Een nieuwe Duitse, economisch linkse, en antiprogressieve partij profileert zichzelf als het alternatief op extreemrechts. Krijgt het linksconservatisme in Europa op 6 juni een voet aan de grond?
Applaus galmt door de grote zaal en camera’s klikken onophoudelijk. Een Duitse politica met donker haar stapt naar de microfoon en spreekt in haar eerste congres de leden van haar nieuwe linksconservatieve partij, Bündnis Sahra Wagenknecht, toe. Ze uit felle kritiek op de huidige Duitse regering, die ze ‘de domste regering van Europa’ noemt. Hoog tijd voor een echte volkspartij op de Bondsdag en in het Europese Parlement, vindt ze.
Wie is Frau Wagenknecht?
Een streng gezicht, kleurrijke mantelpakjes en nationalistische retoriek kenmerken Sahra Wagenknecht, een fascinerende vrouw, die al bijna twintig jaar actief is in de Duitse politiek.
Wagenknecht groeide op in Oost-Berlijn, in de communistische Duitse Democratische Republiek, met een Duitse moeder en een Iraanse vader. Van jongs af aan toonde ze interesse in maatschappelijke vraagstukken en vond zij de antwoorden op haar vragen in het communisme.
In 2009 werd Wagenknecht lid van het Duitse parlement namens de extreemlinkse partij Die Linke, die zich richtte op sociale rechtvaardigheid en economische gelijkheid voor de arbeidersklasse. Als woordvoerder van Die Linke was Wagenknecht tijdens de kredietcrisis veel te zien in de media vanwege haar kritiek op het kapitalisme, dat volgens haar leidde tot ‘groeiende ongelijkheid, instabiliteit en economische crises.’
De partij van Sahra Wagenknecht is gecentreerd rondom haarzelf
Wagenknecht begon ook een naam te maken als politica met conservatieve waarden, vooral door haar anti-immigratie standpunten. Dit manifesteerde zich in 2018 als de buitenparlementaire beweging Aufstehen. Haar beweging bekritiseerde het asielbeleid van de Duitse regering — het omarmen van migranten ging volgens haar ten koste van de sociale en economische positie van ‘echte Duitse burgers’. Haar anti-immigratiekoers bleef standvastig, en met haar pro-Russische sentiment brak ze in oktober 2023 met Die Linke, die de kiesdrempel al niet meer zou halen.
Wat is links-conservatisme?
“Links-conservatisme is niets nieuws,” vertelt politicoloog Sarah Wagner. “Nederland kent deze stroming bijvoorbeeld in de standpunten van de Socialistische Partij.” Wagner doet onderzoek naar links-conservatieve partijen. “Deze partijen richten zich op kiezers met linkse economische voorkeuren en cultureel conservatieve normen en waarden. Ze steunen bijvoorbeeld belastingheffing voor de rijken en pleiten voor meer herverdeling, maar zijn ook tegen klimaatuitgaven en immigratie.”
Het grote verschil is dat in de jaren vijftig en zestig, toen linksconservatisme vaker voorkwam in Europa, mensen vaak op basis van hun economische opvattingen stemden, in plaats van culturele normen en waarden. Daarmee waren linksconservatieve kiezers eerst te vinden bij gevestigde partijen zoals een PvdA in Nederland of de SPD in Duitsland. Maar vanwege de veranderende sociale normen, de groeiende globalisering, toenemende economische ongelijkheid, demografische veranderingen en de opkomst van progressieve sociale bewegingen zijn linkse partijen progressiever geworden. Vrouwen hoefden niet meer thuis te blijven, CO2-uitstoot werd meer besproken en Europese landen werden geconfronteerd met toenemende migratie. De linksconservatieve kiezer stond voor een moeilijke keuze: of ze steunden de progressieve linkse partijen en gaven prioriteit aan economische opvattingen, of ze verbonden zich met conservatieve rechtse partijen om hun culturele waarden te benadrukken. “De links-conservatieve kiezer voelde zich gefrustreerd achtergelaten vanwege deze overweging,” aldus Wagner.
AfD-stemmers zullen nu hun aandacht richten op de BSW
BSW: voor kiezers die de AfD te ver vinden gaan
De partij van Sahra Wagenknecht is gecentreerd rondom haarzelf; net als de Nederlandse Geert Wilders heeft zij het binnen de partij voor het zeggen. Met haar populistische retoriek probeert zij ‘de echte Duitser’ aan te spreken, zoals met het standpunt van de BSW over de sancties tegen Rusland. Wagenknecht is gehecht aan een nostalgisch pro-Sovjet beeld van Duitsland. De sancties tegen Russische olie, die volgen na de invasie van Oekraine, laten daarom een wrange nasmaak achter bij Wagenknecht en zitten volgens haar in de weg van de Duitse arbeider. De sancties maken olie duurder, wat de grootste impact heeft op de lage inkomensklassen in Oost-Duitsland, die de stijgende kosten niet meer kunnen betalen.
Met de BSW hoopt Wagenknecht ook stemmers van de Alternative für Deutschland aan te spreken, waarvan de rechts-populistische retoriek voor velen te ver gaat. Veel stemmers van de rechts-radicale partij distantieerden zich van deze partij toen prominente AfD-leden voorstelden om Duitse burgers met een migratieachtergrond naar het buitenland te deporteren. De kiezer is dan misschien anti-immigratie, maar wil niet tegen de grondwet stemmen. Hier ligt de kloof die de BSW kan overbruggen.
Een nieuwe stem in het Europese Parlement
De BSW wil de macht van de Europese Unie beperken, immigratie terugdringen, en een einde aan wapenleveranties aan Oekraïne. Deze standpunten vormen de kern van de eurokritische partij die op het punt staat haar intrede te maken in het Europees Parlement, afhankelijk van het resultaat van de verkiezingen van deze week. Nu de AfD niet langer deel uitmaakt van een Europese fractie en daardoor beperkte invloed heeft in het parlement, lijken de kansen voor de BSW gunstig. De AfD-stemmers zullen nu hun aandacht richten op de BSW.
Voor de BSW is het zelf ook nog een beetje puzzelen bij de Europese fracties. The Left is te progressief en bij Identiteit en Democratie zullen ze buiten de groep vallen vanwege Wagenknechts communistische sentimenten. Dan maar een eigen fractie beginnen. De Europese lijsttrekker van de BSW, Fabio De Masi, heeft eind april bevestigd dat de partij voldoende steun heeft gekregen van andere partijen om een nieuwe fractie te vormen. Er wordt gespeculeerd dat de Italiaanse Vijfsterrenbeweging met de BSW in gesprek gaat, net als andere partijen die nog niet vastzitten aan een EP-fractie. Zo’n officiële fractie zou het linksconservatieve geluid van Wagenknecht legitimeren en stemmen weghalen bij gevestigde fracties, mogelijk resulterend in een nieuwe breuklijn in het Europese Parlement.
Eindredactie door Dieuke Kingma
