Het was een historische vooruitgang: na de klimaatconferentie in Sharm-El-Sheikh ligt het klimaatfonds eindelijk op tafel. Maar wat houdt het fonds precies in, wat is nog meer besproken, en hoe nu verder? Vijf vragen beantwoord over de klimaattop.

Pakistan werd afgelopen zomer getroffen door grote overstromingen, veroorzaakt door zware moessonregens. Naar alle waarschijnlijkheid droeg klimaatverandering bij aan de heftigheid van de moessonregens. De schade die daarbij veroorzaakt is, wordt geschat op meer dan vijftien miljard dollar. Tijdens een benefietgala op 9 januari riep de Verenigde Naties (VN) op tot massale investeringen om het leed te delen.

VN-secretaris Antonio Guterres deelde zijn zorgen en sprak zich uit tegen de onrechtvaardigheid van het huidige systeem: “Pakistan is twee keer slachtoffer: van de klimaatchaos en van een mondiaal financieel systeem dat moreel failliet is.”

Snelle en daadkrachtige besluiten zijn onmogelijk te maken als niet alle partijen een gedeeld doel en een gemeenschappelijke visie hebben

Pakistan wordt namelijk getroffen door een klimaatramp waar het zelf nauwelijks aan heeft bijgedragen: het land stoot ongeveer 0,5% van de mondiale CO2-uitstoot uit. Enkele maanden na die overstromingen in Pakistan werd de klimaatconferentie in Sharm-El-Sheikh gehouden. Daar zou de ongelijke verdeling van klimaatschade besproken worden.

Compassie-test

De wereldwijde klimaattop was bij voorbaat al in opspraak gekomen, omdat de delegaties van ontwikkelende landen, waaronder Egypte, een gevoelig onderwerp op tafel wilden leggen: het opstellen van een klimaatfonds. Het fonds zou de schade die klimaatverandering veroorzaakt kunnen opvangen.

Dit fonds is een initiatief waar rijke Westerse landen lang niet van wilden horen. Het fonds zal onevenredig ten goede komen aan ontwikkelende landen, die ook disproportioneel hard geraakt worden door klimaatrampen. Voor Westerse landen zal het dus een kostenpost zijn met weinig tot geen voordelen. Het is een test om te meten hoe ver compassie kan strekken.

Zo’n klimaatconferentie omvat vaak een labyrint aan documenten en reglementen waar vaak geen chocola van te maken is. Wat waren daarin de belangrijkste zaken?

Wat is de belangrijkste uitkomst van de klimaatconferentie?

De grootste overwinning die de klimaatconferentie geboekt heeft, is het opstellen van het zogenaamde loss and damage-fonds. Dit fonds moet ervoor zorgen dat de klimaatschade die ontwikkelende landen onevenredig treft, kan worden verzacht. In ontwikkelende landen is de schade van rampen vaak hoog, mede doordat er onvoldoende kennis is om de tekenen van klimaatrampen te herkennen. Door de bestaande infrastructuur te verbeteren en waar nodig nieuwe aan te leggen kunnen catastrofale rampen beter worden voorspeld. Het fonds is dus niet alleen een schadefonds: er wordt ook mee geïnvesteerd.

Zie bijvoorbeeld de oprichting van het Early Warnings for All initiatief door de World Meteorological Organization. Het WMO is in staat weerpatronen die voor grote overstromingen en catastrofale droogte zorgen te voorspellen, waardoor overheden langer de tijd hebben om zich hierop voor te bereiden.

In ontwikkelende landen zoals Pakistan ontbreekt het aan zulke geavanceerde kennis, waardoor ze overvallen worden door een klimaatramp. Met slechts enkele honderden miljoenen investering in projecten zoals het Early Warnings for All – die rampen op tijd voorspellen – kunnen tientallen miljarden dollars in reparaties bespaard worden.

Wat houdt het loss and damage-fonds precies in?

Wanneer het fonds in werking treedt, kunnen overheden in principe aanspraak maken op het fonds om de gevolgen van klimaatrampen op te vangen. De bedoeling is dat het voor een gigantisch sociaal vangnet gaat zorgen waar iedereen van kan profiteren.

In de praktijk is het alleen niet zo simpel. Want voor er geld toegekend kan worden, moet er geld in het fonds terecht komen. En dat is al dertien jaar lang een heikel punt voor ontwikkelde landen. Westerse landen hebben in 2009 toezeggingen gedaan voor een vergelijkbaar fonds, waarvan de financiering telkens uit bleef. Nu zijn er meer betekenisvolle stappen gezet met het oprichten van dit klimaatfonds, maar de geschiedenis leert dat de financiering van dit soort fondsen niet makkelijk van de grond komt.

Wie bepaalt wie van het fonds gebruik kan maken?

Het fonds wordt beheerd door het Transitional Committee van de Verenigde Naties. Dat comité bestaat uit afgevaardigden van tientallen landen die in samenwerking het opzetten gaan overzien. In theorie kan een overheid of instantie beroep doen op het comité voor een schadevergoeding om de slachtoffers van een klimaatramp tegemoet te komen.

In het komende jaar gaan deze afgevaardigden onderzoeken welke vorm het fonds precies zal krijgen, welke landen moeten betalen en wie aanspraak kunnen maken op het fonds. De VN voorspelt dat er in het jaar 2030 jaarlijks 300 miljard dollar gedoneerd zal moeten worden om de ergste gevolgen van klimaatschade te kunnen opvangen.

Wat is verder allemaal besproken?

Sharm-El-Sheikh ging niet voor iedereen als een succes de boeken in. Het klimaatfonds is niet het enige besproken onderwerp geweest: andere voorstellen zijn niet of met de hakken over de sloot aangenomen. Vanwege de complexiteit van de agenda en door het gebrek aan daadkracht aan de kant van Westerse landen kwamen andere, belangrijke kwesties minder aan bod.

Klimaattop is ‘belangrijke stap richting klimaatrechtvaardigheid’

Met enige moeite is de https://redpers.nl/wp-content/uploads/2016/08/max-in-ny-1.jpgimale temperatuurstijging van 1,5 graden Celsius, die in het Parijs Akkoord van 2015 is vastgelegd, nog steeds het streven. Maar meer dan dat is er niet afgesproken. Ook in het terugschalen van de energieproductie door fossiele brandstoffen, als ook over de uitstoot van methaangas – waar de vleesproducerende landbouw één van de grootste vervuilers is – zijn geen verdere afspraken gemaakt.

India had tijdens de klimaattop een voorstel ingediend met dit doel voor ogen, maar dat werd niet aangenomen. Een misschien niet onbelangrijke kanttekening: achttien van de twintig sponsoren van de conferentie hebben belangen in fossiele brandstoffen.

Hoe nu verder?

In de komende jaren en in toekomstige klimaatconferenties moet duidelijk worden wat er precies terecht gaat komen van de gemaakte afspraken in Sharm-El-Sheikh. Klimaatconferenties van het verleden leren dat toezeggingen niet altijd leiden tot concrete acties.

Snelle en daadkrachtige besluiten zijn onmogelijk te maken als niet alle partijen een gedeeld doel en een gemeenschappelijke visie hebben. Omdat het klimaatfonds zo’n omstreden onderwerp is waarbij ontwikkelde landen en ontwikkelende landen lijnrecht tegenover elkaar staan, is het een historisch succes dat de Transitional Committee is opgericht.

Rest te zeggen dat het lastig zal zijn om van het fonds het daverende succes te maken dat het in potentie kan zijn. Maar dát het opgericht is, is voor veel ontwikkelende landen een stap in de goede richting. Antonio Guterres zei na afloop van de conferentie dat het fonds ‘een belangrijke stap richting klimaatrechtvaardigheid’ is, maar toch ook dat het ‘niet genoeg is’.

Het is makkelijk om cynisch te worden over de bureaucratie van zo’n klimaattop en de politieke schermutselingen tussen machtsblokken. Het voelt soms alsof er viool gespeeld wordt terwijl Rome brandt. Toch is er reden voor optimisme. Zolang er vooruitgang wordt geboekt, al is die klein, is er hoop dat  wereldleiders een omslag maken om klimaatverandering het hoofd te bieden.