De dystopische roman van Paul Lynch begint op een onheilspellende regenachtige avond in hedendaags Dublin. Bij Eilish Stack, moeder van vier kinderen, bellen twee mysterieuze mannen van de geheime dienst aan. Ze willen de man van Eilish, Larry, ondervragen over zijn politieke activiteiten bij de onderwijsvakbond. Vanaf dat moment wordt het de familie Stack duidelijk dat hun wereld op het punt staat te veranderen. Dit is het begin van een verhaal over hoe Ierland uit elkaar begint te vallen.
Gedachten, acties en uitspraken vloeien in elkaar over in de poëtische en soms dromerige schrijfstijl van Lynch. Afgebakende alinea’s en witregels komen maar weinig voor in de roman. Het narratief blijft doorgaan, terwijl de spanning zich langzaam opbouwt. Voor de lezer is er bijna geen moment om bij te komen. Eilish moet met gevaar voor eigen leven haar gezin bijeen zien te houden. Er is geen duidelijke oplossing voor de situatie waarin het gezin zich verkeert: blijven, vechten of vluchten. Elke keuze brengt gevaar met zich mee. Door druk, angst en onzekerheid maakt Eilish soms verkeerde beslissingen, die consequenties met zich meebrengen.
Op pijnlijke wijze weet Lynch te beschrijven wat voor impact oorlog op lichaam en geest kan hebben
In zijn roman portretteert Lynch de menselijkheid van de vluchteling en de burger in oorlogsgebied. Op pijnlijke wijze weet Lynch te beschrijven wat voor impact oorlog op het lichaam en de geest kan hebben: ‘She rubs her thumb along his jaw wondering what it is a child this age can know of the world, the odour of fear on her body […], the child absorbing the mother’s trauma and storing it in his body for later use, the child become adult stricken by dread and blind anxiety, lashing out at those around him, she is holding a damaged man in her arms.’
Lynch weet uitstekend empathie voor zijn hoofdpersonages op te roepen. Eilish is iemand die duidelijk probeert het goede te doen, maar geen macht heeft over een situatie die alsmaar verergert. Schuldgevoel bekruipt de moeder die soms fouten maakt in moeilijke situaties. ‘She lies in the dark walking blind alleys of thought, she thinks she sleeps then wakes into a dark room watched by whispering faces finding herself judged.’ Je hoeft geen ouder te zijn om je voor te kunnen stellen hoe stressvol het is om je kinderen niet te kunnen beschermen.
Opmerkelijk aan deze roman is de afwezigheid van uitleg over de politieke situatie. Waarom wordt Ierland ineens een totalitair regime? Er zijn geen verwijzingen naar de turbulente Ierse geschiedenis uit de 19e en 20e eeuw of de actualiteit van de 21e eeuw. Waarover gaat de burgeroorlog precies? Welke standpunten worden er ingenomen? Het enige wat bekend is, is dat de mensen die tegen het regime zijn, of die zich niet aan de regels houden, worden opgepakt.
Een diepere laag, met een oorzaak achter het conflict, zou de roman nog sterker hebben gemaakt. In Margaret Atwood’s bijna profetische roman The Handmaid’s Tale (1985) wordt de samenleving van Gilead ingedeeld op vruchtbaarheid en sociale klasse. Deze roman bood voldoende gespreksstof voor discussies rondom seksisme, racisme en Amerikaanse politiek. Dergelijke diepere laag had Prophet Song harder kunnen laten aankomen. Oorlog komt niet uit het niets, maar kan voortkomen uit ongelijkheid, politieke onrust of religieuze ideologie. Die extra context zou ruimte bieden om te laten zien op welke manieren het conflict of de oorlog impact heeft op de mentale gezondheid of de identiteit van mensen.
In haar slaap droomt ze van haar man en kinderen, dat hen iets overkomt of dat ze verdwijnen
Lynch zal die extra context opzettelijk weg hebben gelaten. Door te focussen op de ervaring van het leven in een totalitair regime en minder op de politieke ideologie zelf, is het een emotionele roman geworden. Er is geen moment dat Eilish even niet aan haar zorgen en angsten kan denken. In haar slaap droomt ze van haar man en kinderen, dat hen iets overkomt of dat ze verdwijnen. ‘The light from the hall finding his face and it is as though she does not know him, he is at once Larry but he is somebody else, a man made hollow by age and grief, when she looks again he is gone.’ De overpeinzingen en dromen van Eilish over haar verdriet en zorgen voelen heel echt en zijn herkenbaar. Daardoor wordt het verhaal voor de lezer tastbaar.
Dat Prophet Song de Booker Prize heeft gewonnen verbaast me niet. Het poëtische taalgebruik, rake observaties en het bloedstollende plot zorgen voor een bijzondere leeservaring. Een belangrijke functie van fictie is, naast het verbreden van je wereldbeeld en vocabulaire, ook de empathie die je beter leert op te brengen voor de medemens. Daar is Lynch enorm in geslaagd. Nadat je het boek uit hebt gelezen, blijft de pijn van de personages nog lang bij je en lees je verhalen over oorlogsgebieden en vluchtelingenstromen met een vernieuwde blik.
In het voorjaar van 2024 verschijnt de Nederlandse vertaling van Prophet Song bij uitgeverij Prometheus.
Eindredactie door Joey Tol
