Racisme jegens zwarte Amerikanen loopt als een rode draad door de geschiedenis van het land. Zo ook in Evanston, een voorstad van Chicago, waar de lokale gemeenschap laat zien hoe te beginnen met herstel.

“Geef me even hoor,” zegt Laurice Bell terwijl ze verschillende rekken vol met mappen en dozen afgaat. Ze haalt een dikke stapel overlijdensberichten van zwarte inwoners van Evanston tevoorschijn. “Hiermee brengen we onze eigen geschiedenis in kaart,” legt ze uit. Ze wijst op een bericht van een vrouw die als katoenplukker heeft gewerkt. “Ik weet wat deze mensen hebben doorstaan.”

Vanuit de kelder van een kerk geeft Bell leiding aan het Shorefront Legacy Center. Oude kranten uitgegeven door zwarte inwoners, rapporten van de gemeente over ‘economische en culturele problemen die van doen hebben met de gekleurde bevolking’, flyers voor discofeestjes – hier wordt al zo’n 25 jaar alles verzameld waarmee het verhaal van de zwarte gemeenschap van Evanston verteld kan worden.

Bell toont foto’s van een lokaal politicus die de aanjager was van de desegregatie van Harvard’s studentenwoningen en laat documenten zien waarin de belangrijke bijdrage van een vriendin van Bell voor het aannemen van wetgeving tegen lynchen wordt uitgelicht. “Het is een eer om naar dit alles te kunnen kijken.” Maar ze benadrukt juist ook de waarde van ogenschijnlijk willekeurige huwelijksfoto’s van ‘gewone’ zwarte Evanstonians of ledenlijsten van lokale sportclubs die in het archief te vinden zijn. “Als je het hebt over reparations, dan begint het allemaal bij deze individuele verhalen.”

Reparations, van onderop

Daarmee verwijst Bell naar voorstellen om de schade te herstellen die is aangericht door slavernij en door de raciale discriminatie en segregatie van zwarte Amerikanen. Al sinds 1989 ligt er in Washington D.C. wetgeving op de plank om te onderzoeken hoe dat precies gestalte zou kunnen krijgen. “De focus ligt daarbij niet alleen op financiële compensatie, maar op alle manieren om op een rechtvaardige wijze de schade te adresseren,” verklaarde Democratisch afgevaardigde en pleitbezorger Sheila Jackson Lee tijdens een hoorzitting van het Congres. “Er zijn nooit excuses gekomen voor slavernij. Reparations zijn het langverwachte antwoord van de Verenigde Staten.”

Ruim dertig jaar na het indienen van H.R.40, zoals naar de wet wordt verwezen, staan de voorstanders nog altijd met lege handen. Met de huidige Republikeinse meerderheid in het Huis van Afgevaardigden lijkt daar voorlopig weinig verandering in te komen. Republikeins kopstuk Mitch McConnell meende dat “herstelbetalingen voor iets dat 150 jaar geleden is gebeurd, waarvoor geen van ons die momenteel leven verantwoordelijk is, geen goed idee zijn.” Slavernij, vaak betiteld als Amerika’s erfzonde, is voor genoeg Amerikanen een afgesloten hoofdstuk.

De fysieke en economische segregatie is nog steeds zichtbaar

Waar op nationaal niveau weinig schot in de zaak zit, nemen lokale supporters van reparations het voortouw. In 2021 keurde de gemeenteraad van Evanston als eerste stad van de Verenigde Staten een plan goed voor herstelbetalingen aan daarvoor in aanmerking komende zwarte inwoners. Sindsdien traden tal van andere steden in Evanston’s voetsporen.

Net als op veel andere plekken in Amerika werden zwarte inwoners van Evanston in de 20^e eeuw weggestopt in specifieke delen van de stad, die vervolgens werden aangemerkt als problematisch en waarin minder werd geïnvesteerd. Bovendien hadden deze inwoners beperkt toegang tot hypotheken. Fysieke én economische segregatie, wat nog steeds zichtbaar is aan de staat van de huizen wanneer je onder het spoor door loopt richting dit deel van de stad. “Onze eerste aanpak biedt een remedie voor dat anti-zwarte beleid,” vertelt oud-gemeenteraadslid Robin Rue Simmons.

Een drijvende kracht

Simmons vertegenwoordigde van 2017 tot 2021 een historisch sterk gesegregeerd district van Evanston. In die periode leidde zij de weg naar de goedkeuring van het Local Reparations Restorative Housing Program. Dit plan stelt 25.000 dollar beschikbaar aan mensen die slachtoffer zijn geworden van het discriminerende huizenbeleid van de gemeente of aan hun nakomelingen. Met dat geld kunnen ontvangers hun huis renoveren of een hypotheek aanvragen.  

Alhoewel lokale politiek ook in de Verenigde Staten een stoffig imago geniet, laten Simmons en haar medestanders juist zien wat daar mogelijk is wanneer een nationale discussie vastloopt. De korte afstand tot de lokale gemeenschap stelde haar in staat om met inwoners en belangengroepen in gesprek te gaan over haar plannen. Religieuze genootschappen, kunstenaarscollectieven, de monumentencommissie, burgerrechtengroeperingen, stichtingen – de lijst van lokale groepen met wie Simmons samengewerkt heeft, is lang.

Ook het Shorefront Legacy Center speelde een belangrijke rol. Hier werd het onderzoek verricht naar discriminerende praktijken die decennialang plaatsvonden op het gebied van huisvesting, werkgelegenheid, onderwijs en politieoptreden. Volgens Bell is dat proces van onderlinge samenwerking van onschatbare waarde. “Dit is niet de inspanning van slechts één persoon, maar die van een hele gemeenschap.”

Is deze stad van bijna 80.000 inwoners daarmee ook een voorbeeld geworden voor de rest van het land? “Er is geen twijfel over mogelijk dat Evanston een drijvende kracht is om het gesprek over reparations mainstream te maken,” stelt Simmons. “Maar ik vind het lastig om het een blauwdruk te noemen. De situatie is overal net wat anders. De hoop is dat steeds meer steden zullen volgen. Met lokale initiatieven kunnen we bouwen aan consensus op nationaal niveau.” Federale wetgeving mag dan nog een stip aan de horizon zijn, Evanston’s plannen moeten zeker niet als vervanging worden gezien.

Er zijn nog altijd geen scholen in de zwarte wijken

Hearts and minds

Daarom gaat Simmons gestaag door. Met haar non-profit First Repair ondersteunt ze andere lokale reparations-initiatieven. En ook in Evanston is het werk nog lang niet klaar. Niet alleen werden de plannen van de gemeente bekritiseerd door tegenstanders van herstelbetalingen, ze werden óók gekraakt door voorstanders van reparations die ze bij lange na niet ver genoeg vonden gaan. “Er zijn nog steeds geen scholen in de zwarte wijken en er is nog altijd slechte toegang tot gezondheidszorg,” erkent ook Simmons.

Welke verandering heeft er in de afgelopen jaren dan wel plaatsgevonden? Volgens Simmons zit dat vooral in de hearts and minds van de inwoners: meer openheid richting de zwarte gemeenschap en meer bereidheid om zwarte mensen te betrekken bij lokale besluitvorming. “Ik geloof dat we nog steeds vooruitgang boeken,” stelt ook Bell hoopvol. “Maar we moeten het gesprek hierover blijven aangaan met elkaar.”

Het belang daarvan blijkt wanneer je op straat spreekt met inwoners. “Geen idee van,” zegt een medewerker van het buurtcentrum in het gesegregeerde deel van Evanston. “Reparations?” kijkt Michael, een man die al zo’n twintig jaar in Evanston woont, verbaasd op vanaf een bankje naast het sportveld. “Ik weet niet of ik daar voor ben. Ze moeten wel specifiek kunnen bepalen wie er schade heeft geleden.” Als hem wordt verteld dat dat juist is wat er is gebeurd, knikt hij enigszins instemmend. “Dan lijkt het me geen slecht idee.”

Eindhttps://redpers.nl/wp-content/uploads/2020/09/redperslogo-1.png door Ciska Molenaar