In een serene buitenwijk van Barcelona, net aan de rand van waar de bergen beginnen en de stad ophoudt, ligt een commune waar het even lijkt alsof je in een andere wereld bent beland. Vanuit het drukke, rumoerige centrum van de stad is het 30 minuten reizen met de metro, waarna de tocht nog 20 minuten bergopwaarts lopend verdergaat.
Op de weg naar boven trekt zich een groene oase aan je op met tuinen die langs de helling naar beneden lopen. De walm die normaliter tussen de smalle straten van de stad blijft hangen maakt plaats voor een frisse berglucht. Op het terrein is het opvallend rustig. Een vrouw van middelbare leeftijd schoffelt wat, een man die achter in de zestig moet zijn heeft net zijn tuinhandschoenen aangetrokken.
Het is er zo stil dat het even lijkt alsof het oude imposante landhuis midden op het terrein compleet verlaten is. Maar in de terracotta binnenplaats duikt Claudio Cattaneo (49) op vanuit de keuken. Hij is druk bezig een busje met kratten bier uit te laden: de bar van het huis, waar regelmatig mensen uit de buurt komen, moet aangevuld worden. Met zijn lange postuur, korte afgedragen broek, slippers, arm in een mitella, en warrige zwarte krullen is hij een opvallende verschijning. Iemand die je niet snel zou zien rondlopen als professor aan de beste universiteit van Spanje.
Tijdens zijn PhD in Milieuwetenschappen aan de Universitat Autònoma de Barcelona (UAB) trok hij in bij de groep krakers die het oude landhuis, een voormalig ziekenhuis, hadden bezet. Gefrustreerd met een kapitalistisch systeem dat geen oplossingen bood voor zijn zorgen, maakt hij in diezelfde tijd kennis met degrowth, een sociale en academische beweging die af wil van het kapitalisme en toe wil naar een maatschappij waarin oneindige economische groei niet langer het doel is, maar de gezondheid van het milieu centraal staat. Hij leefde destijds van 250 euro per maand. Niet per se als uitdaging, maar omdat hij geen beurs kreeg voor zijn PhD en zijn tijd liever besteedde aan milieuactivisme in plaats van aan een baan.
Academische toekomst
Hoewel veel landen inmiddels hun eigen versie hebben van een degrowth beweging, is de stroming in Barcelona bijzonder ontwikkeld. Toen in 2010 één van de eerste internationale conferenties over het onderwerp daar werd georganiseerd, vonden steeds meer onderzoekers, academici en activisten hun weg naar Barcelona. Het is bovendien de enige stad die een master in degrowth aanbiedt als universitaire studie, die inmiddels haar 6e jaar ingaat.
Ook in Nederland doemt de term ‘degrowth’ steeds vaker op. In maart 2023 organiseerde het wetenschappelijke bureau van GroenLinks een uitverkochte lezing van Jason Hickel, auteur van Minder is meer: hoe degrowth de wereld zal redden. Degrowth wordt inmiddels als vak aangeboden op de Universiteit van Amsterdam en de donuteconomie, een concept dat volgens Claudio sterk verbonden is met degrowth, is een geliefd thema van de gemeente Amsterdam.
‘Als 8-jarig meisje riep ik al dat geld bullshit is’
Lee Amaduzzi (25) uit Italië is één van de studenten die de degrowth master in Barcelona volgt. Haar studie economie aan de Universiteit van Maastricht was vooral gefocust op het neoliberalisme, waarin volgens haar juist de oorzaak van de crises waar de wereld nu mee te maken heeft in ligt. Doordat ze actief was als milieuactivist, kwam ze in aanraking met degrowth. “Voor mijn gevoel ben ik hier al mijn hele leven mee bezig geweest. Als 8-jarig meisje riep ik al tegen mijn ouders dat geld bullshit is en dat we het maar af moeten schaffen. Toen ik ging studeren wilde ik niet alleen maar kritiek leveren op het huidige economisch systeem, maar ook nadenken over een goed alternatief.”
Haken en ogen
Toch erkent ze dat de degrowth-beweging op bepaalde punten nog niet genoeg ontwikkeld is. “Het is bijvoorbeeld niet helemaal duidelijk wat voor effecten economische krimp in welvarende landen zou hebben op armere landen, dat kan desastreuze gevolgen hebben.” Daarnaast begrijpt ze de veelgehoorde kritiek op het concept van ‘ontgroeien’, namelijk een toename in armoede, werkloosheid en de angst voor een verminderde kwaliteit van leven: “Hier is geen politieke meerderheid voor, en dat ga je ook niet zomaar krijgen. Mensen zijn bang voor wat dit voor hun levensstijl zou betekenen, en steken hun kop liever in het zand als ze over al de crises horen die gaande zijn.” Ook Lee woonde een jaar in de commune van Claudio tijdens haar studie, waar ze zich thuis voelde tussen de andere degrowth-activisten. “Ik denk dat het een groot privilege is om daar te kunnen wonen. Je woont vrijwel gratis in een soort kasteel, je eet van wat je uit de tuinen oogst en je hebt het gevoel dat wat je doet daadwerkelijk wat toevoegt.” Ze is inmiddels bijna klaar met haar studie, maar een ‘gewone’ baan zal het niet snel worden. “Mijn vrienden en ik denken eraan om onze inkomens met elkaar te delen, zodat we bijvoorbeeld allemaal parttime kunnen werken en de rest van onze tijd aan activisme kunnen besteden.”
Positieve draai
Zijn overheden en bedrijven überhaupt wel klaar om studenten aan te nemen die hebben geleerd te ontgroeien in plaats van te groeien? Claudio: “Dat is waarom we de master officieel Political Ecology hebben genoemd. Als we het Degrowth noemen, neemt niemand je aan. Tegelijkertijd kunnen de studenten die we tot nu toe hebben opgeleid ook weer een nieuwe generatie van ondernemingen opzetten die zich meer richten op de principes van degrowth en milieurechtvaardigheid.”
‘Zelfs oude mensen zijn bang en bezorgd’
De rest van de wereld mag dan nog niet klaar zijn om te gaan ‘ontgroeien’, op deze heuvel in Barcelona overziet Claudio zijn eigen versie van de wereld zoals hij die graag zou willen hebben. Het helpt hem met zijn eigen cynisme te dealen: “Als het kapitalistische systeem over 50 jaar instort, heb ik mijn best gedaan. En dan zullen we zien dat het niet allemaal angst en wanhoop is: mensen zullen beter gebruik gaan maken van de middelen die ze hebben.
“Ik denk dat we ook die positieve boodschap moeten uitdragen. Ik gaf laatst een lezing in een dorp hier vlakbij voor een publiek van gepensioneerden. Na afloop vroeg iemand: hoe kunnen we eco-anxiety voorkomen? Toen dacht ik: wow, zelfs deze oude mensen zijn bang en bezorgd. Misschien moet ik een positiever verhaal vertellen. Ja, de wereld staat op instorten, maar dit is een kans voor ons om dingen radicaal te veranderen.”
Eindredactie door Anna Vink
