Het idee van de ‘linkse elite’ die de Nederlandse politiek zou domineren is niet nieuw, vertelt politicoloog en socioloog Merijn Oudenampsen, verbonden aan de Vrije Universiteit Brussel. “Ondanks het feit dat links in de jaren ‘70 en ‘80 haar electorale hoogtepunt beleefde, is het frame blijven bestaan dat de linkse elite onze instituties domineert.” Deze linkse elite zou gevormd worden door een hoogopgeleide groep mensen die werkzaam is aan universiteiten, in de journalistiek, de cultuursector en de ambtenarij.
Het beeld dat zij de politiek zouden domineren, is het begin van de zogenaamde culture wars tussen politiek links en rechts, vertelt Oudenampsen: “Conservatief rechts richt zijn onvrede op linkse culturele elites in plaats van op het economische establishment, en biedt sindsdien een manier om constant een vijand aan te wijzen: de linkse elite.” Het is een stok om mee te slaan, maar het is geen realistische weergave van wie daadwerkelijk de macht heeft in Nederland, aldus Oudenampsen. “Dat zijn de CEO’s van bedrijven als Shell en Unilever, en de mensen die ministeries besturen.” Maar het is wel een slim frame: als je een verhaal maar vaak genoeg herhaalt, dan gaan mensen daar op een gegeven moment ook in geloven.
De arbeidersklassie is in de afgelopen decennia alleen maar diverser geworden
Gelijk krijgen
Het verwijt dat links anderen moreel de maat zou willen nemen, ziet Oudenampsen als een verwarring tussen politiek en individu. “Ik denk dat iedere politieke stroming gelijk wil krijgen – dat is immers de kern van politiek bedrijven. Maar, een moreel appèl om de samenleving in te richten wordt in het huidige politieke debat te vaak verward met een moreel appèl om je als individu op een bepaalde manier te gedragen.” Die verwarring tussen politieke en individuele identiteit is heel eigen geworden aan de politiek van nu, aldus Oudenampsen. Binnen deze ‘identiteitspolitiek’ gaat het minder over het programma van een politieke partij, en juist meer over de karaktereigenschappen van een groep die op die partij stemt. Oudenampsen: “Juist dit is een kenmerkend onderdeel van de culture wars die de Nederlandse politiek domineert, maar dat is een hele rare vorm van politiek bedrijven.”
De arbeidersklasse
Dat het in politieke discussies tegenwoordig meer gaat over identiteit en minder over sociaal-economische klasse is een veelgehoord verwijt richting links, aldus Mathijs van de Sande, universitair docent politieke filosofie en wijsgerige ethiek aan de Radboud Universiteit. “Linkse partijen hebben klasse, als thema, links laten liggen. Maar teruggrijpen op het oude idee van een homogene, masculiene, witte arbeidersklasse is lastig,” zegt Van de Sande. Die arbeidersklasse bestaat namelijk niet. De arbeidersklasse is divers op het gebied van onder andere gender, etniciteit, opleidingsrichting en arbeidspositie. En in de afgelopen decennia is die alleen maar diverser geworden. Om klasse opnieuw centraal te stellen moet links volgens Van de Sande oog houden voor de intrinsieke diversiteit van de arbeidersklasse en voor de manier waarop die groep op allerlei manieren gemarginaliseerd wordt in de samenleving.
Links moet een nieuw beeld voor zichzelf creëren, in plaats van defensief reageren op het beeld dat over hen geschetst wordt
Democratische impuls
Daarnaast ziet Van de Sande noodzaak voor een sterke democratische impuls vanuit de maatschappij binnen linkse partijen. “Zeker in een buitengewoon hoogopgeleide samenleving als Nederland is het paternalistische idee dat beleidsmakers, politici en partijen het wel allemaal voor je zullen regelen écht niet meer van deze tijd.” Volgens van de Sande verklaart dit deels waarom mensen op rechts-populistische partijen stemmen: “Niet alleen omdat er ontevredenheid heerst over bepaalde sociaaleconomische thema’s, maar ook omdat mensen het gevoel hebben geen controle meer te hebben over hun eigen leven en leefomgeving. En parlementair links heeft daar niet altijd een even goed antwoord op.”
Volgens Van de Sande moet links daarom uit het defensief. “Op de een of andere manier slaagt rechts-populisme er heel goed in om een beeld te creëren over wat links zou zijn, en dat is het dominante beeld geworden.” Links moet dus een nieuw beeld voor zichzelf creëren en daarbij wegblijven van het paternalisme, in plaats van defensief reageren op het beeld dat over hen geschetst wordt. Van de Sande: “Kom met een eigen verhaal over de samenleving en waar de machtsverhoudingen in de samenleving liggen. Maar doe dat wel op zo’n manier dat het voldoende mensen aanspreekt, en dat je niet een soort karikatuur maakt van de mensen die je probeert aan te spreken.”
Eindredactie door Dieuke Kingma
