“Vecht, vecht, vecht, onderwijs is een recht,” scanderen studenten en medewerkers in het Moreelsepark te Utrecht, tijdens het protest tegen de aangekondigde bezuinigingen op het hoger onderwijs. Het protest was een dag van tevoren op aandringen van burgemeester Sharon Dijksma afgelast. Toch zijn op 14 november duizenden studenten en medewerkers naar Utrecht gekomen om te demonstreren tegen de aangekondigde bezuinigingen. Een aantal van hen is met een speciale reden naar het protest gekomen: hun opleiding dreigt te verdwijnen.
“Mijn hart brak toen ik het hoorde,” vertelt student Keltische talen en culturen Marieke Rotman (22). Ze is een van de taalstudenten die zich eerder op de middag op het binnenplein van de universiteitsbibliotheek van Utrecht heeft verzameld. Met spandoeken in het Italiaans, Frans, Duits, Arabisch en Gaelic lopen ze als alternatief protest, georganiseerd door alle taalstudies, richting het faculteitsbestuur van Geesteswetenschappen om hun zorgen te uiten.
Ingrijpende maatregelen
Datzelfde faculteitsbestuur besloot eerder deze maand een ingrijpende bezuinigingsmaatregel te treffen: de bacheloropleidingen Duits, Frans, Italiaans, Keltisch, Religiewetenschappen, en Islam en Arabisch zullen per 2026 verdwijnen. Eerder maakte ook de Universiteit Leiden al bekend flink te snijden in eigen vlees: de bachelors African Studies en Latin American Studies worden compleet geschrapt en de taalstudies Duits, Frans en Italiaans worden gefuseerd tot de bachelor Europese talen en culturen.
De faculteitsbesturen anticiperen met dit beleid op de aangekondigde bezuinigingen door minister Eppo Bruins van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. De minister wil fors gaan bezuinigen, tot bijna twee miljard vanaf 2028. De faculteit Geesteswetenschappen van de Universiteit Utrecht geeft aan dat het 10% zal moeten bezuinigen en schrapt daarom de zes opleidingen. Deze hebben een instroom van minder dan 25 studenten per jaar en worden niet langer rendabel geacht. Vorig jaar trok de studie Religiewetenschappen elf eerstejaarsstudenten en de studie Keltisch slechts twee.
Student Religiewetenschappen Indy Booij (23) vindt dit geen goede reden om haar opleiding te schrappen. “De instroom mag wel laag zijn, maar alle eerstejaarsvakken zitten alsnog vol, met bijvakkers en studenten van andere studies.” Ze is naar het protest gekomen met een bordje waarop staat: ‘De mensheid heeft geesteswetenschappen nodig’. “De geesteswetenschappen stellen fundamentele vragen over ons bestaan en leren ons kritisch na te denken.” Zelf wil ze graag promoveren in de religiewetenschap, om vervolgens docent te worden aan de universiteit. “Maar met deze bezuinigingen wordt de baangarantie kleiner en kleiner,” vertelt ze.
Een onzekere toekomst
Die onzekerheid wordt gedeeld door Rotman, voor wie het een droom is om Keltisch te studeren in Utrecht. “Je leert niet alleen de taal, maar ook geschiedenis, literatuurwetenschap, taalkunde en vertaalwetenschap. Het is een hele interdisciplinaire opleiding.” Het liefst zou ze verder gaan in het onderzoek, maar ze vreest dat ze daarvoor genoodzaakt is om naar het buitenland te gaan als de bachelor sluit. De Universiteit Utrecht is de enige universiteit in Nederland die de studie aanbiedt. De opleiding vierde vorig jaar nog haar honderdjarige bestaan. Volgens Rotman wordt het effect van het verdwijnen van de studie op de studenten onderschat: “Toen ik het hoorde dacht ik: als de faculteit onze opleiding niet relevant vindt, ben ik dan nog wel relevant op de arbeidsmarkt?”
Ook tweedejaars studente Franse taal en cultuur Sannah Kuip (19) maakt zich zorgen over het effect van het verdwijnen van haar studie op de arbeidsmarkt. Kuip wil graag docent Frans worden, maar vreest dat ze straks nog maar een van de weinigen is. “Ik ben bang dat uiteindelijk Frans straks ook helemaal uit het middelbaar onderwijs zal verdwijnen, als er te weinig docenten Frans over zijn.”
Verbinding in plaats van polarisatie
Het verdwijnen van de studies gaat niet alleen de getroffen docenten en studenten aan het hart. Roos Reijbroek (35) houdt tijdens het protest een bordje omhoog waarop staat: ‘Bescherm de talen, want begrip verbindt’. In haar werk als relatietherapeut ervaart zij dagelijks het belang van taal als een middel om verbintenissen te creëren. “Met de onrust in de wereld hebben we mensen nodig die veel verschillende talen spreken, met name talen als Arabisch. Als we elkaar niet meer kunnen begrijpen, kunnen we verdeeldheid ook niet oplossen.”
Het aangekondigde beleid kan ook op weerstand rekenen van studenten van andere studies. Filosofiestudenten aan de Universiteit Utrecht Daphne (23) en Remy (24), die liever zonder achternaam genoemd worden, zijn niet alleen naar het protest gekomen om te demonstreren tegen de langstudeerboete, een van de bezuinigingsmaatregelen die het kabinet wil nemen. Ook spreken ze zich uit tegen het verdwijnen van de studie Islam en Arabisch. Ze vragen zich af of de universiteit met deze beslissing niet te veel meebeweegt in het beleid van de PVV. “De geesteswetenschappen leiden mensen op om kritisch deel te nemen aan de samenleving. Als we straks geen kennis meer hebben over hele religies en culturen, kunnen we niet meer kritisch zijn op racistisch en islamofoob beleid.”
Verlies van expertise
Voor Birgit Meyer, hoogleraar Religiewetenschappen en winnaar van de Spinozapremie, kwam het besluit dat haar bacheloropleiding wordt geschrapt als ‘een donderslag bij heldere hemel’. De redenering dat haar opleiding niet rendabel zou zijn door de lage instroom, stuit bij Meyer op veel onbegrip. “We hebben meer inkomsten, via bijvakkers en minoren, maar ook via onderzoekssubsidies.” Volgens Meyer is de bachelor Religiewetenschappen onmisbaar voor de maatschappij. “We proberen een venster naar de wereld te openen, naar gebieden waar religie vanzelfsprekend is en een grote rol speelt in het culturele en politieke leven. Voor migranten uit Afrika of het Midden-Oosten is religie van groot belang. We moeten snappen waarom dat zo is, om hen beter te begrijpen.”
‘Als we elkaar niet meer kunnen begrijpen, kunnen we verdeeldheid ook niet oplossen’
Meyer vreest dat de reorganisatie van de faculteit Geesteswetenschappen op termijn zal leiden tot de afkalving van het instituut en ziet dit als een probleem voor de maatschappij. “Wij bieden mensen vaardigheden en kennis om complexe zaken te doorgronden. De geesteswetenschappen zijn voortdurend bezig om huidige maatschappelijke problemen te duiden, met het besef van historische processen.”
Kennis is essentieel voor passend beleid
Ook hoogleraar Afrikanistiek aan de Universiteit Leiden Mirjam de Bruijn aan de Universiteit Leiden vreest voor het verlies aan kennis binnen de universiteit en samenleving als de bachelor African Studies verdwijnt. Met het schrappen van bachelors zullen waarschijnlijk ontslagen binnen de opleiding volgen. Dit heeft tot direct effect dat er expertise aan de universiteit verdwijnt, stelt De Bruijn. “Afrika is een continent waar we als Europa veel verbinding mee hebben gehad en nog zullen gaan hebben.” De Bruijn wijst op de migratie van mensen uit Afrika naar Europa, een thema dat het huidig politiek debat domineert. “We hebben gespecialiseerde kennis nodig om dat te doorgronden.”
Volgens De Bruijn bieden alternatieve bachelors zoals International Studies niet dezelfde verdieping en vaardigheden als African Studies. In dat soort bredere studies komen vakken over Afrika slechts ter introductie aan bod, terwijl de wereld juist behoefte heeft aan verdieping, stelt De Bruijn. Zelf is De Bruijn vaak op ministeries om mee te denken over Nederlands beleid over Afrika. Volgens De Bruijn leidt African Studies dit soort specialisten op. “Dat hoeven geen honderd mensen te zijn, als je vijftien mensen per jaar kan opleiden, is dat mooi.”
Ondertussen laten docenten en studenten het er niet bij zitten. Aan de faculteit Geesteswetenschappen van de Universiteit Leiden hebben de opleidingsbesturen van Midden-Oosten Studies, African Studies en Aziëstudies de handen ineen geslagen in een poging om hun voortbestaan te waarborgen, al dan niet in een samengevoegde vorm als Area Studies. “De eerste reactie was schok, de tweede reactie was: we stropen de mouwen op,” zegt De Bruijn. De organisatie van het protest laat het er dan ook niet bij zitten: op 25 november staat een nieuwe demonstratie tegen de bezuinigingen gepland in Den Haag.
Eindredactie door Madelief Wapenaar
Aukje Vellinga (2001, zij/haar) studeerde Politicologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam en is begonnen aan de master African Studies in Leiden. Haar plezier voor journalistiek schrijven vond ze tijdens haar stage bij Het Parool. Ze schrijft naast haar studie nog graag persoonlijke verhalen over jongeren en politiek.
