Hoe de media de kinderen van Ruinerwold dwongen het woord te nemen

Beeld: Beeld: Roos Vervelde.

19 april 2021, 11:00

Auteur: Christine Boersma

Hoe de media de kinderen van Ruinerwold dwongen het woord te nemen

Beeld: Beeld: Roos Vervelde.

19 april 2021, 11:00

Auteur: Christine Boersma

Deze maand kwam de documentaireserie De Kinderen van Ruinerwold uit. De kinderen werkten aan de serie mee om de mediahype te stoppen. Zit er een grens aan wat de mediaconsument voorgeschoteld mag krijgen? Redacteur Christine Boersma zocht het uit.

Het is 15 oktober 2019. Gisteren viel de politie een boerderij in Ruinerwold binnen. Vandaag openen alle kranten met het nieuws. In één klap is de ontsnapte kelder-Drent,’ zoals de Telegraaf kopte, nationaal en internationaal nieuws. Hij blijkt, samen met vijf broertjes en zusjes, jarenlang op de boerderij te zijn vastgehouden door hun vader, Gerrit Jan van der D. Drie andere kinderen ontsnapten jaren eerder. Wekenlang domineren de boerderij en het gezin het nieuws.

Drie weken na de ontdekking van de boerderij komt documentairemaker Jessica Villerius* in contact met de kinderen. Ze maakt een documentaireserie van vier delen die op tv verschenen, en een extra vijfde deel online, over het leven van de oudste vier slachtoffers. De jongste vijf willen na de eerste opnamedag namelijk niet meer meewerken. In de eerste aflevering van de serie wijdt Villerius een aantal minuten aan de reflectie van de slachtoffers op alle nieuwsberichten. Een van hen omschrijft de media-aandacht als volgt: Het voelt alsof je even de controle over je eigen leven kwijt bent. Iemand heeft letterlijk tegen mij gezegd: ‘Dit is een openbare zaak, dus ik heb het recht om daar alles over te weten’, en dan vraag ik me af waarom dat zo is.”

Naar buiten treden was noodzaak

De avond voor de eerste uitzending vraagt Renze Klamer in De Vooravond aan Villerius waarom de oudste kinderen zo graag hun verhaal wilden doen in de documentaire. Villerius antwoordt dat het een misverstand is dat ze ‘heel graag’ daaraan mee wilden werken. “Uiteindelijk worden ze in zo’n situatie gedwongen, min of meer. We hebben het allemaal meegemaakt toen het in oktober 2019 gebeurde: enorme mediahype, heel veel druk van binnenlandse en buitenlandse pers. Iedereen was aan het jagen op die kinderen. Vrij snel hadden ze door: ‘Er moet iets vanuit ons komen, anders blijft dit gaande.’”

‘Details over intimiteiten daar in huis, daar hebben mediaconsumenten niks mee te maken’

Dit benoemen alle negen slachtoffers zelf ook. De oudste vier brengen in een persbericht naar buiten dat ze liever nooit hadden verteld over deze periode, maar de situatie hen nu in een positie dwingt waarin ze wel móéten reageren. Het alternatief is namelijk dat ze verhalen lezen en op televisie zien die niet kloppen, zoals al gebeurt. Naast de onjuiste berichtgeving zijn er eind 2019 ook vertrouwelijke getuigenverklaringen van de oudste slachtoffers gelekt, die vervolgens gepubliceerd werden in De Telegraaf. Een van hen vertelt in de vijfde online aflevering dat deze publicatie heeft gezorgd voor een kloof tussen hen en de jongste kinderen.

Docu heeft tegenovergesteld effect

De oudste van de jongste vijf kinderen vertelt tegenover De Volkskrant: “De politie vond de documentaire een mooie oplossing om van de media-aandacht af te komen. Andere journalisten zouden horen dat Jessica Villerius het exclusieve recht heeft om ons verhaal naar buiten te brengen. Zij zouden dan ophouden met de oudsten te benaderen.”

Het is belangrijk dat journalisten zich kritisch afvragen wanneer bezoekers- of lezersaantallen belangrijker worden dan waarheidsbevinding

Dat dit niet gelukt is, blijkt wel uit dit interview met De Volkskrant en de andere vele nieuwsberichten die weer over Ruinerwold verschijnen sinds medio maart 2021. De kinderen wilden verdere berichtgeving voorkomen, maar de documentaire heeft het tegenovergestelde effect. Inmiddels lijkt de mening van de oudste kinderen over alle aandacht wel enigszins bijgesteld. Donderdag 15 april waren twee van de kinderen aanwezig in de uitzending van De Vooravond. Daar benoemden ze hoe blij ze waren dat ze met de documentaire ook anderen kunnen helpen.

Het belang van privacy

Het is fijn voor de slachtoffers dat ze in de documentaire hun kant van het verhaal vertellen, zonder speculaties of onwaarheden. Toch roept de situatie wel een ethisch vraagstuk op: waar ligt de grens tussen waarheidsbevinding en sensatie? Media-ethicus Huub Evers begrijpt de journalisten die berichten over de slachtoffers enerzijds, maar is ook kritisch op het vermelden van intieme details in nieuwsberichten: “Als je het naadje van de kous wil weten over hoe dat daar in huis ging, waarom wil je dat dan eigenlijk precies? Er bestaat ook zoiets als de persoonlijke levenssfeer van de slachtoffers. Met de artikelen beschadig je de kinderen mogelijk ook. Wat betreft intieme details moet er toch een duidelijke terughoudendheid zijn en moeten journalisten de privacy van de kinderen respecteren. Journalisten moeten goed nadenken over wat ze wel en niet vermelden. Details over intimiteiten daar in huis, daar hebben mediaconsumenten niks mee te maken.”

Overdrive van media

Het gesprek over de ethische kant van berichtgeving die zo privé en persoonlijk is, zou vaker gevoerd mogen worden door journalisten. NPO Radio 1 maakt hier een goed begin mee in de uitzending van Spraakmakers van 25 maart jongstleden. Daarin heeft radiomaker Ghislaine Plag een gesprek met onder andere Mireille van Ark, hoofdredacteur van BNR Nieuwsradio. Plag vraagt aan Van Ark of de fragmenten uit de eerste aflevering van De Kinderen van Ruinerwold, waarin de slachtoffers reageren op de media-aandacht, ook haar een spiegel voorhouden. Van Ark antwoordt daarop: “Absoluut, je beseft dan pas hoe ver je in de privésfeer van mensen binnentreedt. Ik denk dat het wel goed is om te zien hoe media-aandacht aan de andere kant overkomt: de krantenkoppen, maar ook de journaals, de overdrive van media krijg je als kijker mee.”

De kinderen van Ruinerwold zijn achteraf blij dat ze anderen kunnen helpen door middel van deze documentaire en dat ze vooral positieve reacties hebben gekregen. Dat neemt niet weg dat er een verantwoordelijkheid ligt bij journalisten vanuit media-ethisch oogpunt. Het is belangrijk dat zij zich kritisch afvragen wanneer bezoekers- of lezersaantallen belangrijker worden dan waarheidsbevinding.

*Regisseur Jessica Villerius wil geen inhoudelijke reactie geven. Haar productiebedrijf geeft aan dat zij te veel interviewaanvragen hebben en dat Villerius de kinderen zelf via de documentaire wil laten spreken.

Met medewerking van Eva Prakken.


lees ook:

Nieuwsbrief

Elke drie weken houden we je op de hoogte van wat we schreven en wat we lazen in de Red Pers-nieuwsbrief.

Zoeken

Doneren

Wij bieden jonge, aspirerende journalisten een podium én begeleiding. Dat kunnen we nog beter met jouw steun. Die steun komt met twee voor de prijs van één, want onze sponsor matcht jouw donatie. Geef jij ons vijf euro? Dan ontvangen wij een tientje.