Begin januari is de cast van Harry Potter bij elkaar gekomen voor een reünie. Potteronderzoeker Abby Waysdorf en literair journalist Eva Peek laten hun licht schijnen op de best verkopende boekenreeks ooit.
Het is 1990 en Joanne Rowling zit in de trein, onderweg vanuit Manchester naar Londen. Tijdens deze treinrit zal Rowling de Harry Potterserie bedenken, die haar wereld vervolgens helemaal op haar kop zal zetten. Ruim zeven jaar later, in 1997, verschijnt het eerste deel, Harry Potter and the Philosopher’s Stone. Twaalf uitgeverijen willen tot dan toe hun handen niet branden aan de onervaren schrijfster Rowling, die op dat moment nog geen boek heeft gepubliceerd. Het zal een ongekende misser blijken.
Ontstaan Wizarding World
Na het eerste boek volgen er nog zes, waarvan het laatste deel Harry Potter and the Deathly Hallows in 2007 verschijnt. De serie, die ook nog verfilmd wordt in acht delen, groeit uit tot een van de populairste series ooit. Tot 2018 worden vijfhonderd miljoen boeken over de tovenaarsleerling verkocht en wordt het verhaal vertaald in tachtig talen.
In de jaren na het verschijnen van de boeken en films komt snel het uitgeven van de merchandise op gang. Toverstokken, kleding, videospellen, Legosets en sieraden vliegen over de toonbank. In 2016 schat Time Magazine het merk Harry Potter op zo’n 25 miljard dollar, het vermogen van Rowling wordt dan geschat op 1 miljard dollar.
Na het verschijnen van het laatste boek breidt Rowling in de jaren daarna het Harry Potteruniversum, voor fans ook wel bekend als The Wizarding World, uit. Zo verschijnt er een toneelstuk (Harry Potter and the Cursed Child), de spin-off serie Fantastic Beasts and Where to find them (deel drie van de vijf verschijnt in april dit jaar), pretparken en een online Harry Pottercommunity: Pottermore.
De succesformule
Abby Waysdorf van de Universiteit Utrecht deed onderzoek naar de Harry Potterfranchise. Zelf is ze niet de grootste fan, maar heeft ze de boeken vroeger zeker gelezen. Volgens haar heeft het succes te maken met een belangrijke ontwikkeling destijds. “Het verhaal is ontzettend goed getimed. In de periode dat de eerste boeken verschenen, kwam namelijk ook het internet om de hoek kijken. Fans konden hierdoor hun fantasieën over het verhaal kwijt en hun eigen verbeelding online delen, waardoor gaten in de wereld opgevuld werden.”
‘Het voelde alsof iedereen een brief kon krijgen en toegelaten kon worden tot Zweinstein’
Daarnaast was het verhaal voor veel lezers ook herkenbaar en een mogelijkheid om zich te onttrekken aan de echte wereld, volgens Waysdorf. “Het Harry Potteruniversum heeft parallellen met de echte wereld, waardoor het voelde alsof iedereen een brief kon krijgen en toegelaten kon worden tot Zweinstein. Daarnaast bestrijkt een boek een schooljaar. De lezers groeiden met Harry mee, voelden zich thuis bij de schoolafdelingen en herkenden zich in personages.”
Eva Peek is literair journalist bij NRC Handelsblad en groeide op met de Harry Potterboeken. “Het succes van de boeken is een combinatie van verschillende dingen. Het is een verhaal over iemand die als buitenbeentje in een nieuwe wereld komt en zijn plek daarin probeert te vinden. Een genre dat graag gelezen wordt. Daarnaast behandelt het boek grote thema’s zoals de strijd tussen goed en kwaad, de dood, vriendschap. Het verhaal zit heel goed in elkaar; Rowling is naar mijn mening een ontzettend goede verhalenverteller.”
De serie onderscheidt zich volgens Peek van andere franchises, zoals Pokémon en Star Wars, onder meer doordat het verhaal oorspronkelijk gepubliceerd is in boeken. “Hierdoor kan het telkens een nieuw publiek vinden en dat gaat veel makkelijker dan met films. Beeld is visueel snel gedateerd, dat zie je nu al aan de eerste Harry Potterfilms. Boeken kunnen door iedereen gelezen worden en verjaren minder snel in tegenstelling tot films die sneller achterhaald zijn. Veel ouders geven nu de boeken aan hun kinderen, omdat ze er zelf zulke goede herinneringen aan hebben. Zo wordt de populariteit in stand gehouden en heeft het de tand des tijds kunnen doorstaan.”
‘De boeken zijn het probleem niet, die kun je makkelijk van Rowling loskoppelen’
Ondanks de kritiek op de schrijfster vanwege haar transfobe uitspraken blijven de boeken en serie populair. Volgens Peek komt dat doordat lezers Rowling niet associëren met het verhaal en de boeken. “De boeken zijn voor deze fans het probleem niet, ze kunnen die makkelijk van haar loskoppelen. Rowling is inderdaad gecanceld door een deel van haar fans, maar in het grotere geheel valt het wel mee. Ze is op de meeste plekken geen persona non grata geworden en kan nog altijd een groot platform vinden.”
Waysdorf is het daarmee eens en betreurt de situatie. “Het is zonde dat ze die uitspraken heeft gedaan, ze heeft zich in een moeilijke positie gemanoeuvreerd, waar ze niet snel gaat uitkomen.”
Een nieuwe generatie
De fans van toen zijn nu volwassen en op dit moment groeit een tweede generatie op met Harry Potter. Toch zijn de spin-off series en het toneelstuk nauwelijks zo succesvol als de originele boeken. Peek heeft zelf alleen het eerste deel van Fantastic Beasts-film gezien en vond het achtste boek verschrikkelijk. “Ik wil niet alles zien en lezen, dan is het al snel teleurstellend.”
Waysdorf is benieuwd hoe de serie zich verder zal gaan ontwikkelen en vraagt zich af of Rowling de franchise in haar eentje verder succesvol kan uitbouwen. “Tot nu toe is dat niet gelukt. Harry Potter blijft voor velen een uniek verhaal en het is nog maar de vraag of Rowling die populariteit opnieuw kan creëren met de spin-offs. Het eerste deel van Fantastic Beasts speelde zich af in de Amerikaanse tovenaarswereld, Rowling kent de Britse cultuur goed maar de Amerikaanse cultuur niet, waardoor veel cultuurverschillen verkeerd werden belicht.”
Ze zou Rowling dan ook willen adviseren om meer verschillende mensen in de creatieve processen toe te laten, want de fans hebben veel toegevoegd aan de Harry Potter-wereld. Zelfs al zijn de fanfictie verhalen nooit onderdeel geworden van het officiële Harry Potterverhaal. Peek weet niet hoe de populariteit zich gaat ontwikkelen. “Nu is het nog een populaire serie, maar of het dat over honderd jaar ook nog is moeten we afwachten.”
Met medewerking van Anne Oevermans
