Het woord ‘crisis’ vindt zijn oorsprong in het Grieks: krinomai, wat letterlijk ‘beslissing’ of ‘keerpunt’ betekent. Het werd vooral gebruikt in de medische wereld om het beslissende moment te beschrijven in het verloop van een ziekte. Dat moment kon een patiënt naar herstel leiden, of naar verslechtering. Het woord droeg daarmee een dubbele betekenis: een uitdaging die zowel gevaar als kans inhield. Het ging niet alleen om wat fout kon gaan, maar ook om wat beter kon worden. Interessant is dat deze dubbele betekenis niet uniek is voor het Grieks. Ook in het Chinees bestaat het woord voor crisis uit twee karakters: het ene betekent ‘gevaar’ en het andere ‘kans’. In het Westen lijken we ons vooral te richten op het gevaar, terwijl de Chinese en Griekse interpretaties ons iets waardevols leren: een crisis is ook een kans. Een uitnodiging zelfs, om van de nood een deugd te maken.
In het Westen kreeg het begrip ‘crisis’ in de middeleeuwen en de renaissance een bredere context. Het werd vaak gebruikt in religieuze teksten om bijvoorbeeld een zondvloed of reformatie te omschrijven. Tijdens de Verlichting kreeg het woord een meer wereldlijke toepassing, met gebruik in discussies over economie, politiek en sociale revoluties. ‘Crisis’ bleef daarbij de betekenis behouden van een beslissend moment waarop keuzes worden gemaakt die de toekomst vormgeven.
In de 20e eeuw veranderde de betekenis echter ingrijpend. Met de opkomst van massamedia werd ‘crisis’ steeds vaker geassocieerd met iets negatiefs. Tegenwoordig is het bijna synoniem aan dreiging en paniek en wordt de term veelvuldig door media en politiek ingezet om urgentie te geven aan vrijwel elk groot probleem. Begrippen als ‘klimaatcrisis’, ‘asielcrisis’ en ‘gezondheidscrisis’ zijn slechts enkele voorbeelden van hoe het woord een dominante plaats in onze tijdgeest heeft ingenomen.
Echter, de meervoudige betekenis, zowel in het Grieks als in het Chinees, laat zien dat een crisis altijd een keerpunt is. Het is een moment van scherpe keuzes, waarop de toekomst wordt bepaald door de acties die we wel of niet ondernemen. In onze moderne omgang met crises lijkt de nadruk vooral te liggen op het gevaar, waarmee de kans vaak wordt genegeerd.
‘Als alles een crisis wordt genoemd, worden mensen ongevoelig voor echte dreigingen’
Crisisretoriek en psychologie
De manier waarop we over crises praten, heeft invloed op hoe we ze ervaren. Volgens onderzoek in het Journal of Communication Psychology (2021) kan het constante gebruik van crisisretoriek in media en politiek gevoelens van angst en machteloosheid versterken. Het woord ‘crisis’ roept nu vooral beelden op van onoverkomelijke rampen. Psychologen spreken van ‘crisisvermoeidheid’: als alles een crisis wordt genoemd, worden mensen ongevoelig voor echte dreigingen.
Een ander probleem is dat crisisretoriek kan leiden tot verlamming. Uit onderzoek van het Behavioral Insights Team (2020) blijkt dat mensen minder geneigd zijn tot actie wanneer een probleem uitsluitend wordt geframed als een dreiging. Woorden als ‘dreiging’ en ‘ramp’ versterken gevoelens van machteloosheid, terwijl termen als ‘uitdaging’ of ‘beslismoment’ juist een mobiliserend effect kunnen hebben.
Deze framing heeft niet alleen een emotionele impact, maar beïnvloedt ook onze politieke reacties. Politici gebruiken crisis retoriek vaak om snelle, drastische maatregelen te rechtvaardigen. Een treffend voorbeeld van het huidige kabinet: de poging een noodwet door te voeren voor asielprocedures omdat er een ‘asielcrisis’ is. Toen gevraagd werd waarop deze crisis is gebaseerd, was het antwoord veelzeggend: “Mensen ervaren een crisis”. Hieruit blijkt hoe subjectief en politiek geladen het woord kan zijn. Het is niet de feitelijke omvang van een probleem die bepalend is, maar de beleving ervan die het woordgebruik stuwt.
Van bedreiging naar kans
Hoewel het woord crisis tegenwoordig een negatieve bijklank heeft, biedt de oorspronkelijke betekenis dus een alternatief perspectief. Niet alleen een bedreiging, maar ook een moment van keuze en verandering – een kans. Dat klinkt misschien abstract, maar er zijn concrete voorbeelden die dit illustreren.
Neem de klimaatcrisis, deze wordt vaak als een existentiële bedreiging gepresenteerd. En dat is het, maar daarnaast is het ook een krachtige motor van innovatie. Door de urgentie van klimaatverandering is er wereldwijd een enorme versnelling in technologische ontwikkeling en samenwerking. Denk aan de opkomst van hernieuwbare energiebronnen zoals zonne- en windenergie. Volgens het Internationale Energieagentschap (IEA) bedroegen de wereldwijde investeringen in schone energie in 2022 meer dan 1,4 biljoen USD, goed voor bijna driekwart van de totale groei in energie-investeringen dat jaar. Deze sterke toename weerspiegelt een wereldwijde versnelling in de ontwikkeling van groene technologieën en duurzame oplossingen. Ook initiatieven zoals carbon capture (het afvangen en opslaan van CO2) en elektrische mobiliteit, zoals Tesla’s revolutionaire voertuigen, zijn direct voortgekomen uit de druk om oplossingen te vinden voor de klimaatcrisis.
De klimaatcrisis dwingt ons bovendien om anders na te denken over onze manier van leven. Ook de architectuur richt zich steeds meer op energie-efficiëntie en circulaire bouwmethoden. In Nederland zijn initiatieven zoals The Green Village in Delft een voorbeeld van hoe de klimaatcrisis innovatie kan stimuleren. Het gaat hier om meer dan overleven; het biedt kansen om systemen te hervormen en duurzamer te maken.
De stikstofcrisis is een ander voorbeeld van een complex probleem dat ook mogelijkheden biedt. Hoewel de discussie vaak wordt geframed als een patstelling tussen boeren en de overheid, is het ook een kans om na te denken over hoe de landbouw en woningen toekomstbestendiger kunnen worden. Innovaties zoals precisielandbouw, waarbij technologie wordt ingezet om kunstmest efficiënter te gebruiken, kunnen bijdragen aan het oplossen van het stikstofprobleem. De stikstofcrisis legt ook de noodzaak bloot om grondgebruik efficiënter te maken. Onderzoek van Wageningen Universiteit benadrukt dat een meer natuurinclusieve landbouw niet alleen stikstofuitstoot kan verminderen, maar ook biodiversiteit kan herstellen.
Daarnaast biedt de crisis ruimte voor creatieve oplossingen. Denk aan verticale landbouw, waarbij gewassen worden gekweekt in gestapelde lagen met minder ruimte en watergebruik. Dit soort innovaties, aangejaagd door de urgentie van de stikstofcrisis, kunnen ons voedselsysteem radicaal veranderen.
Herwaardering van het woord crisis
Stel je voor dat we het woord crisis opnieuw definiëren. Want wat als politici en media crises niet uitsluitend zouden presenteren als dreigingen, maar ook als uitdagingen die kansen bieden? Wat als een klimaatcrisis wordt geframed als een unieke kans om onze samenleving te verduurzamen, of een stikstofcrisis als de mogelijkheid om onze landbouw en woningen toekomstbestendig te maken?
Wat als we een ander narratief omarmen? Wat als we erkennen dat een crisis niet alleen een breekpunt is, maar ook een bouwplaats? Dit dwingt ons om puin te ruimen, maar ook om te bouwen. Dat is moeilijk werk. Het vraagt tijd, geduld en vooral samenwerking. Het betekent dat we soms moeten accepteren dat niet alles wat eerder bestond, opnieuw kan worden opgebouwd. Maar het biedt ook een unieke kans om dingen te maken die sterker, duurzamer en eerlijker zijn. Die ruimte wordt vaak verspild doordat we te veel vasthouden aan wat we verliezen.
Crises zijn niet het einde van een verhaal: ze zijn het begin van een nieuw hoofdstuk. Dit perspectief stelt ons in staat om vooruit te kijken, mogelijkheden te zien en verantwoordelijkheid te nemen. Het herdefiniëren van het woord crisis betekent niet dat we de ernst ervan ontkennen. Integendeel: het vraagt juist om eerlijkheid en moed om in de chaos ook de potentie te zien. Het vraagt durf en verbeeldingskracht om een crisis niet alleen te zien als iets dat ons bedreigt, maar ook als moment voor collectieve groei. Het zijn subtiele verschuivingen in de manier waarop we praten, maar ze kunnen een grote invloed hebben op hoe we denken – en handelen.
Crisis als kans
“Elke crisis biedt niet alleen gevaar, maar ook kansen”, zei Richard Nixon ooit. Het is een eenvoudige maar krachtige waarheid die we vaak vergeten.
Dit is geen oproep tot naïef optimisme, maar tot een meer genuanceerde benadering. Crises zijn dwingend, omdat ze actie vereisen. Het dwingt ons om te kiezen: blijven we vastzitten in oude patronen, of gebruiken we het moment om iets nieuws te creëren?
Eindredactie door Daisy Hagendoorn
