donatie veganistische maaltijden aan. Als je niks hebt, hoef je dus niks te betalen.
Anarchistische wijn
Dylan heeft zijn anarchistische levensstijl vormgegeven door een eigen winkel op te zetten waar hij producten verkoopt van bedrijven die op anarchistische wijze zijn georganiseerd. Daarvoor moet het productieproces een horizontaal proces zijn. Dat wil zeggen dat er bijvoorbeeld geen management is dat van bovenaf de dienst uitmaakt. De bedrijven hoeven dus niet expliciet anarchistisch te zijn, maar hebben wel anarchistische kenmerken.
Onder de naam ‘de Vrije Markt’ verkoopt Dylan zowel online als fysiek ‘vrije producten’. “Ik heb op verschillende plekken gewerkt, en zag steeds dat mensen in de kern uiteindelijk weinig te zeggen hebben over hun eigen werk,” zegt hij. “Door op zoek te gaan naar andere manieren van werken, kwam ik erachter dat er al veel bedrijven op een meer horizontale manier zijn georganiseerd.”
Zo verkoopt hij bijvoorbeeld wijn van een Spaanse anarchistische vakbond, en vrij geproduceerde schoonmaakproducten uit Griekenland. Na een crisis waren de eigenaren van dat laatste bedrijf vertrokken, en hebben de werknemers de fabriek zelf overgenomen om in eigen beheer te gaan produceren.
Kraakpanden
Elders in Amsterdam zijn meer sporen van de anarchistische beweging te vinden. Naast sociale centra zoals de Nieuwland zijn er veel gelegaliseerde kraakpanden. Bekende voorbeelden hiervan zijn Paradiso, Pakhuis de Zwijger en de Melkweg. Ter illustratie: dit laatste pand was vroeger slechts een oude bank in een stoffig zaaltje.
Minder bekende voorbeelden zijn de Anarchistische Bibliotheek en het gebouw waarin de Bierkoning zich heeft gevestigd, het Handelsbladcomplex. Boven deze bierspeciaalzaak wonen mensen voor een paar honderd euro met uitzicht op het Paleis op de Dam: mede mogelijk gemaakt door de kraakbeweging.
*Wegens privacyredenen is de naam Alex gefingeerd, zijn echte naam is bekend bij de https://redpers.nl/wp-content/uploads/2020/09/redperslogo-1.png, evenals de volledige naam van Dylan.
