De ‘Schans’-zaal van congrescentrum De Molenberg in Delfzijl telt een tiental tafels met zitplekken, maar een onverwachte stormloop aan betrokken bewoners zorgt al gauw voor extra rijen stoelen. Het bezoekersaantal tikt de honderd maar net niet aan. Gehesen in nette kleding en met leer bedekte schoenen telt het publiek vele grijze haren. Zang en gitaarspel zorgen voorafgaand aan de bijeenkomst voor een gemoedelijke sfeer, maar worden al snel overstemd.
Breeduit, vastberaden en steeds feller vertellen de aanwezige bewoners over de juridische worstelingen waarmee ze te maken hebben. Ze zijn het zat dat advocaten van de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) schademeldingen ‘uitmelken als verdienmodel’. “Ik ben nu zover dat ik elke euro die ik van de NAM kan krijgen, zal aangrijpen,” zegt een van hen.
Groningers boven gas
Op 24 februari werd een parlementair enquêterapport gepubliceerd naar aanleiding van aardgaswinning in Groningen. Theodor Kockelkoren, inspecteur-generaal van Staatstoezicht op de Mijnen, noemt de conclusies van het rapport ‘heel intens’. Het rapport genaamd Groningers boven gas – dat verwijst naar de slogan ‘Er gaat niets boven Groningen’ – verraadt de pijnlijke conclusie die verbonden wordt aan 60 jaar aardgaswinning. De gaswinning heeft de Nederlandse staatskas met ruim 363 miljard euro gespekt, maar tegelijkertijd zijn de belangen van Groningers structureel aan de figuurlijke laars gelapt. “Het is heftig om te lezen dat het veiligheidsbelang over zo’n lange periode zo’n kleine rol heeft vervuld,” zegt Kockelkoren. “Staatstoezicht op de Mijnen moest letten op de veiligheid van gaswinning, en dat is overduidelijk faliekant misgegaan hier.”
Nij Begun
Er is al meerdere keren beterschap aan de Groningers beloofd – door de NAM in 2015, Shell in 2016 en het kabinet in 2019 – en toch bleven alle drie de partijen jarenlang opereren als een drie-eenheid, een Bermudadriehoek waarin beloftes aan Groningers structureel verdwenen.
Volgens het enquêterapport verliepen schadeafhandelingen in de afgelopen jaren ‘tergend traag’, omdat instanties terughoudend waren in het erkennen en uitkeren van schades. Tot eind vorige maand, toen het kabinet het vijftigpuntenplan Nij Begun (Nieuw begin) presenteerde om zijn ‘ereschuld’ in te lossen.
Het totaalpakket van 22 miljard euro bestaat uit maatregelen die de afhandeling van schadeprocedures en de versterking van onveilige woningen moet versnellen. Volgens Kockelkoren duwen de maatregelen in de goede richting, “maar of ze nou de spreekwoordelijke kogel zijn die voor veranderingen gaat zorgen”, daar durft hij geen garanties op te geven. Deze verantwoordelijkheid legt hij bij de Nationaal Coördinator Groningen (NCG), die de versterkingsoperatie zal uitvoeren.
De versterkingsoperatie
Veel gedupeerden in de zaal voelen druk vanuit de NCG om de versterkingsoperatie uiterlijk in 2028 te realiseren. Het nieuwe maatregelenpakket zou bewoners de mogelijkheid bieden om hun huis op een duurzame manier aardbevingsbestendig te maken, maar dit is nog niet verwerkt in de werkwijze van de NCG. “Dat willen ze niet doen,” zegt een van de aanwezigen. “Zij hebben maar één doel en dat is versterken. Ze zeggen: ‘bij ons op de werkvloer is het verduurzamen nog niet beland.’”
Bij het aanhoren van de verhalen staren enkele gedupeerden terneergeslagen met het hoofd in de handen naar beneden. Ze zien ‘2028’ als een heikel punt. Bewoners willen hun huis zowel versterken als verduurzamen, maar omdat deze optie nog niet op tafel ligt, laten ze het versterkingstraject voorlopig stilleggen. Ze zien liever dat het goed gebeurt dan dat het snel gebeurt en nemen mogelijk instortingsgevaar op de koop toe.
Toch klinkt er nog een positief verhaal vanuit de zaal. Bewoner Henk Schuurke zegt na zestien verschillende schademeldingen ‘vastgenageld’ te zitten aan juridische procedures, maar een pilot om woningen in zijn dorp Garrelsweer, en in Zeerijp en Leermens te versterken, is veelbelovend. “Men ontwikkelt eigenlijk een soort renovatietreintje,” zegt Schuurke, “waarbij renovatiebedrijven niet eerder weggaan voordat elke woning in het dorp versterkt is.”
Sociale Agenda
Nu het dichtdraaien van de gaskraan in zicht komt, verschuift het epicentrum van de aardgasproblematiek steeds meer van de materiële schade naar de immateriële gevolgen die gedupeerden al geruime tijd ervaren. De inadequate aanpak van schadeafhandelingen en de versterkingsoperatie hebben lange tijd een mentale dreun gevormd voor bewoners.
Ze vragen aandacht voor de menselijke kant van het verhaal; de impact die de aardgaswinning heeft op iemands leven, relatie en gezondheid. “Men moet kijken naar wat het inhoudt om als mens in dit leven te moeten leven en hoe je daar ongelofelijk beschadigd van kan raken,” zegt een van hen. Het wordt als ‘heel herkenbaar’ ontvangen in de zaal.
“Dat kan niet meer gerepareerd worden,” zegt Kockelkoren daarop. Hij stelt dat gedupeerden tijd nodig hebben voordat dit een plek heeft gekregen. Daarom zet het kabinet een Sociale Agenda op om de kwaliteit van het leven, het onderwijs en de gezondheid van bewoners te verbeteren. Ook moet de Agenda werkgelegenheid stimuleren en armoede bestrijden. Onderdeel van dit programma is een ‘knelpuntenbudget’ voor gemeenten om inwoners met sociaaleconomische, psychosociale of gezondheidsproblemen te helpen.
De overheid richt zich in het bijzonder op het welzijn en de kansen van jongeren, omdat zij groter risico lopen op leerachterstanden door (emotionele) problemen thuis. Samen met lokale instanties wil het kabinet de handen ineenslaan voor een ‘welvaartsoffensief’ om binnen één generatie de welvaart in het ‘voormalige’ gaswinningsgebied naar landelijk niveau te tillen.
“De regering moet het ook goed gaan maken voor de mensen en ze moeten de mensen daarin begeleiden,” sluit Kockelkoren af. “De kans op een zwaardere aardbeving zal gestaag afnemen, maar de komende decennia zullen de aardbevingen nog met ons zijn.”
