Het idee voor Lessen van een Vreemde begon aan het einde van de lente van 2021. Ik was net gedumpt door mijn scharrel en was, hoe belachelijk het nu ook klinkt, even de hoop verloren dat er leuke mensen bestonden op de wereld. Want voor mij was hij de allerleukste.
Alsof God, het universum, het toeval of hoe je het ook wil noemen (of misschien gewoon mijn gezond verstand), mijn noodkreet hoorde, kwamen er in die zomer allerlei interessante, vriendelijke, spraakzame vreemdelingen op mijn pad. Al snel was ik een illusie minder.
Lees hier alle afleveringen van “Lessen van een vreemde” van Iris ten Have.
Meestal ontmoette ik deze mensen in het café waar ik werkte en passeerden ze in mijn leven in de vorm van een klant. De vrouw die mij nog bijstaat was rond de veertig en bestelde een smoothie: dat was toch wel een van onze specialiteiten, als saladebar gericht op gezond en plantaardig eten. Ze was onderweg terug naar Houten, waar ze woonde, en kwam eigenlijk niet vaak in Utrecht.
We hadden het een beetje over ons leven en ze vroeg naar mijn baan, in een tijd toen ik twijfelde over moet toekomst. Ik antwoordde dat ik vooral graag iets creatiefs wou doen. Precies om die reden schreef ik in die zomer ook een verhaal over leeftijdsgenoten die voor het kunstenaarsbestaan kozen. De vrouw begreep me volkomen en spoorde mij vooral aan om mijn hart te volgen, als het op carrièregebied aankwam. Omdat ik dat gevoel vanuit huis niet heb meegekregen, ging mijn hart uit naar haar uit dankbaarheid voor deze woorden die ik toen nodig had.
Gesprekstrek
In die zomer ging ik vaak, en eigenlijk mijn leven lang al, in mijn eentje op pad. Dit is volgens mij een pré voor het ontmoeten van vreemden; het maakt het makkelijker en soms noodzakelijk, omdat je gewoon zo’n gesprekstrek hebt. In één van Utrechts’ leukste tweedehandswinkels was ik in een spontane bui en knoopte een gesprek aan met de verkoopster Alyxandra – die onwijs vriendelijk bleek te zijn en aan wie ik maanden later een rubriek wijdde. Mijn collega Sanne, schoenmaker Rene en onderneemster Maren ontmoette ik die zomer ook.
Waar ik mettertijd achter kwam, is dat vreemden tegenkomen die openstaan voor een gesprek geen gegeven is. En ook al was de zomer van 2021 bijzonder sociaal en vol ontmoetingen, hangt het vaak van jezelf af of je in een gesprek duikt met iemand of niet.
Hoe meer vrienden ik maakte in Berlijn – waar ik halverwege de rubriek naartoe verhuisde – hoe minder ik de behoefte voelde om met vreemden te spreken. Iets wat eigenlijk best jammer was.
Wanneer ik terugkijk op mijn twaalf ‘vreemden’, zie ik een aantal overeenkomsten tussen hen. De meeste van hen maakten keuzes in hun leven, die niet vanzelfsprekend waren en met risico’s gepaard gingen. Iets aan hen is anders, of er kleeft iets rebels aan hun leven, waarvoor ik hen bewonder.
Een aantal van hen – Betty, Maren, Dawn, Maya en Carlijn – verliet bijvoorbeeld hun land van herkomst, voor een gelukkiger bestaan op het Franse platteland, in Barcelona of Berlijn. Hiermee verlieten ze het vertrouwde, hun vrienden en hun familie, wat niet makkelijk is. Ze geloofden in hun droom.
Rebellen
Dan zijn er de ‘rebellen’: Zlata, Warsowie, Rene en Sanne. Zlata die voet bij stuk houdt en in haar vaderland Oekraïne blijft, om haar land te ondersteunen in de oorlog. Ze helpt vrijwilligers camouflagenetten in elkaar te vlechten en houdt nauw contact met haar vrienden die verspreid over het land wonen. Via haar merk ik hoe de Sovjet-Unie nog doorleeft in het huidige Oekraïne, via de oudere generaties. Zlata neemt vanuit haar opvoeding mee dat het haar plicht is haar land nuttig te zijn, een bijdrage te leveren.
Een andere rebel is Warsowie, die vanaf haar geboorte al op een tegendraadse manier leeft – anti-kraak. Ze is tarotlezeres en introvert in een samenleving die spiritualiteit veelal niet serieus neemt en extravertisme aanmoedigt. Rene laat zich, rebels, niet meer gek maken door de sociale druk om altijd maar al het werk aan te nemen dat op hem afkomt. Sinds tien jaar neemt hij bewust regelmatig een week vakantie met zijn vrouw, om te genieten van zijn leven (en van Italië) voordat zijn pensioen ingaat.
Tenslotte bekroon ik Sanne als rebel. Zij verliet haar succesvolle carrière in de farmaceutische industrie omdat het niet meer bij haar paste, en omdat ze geloofde dat het ook anders kon.
De woordenboekdefinitie van rebels is “iemand die zich verzet tegen het heersende gezag”. Een rebel is voor mij ook iemand die probeert om een goed mens te blijven, ondanks de obstakels die je op je pad tegenkomt. Elsa en Martin komen als eerste op, als voorbeeld hiervan, maar ik kan het toepassen op alle geportretteerden. Elsa werd geconfronteerd met de dood, en Martins’ beide zoons zullen nooit een ‘normaal’ leven leiden.
En toch staan ze allebei zo open en positief in het leven. In een autobiografische film die Elsa precies een jaar geleden maakte, stuurt ze een brief naar zichzelf. Hierin moedigt ze haar toekomstige zelf aan, nooit toe te geven aan cynisme. “Het is onnozel. Je kunt net zo goed je beide armen eraf snijden.”
Cynisme overwinnen is voor mij rebels, omdat cynisme in het leven de makkelijkste en meest logische weg is. Cynisme is volgens mij ook een keuze, een keuze die in mijn beleving soms zelfs wordt aangemoedigd. Want realistische en cynische opmerkingen zijn soms moeilijk van elkaar te onderscheiden. Een cynische familievriend heeft altijd mijn droom om schrijfster of zangeres te worden afgebrand, onder het mom van realisme. Voor alle duidelijkheid: ik snap cynisme volkomen.
De ontmoetingen met mijn vreemden hebben me juist geholpen, met mijn kop uit die negatieve spiraal te komen. Misschien hebben we elkaars verhalen nodig, om de moed in onze schoenen te houden.
Een ander kenmerk dat mijn vreemden verbindt is hoop. Hoe vaak we het ook eerder hebben gehoord: hoop doet leven. Zonder hoop had ik waarschijnlijk allang die voltijdbaan aangenomen en leidde ik elke dag aan klimaatstress. In plaats daarvan besluit ik te geloven in hoop. Hoop dat dromen werkelijkheid kunnen worden, en hoop dat wanneer er iets slechts gebeurt, er ook weer iets goeds zal komen.
