Gastredacteur Wen Xin van der Linden sprak met iemand die daar alles van weet: Hendrik Vos, hoogleraar Europese politiek aan de Universiteit Gent. In dit eerste deel staan we stil bij de vraag waarom de Europese Unie in 1958, toen nog onder de naam Europese economische Gemeenschap (EEG), is opgericht. Vos vertelt daarover: “Een lange tijd werkten de landen in Europa los van elkaar. Tussen de landen waren er duidelijke landsgrenzen.” Een voorbeeld daarvan is dat je vanuit België wel boter kon kopen in Nederland, maar als je terugkwam naar België, moest je stoppen bij de grens en aangeven dat je boter uit Nederland bij je had. Daar moest je dan extra belasting voor betalen.
Op een gegeven moment zijn de plannen van de verschillende landen meer met elkaar verweven geraakt, net als de verschillende economieën. “Daardoor zijn we geleidelijk steeds meer samen regels gaan opleggen. Dat komt omdat veel problemen niet stoppen bij landsgrenzen.” Denk daarbij aan het klimaatprobleem: het heeft weinig zin als er in België hele strenge normen zouden zijn over de uitstoot van auto’s en dat er in Nederland helemaal geen normen zouden zijn. “Problemen rondom het milieu stoppen niet aan de grens en kunnen we daarom beter grensoverschrijdend aanpakken. Bovendien zijn de slagbomen verdwenen, dus het heeft geen zin meer als elk lidstaat apart regels zou maken over kleurstoffen die zijn toegelaten in voedsel, over veilig speelgoed of over pesticiden,” zegt Vos. “Je moet die afspraken samen maken, want anders zou je aan elke grensovergang moeten controleren of alles wat er wordt ingevoerd wel aan de aparte nationale regels beantwoordt.”
Ver-van-je-bed-show?
Als je Europese regels gaat maken, moet je er rekening mee gehouden dat elk lidstaat er zeggenschap over wil hebben. Dat betekent dat er dus veel stemmen in het debat zijn. Vos snapt dat daarom het Europees Parlement een chaotische organisatie lijkt voor de meesten. “Maar je hebt die gezamenlijke regels dus juist nodig. Het zou gek zijn als Nederland alles kan bepalen en dat dan vervolgens ook van toepassing is in Bulgarije, Griekenland en Denemarken. Je moet met alle verschillende landen rekening houden als je Europees beleid maakt.” Vos snapt dat dat ervoor kan zorgen dat wat er in Brussel gebeurt iets is wat ver van je af lijkt te staan.
Wat er uiteindelijk in Brussel wordt besloten, is ook relevant voor jou, vervolgt Vos. “Het is eigenlijk een heel bruisende vorm van democratie, want je wordt als Europarlementariër de hele tijd geconfronteerd met andere standpunten, andere gevoeligheden, andere geschiedenissen van landen.” Daarin moet steeds worden gezocht hoe daar zo veel mogelijk rekening mee gehouden kan worden. Uiteindelijk werkt het ook, vertelt Vos. Zo zijn er zijn vandaag de dag honderdduizend bladzijden aan Europese regels en wetten over van alles en nog wat, van voedselveiligheid, consumentenbescherming, dierenwelzijn tot het klimaat. Maar hoe komen die wetten tot stand?
Het Europees Parlement
Om te beginnen: Wat is de taak van het Europees Parlement, waar wij op donderdag 6 juni voor mogen gaan stemmen? Het parlement keurt vooral wetsvoorstellen goed, af of wijzigt ze om er iets beters van te maken. Voor al die beslissingen moet draagvlak komen van een meerderheid in het Parlement. Zo kan het Parlement het ene voorstel juist strenger willen maken en het andere juist afzwakken, een overgangstermijn willen of een uitzondering.
Op dit moment zijn er 705 zetels in het Europees Parlement, na 6 juni worden dat er 720. Nederland heeft daarvan 29 zetels, na 6 juni worden dat er 31. Dat het aantal zetels stijgt bij deze verkiezingen heeft te maken met het stijgende bevolkingsaantal. “Als de bevolking van het ene land hetzelfde blijft en in een ander land een afname te zien is, kan het zijn dat je als land extra zetels krijgt. De landen met de meeste inwoners hebben daarbij het grootste aantal Parlementsleden, kleinere landen minder,” vertelt Vos. Dit wordt bij elke verkiezingen opnieuw bekeken. Maar de landen met veel inwoners hebben niet zoveel zetels als je op basis van de bevolkingsaantallen zou verwachten, omdat er een minimum (6 zetels) en een maximum (96 zetels) is dat elk land kan krijgen.
Het stembiljet
Bij de Europese verkiezingen in Nederland is er op het stembiljet keuze uit meer dan 20 grotere en kleinere politieke partijen. Uit die lijsten mogen we dus 31 mensen kiezen die ons gaan vertegenwoordigen in Brussel. Er zijn veel politieke partijen die je ook op de lijst terugziet voor nationale, provinciale en lokale verkiezingen, denk daarbij aan de VVD, D66 en de PVV. Maar er doen ook politieke partijen mee die tot zover geen zetels in het Europees Parlement hebben, zoals de partijen Meer Directe Democratie, Stem voor de Aarde en JA21.
De gekozen mensen vormen niet één Nederlands blok in het Europees Parlement
Met je stem die je uitbrengt vertegenwoordig je vooral een idee van hoe Europa eruit moet zien. Dat is dan wel vanuit een Nederlandse visie, Vos vertelt daarover: “Die gekozen mensen gaan heel verschillende politieke richtingen uit, om precies te zijn verdeeld over zeven fracties. Van heel links tot heel rechts tot centrum midden. Het is dus niet zo dat deze mensen in het Europees Parlement samen één Nederlands blok vormen.” Integendeel, Europarlementariërs zullen vaak heel verdeeld stemmen over de zaken die in het Parlement besproken worden.
Evenredige vertegenwoordiging
Voor de Europese verkiezingen wordt het systeem D’Hondt gebruikt om het aantal zetels te verdelen. Dat is het systeem die we ook in Nederland gebruiken bij Tweede Kamerverkiezingen. “Dat is een methode die is bedacht door de Belgisch jurist en wetenschapper Victor D’Hondt. Het betekent dat je een systeem van evenredige vertegenwoordiging hebt. Daarbij krijgen de partijen die meer stemmen halen dan andere partijen, meer zetels. Zo werkt het ook in het Europees Parlement.” Kleinere partijen zullen ook aan bod komen en daardoor zullen alle partijen een beetje vertegenwoordigd zijn in verhouding tot het aantal mensen die op die partij hebben gestemd.
Door die evenredige vertegenwoordiging weegt de stem van iemand van 18 jaar oud even zwaar als die van de premier of van een docent op de hogeschool of universiteit. De kans dat jouw ene stem het verschil maakt is klein, maar dat geldt ook voor alle andere stemmen, vertelt Vos. “Uiteindelijk is het in de totaliteit waardoor er duidelijk wordt hoeveel mensen waarop stemmen, met voorkeurstemmen kan je bijvoorbeeld iemand wat hoger op de lijst krijgen.” Doordat mensen collectief gaan stemmen, leg je samen ergens de kaarten en bepaal je daarmee de krachtsverhoudingen in het Europees Parlement. Als niemand gaat stemmen vanwege de gedachte dat je stem weinig betekent, gebeurt er ook niks.
In het tweede deel van deze serie lees je over wat het Europees Parlement nog meer doet en wie er verder betrokken zijn bij het besturen van de Europese Unie.
Eindredactie door Joey Tol
Wen Xin van der Linden (1998, zij/haar) studeerde Journalistiek aan de Hogeschool Utrecht. Na haar afstuderen begon ze aan een traineeship voor radio en tv bij de NPO. Daarnaast schrijft ze nog graag verhalen over politiek, democratie en interlandelijke adoptie.
