Red Pers interviewde Ronit Eden, curator van tentoonstellingen en begeleider van culturele reizen naar Israël. Ze vertelt over wat het werken met kunstenaars uit het Midden-Oosten voor haar betekent en welke nuances daarbij komen kijken. ‘De kunstscene geeft je een prachtige caleidoscoop om te reflecteren op het leven.’
Na de tweede museasluiting bezoek ik op een vrijdag in november de tentoonstelling De Ommuurde Stad in het Centraal Museum in Utrecht, met een video-installatie van het Palestijnse kunstenaarsduo Basel Abbas & Ruanne Abou-Rahme. Om het momentum van de weer opengestelde musea niet te missen, besluit ik zondag daarop aansluitend ook Trembling Landscapes: Between fiction and reality in het Eye Filmmuseum in Amsterdam te zien, een tentoonstelling van elf kunstenaars uit het Midden-Oosten.
De tentoonstellingen gaan over de Muur in Israël en de psychische invloed daarvan en landsgrenzen, identiteit en thuisgevoel. De kunstenaars roepen vragen op over hoe je te verhouden tot het land van herkomst en hoe dit landschap te interpreteren en te visualiseren. Hoe ga je om met de gelaagdheden en controverses van zo’n interessante en ingewikkelde regio als het Midden-Oosten?
Tekst gaat verder onder de afbeelding
Deze vraag inspireert mij. Een deel van mijn familiegeschiedenis voert terug tot Israël en Irak. Ik ervaar vaak een verbondenheid met mensen uit het Midden-Oosten door gedeelde roots en thema’s, in plaats van het gevoel afgesneden te zijn, zoals vaak wordt voorgesteld in de media. Het bezoek aan een museum of tentoonstelling waar kunst uit het Midden-Oosten –en specifiek van Israëlische en Palestijnse kunstenaars tentoongesteld wordt–, vind ik zowel troostend als voedend. Het levert observaties op en het verruimt mijn geest, die door het innemen van een standpunt onzichtbaar kunnen blijven.
Ik moet denken aan Ronit Eden (1959). Zij is curator in Amsterdam en begeleidt daarnaast culturele reizen met kunstprofessionals uit Nederland in Israël. Dit doet ze in samenwerking met KunstenIsraël, een onafhankelijke stichting die Israëlische kunst in Nederland wil bevorderen.
Werk je alleen met Israëlische kunstenaars?
“Absoluut niet. Maar ik betrek altijd kunstenaars uit Israël in mijn groepstentoonstellingen. Voor mij zijn het overigens niet Israëlische kunstenaars, maar kunstenaars uit Israël. Dat onderscheid is belangrijk. Het is een geografische definitie: ze kunnen zowel Druze, als Palestijns of Joods zijn. Wanneer we tijdens de reis een Palestijnse kunstenaar bezoeken, laat ik de inleiding open.”
Ik heb een naam, maar ik geef nooit achtergrondinformatie. Hiermee wil ik zeggen: ik weet veel over jou, maar je definieert zelf wie je bent. Als ik met Palestijnse kunstenaars werk, dan meestal met Palestijnen die in Israël wonen – er zijn vele Palestijnse dorpen in Israël. De bezette gebieden beschouw ik als een ander land. Het is een statement voor mij: ik zal de grens niet oversteken.”
Stel je voor dat je een groep Chinezen in de Amsterdamse kunstscene begeleidt, zou je dan naar Brussel gaan?
Waarom niet?
“Allereerst verdienen ze hun eigen bezoek. Als je naar Israël gaat, betekent dit niet automatisch dat je naar de Palestijnse gebieden moet. Als je de kunstscene daar wil leren kennen, dan moet je dat serieus nemen. Stel je voor dat je een groep Chinezen in de Amsterdamse kunstscene begeleidt, zou je dan naar Brussel gaan?”
“Ten tweede wil ik mijzelf niet op de borst kloppen onder het mom van ‘ik ben geweldig, want ik bezoek en belicht beide kanten’. Het bezoek zal nooit evenwichtig zijn, want er is geen evenwicht. Twee uur daar, vijf dagen hier. Als je voor de kunstscene naar Israël komt, dan laat ik je zien wat het betekent om uit Israël te komen. Daarnaast is het makkelijker voor Palestijnen uit Palestijns gebied om zich te definiëren. Voor Palestijnen in Israël ligt dat ingewikkelder.”
Kan je dit uitleggen?
“‘De definitie van hun identiteit wordt beïnvloed door culturele en politieke veranderingen in Israël en in het buitenland. Palestijnse Israëli’s wonen in een joodse staat die tegen Palestijnen vecht. Vanuit hun omgeving is het niet eenvoudig, in de dagelijkse interacties met collega’s, directe landgenoten, familie en of ze zouden moeten werken met Israëlische kunstenaars of instituten”
Het is een innerlijk conflict. Bij welke identiteit sluit ik me aan?
“Het gaat niet zozeer over de vraag “wie ben ik?”, maar vooral over het constant moeten aftasten, inschikken en heen en weer bewegen tussen hoe zij zichzelf zien, hoe zij worden gezien en hoe zij zichzelf zouden moeten zien. Het is een innerlijk conflict. Bij welke identiteit sluit ik me aan? Hoe verhoud ik me tot Palestijnen en het vraagstuk van de Palestijnse staat als persoon met de Israëlische nationaliteit? De manier waarop zij dit tot uiting brengen in hun kunst, vind ik fascinerend.”
Kan kunst ons helpen bij het begrijpen van het Israël-Palestina conflict?
“Er zijn curators en kunstenaars die kiezen voor tentoonstellingen die het conflict representeren en versterken op een ongenuanceerde wijze. Ze reproduceren het stereotype, zoals het arme Palestijnse kind op een ezel en een Israëlische soldaat met een wapen. Ze voelen zich politiek moedig, ze laten de slachtoffers zien, ze filmen Palestijns gebied en krijgen zo subsidies. In mijn ogen maken ze het juist plat en oppervlakkig. Het is hetzelfde als je een tentoonstelling bezoekt van een Nederlandse kunstenaar die Nederlanders portretteert met kaas, klompen en een vinger in de dijk. Deze kunstenaars vertegenwoordigen wat ze denken dat het conflict is en dat is doorgaans wat je op televisie ziet. Dat is niet wat het conflict daadwerkelijk is. Je kan niet alles weten over een bepaalde plaats of situatie, maar veel zaken blijven onbelicht.”
Tekst gaat verder onder foto
Hoe verhoud je jezelf tot het land van je achtergrond?
“Een paar jaar geleden werkte ik samen met de in Iran geboren kunstenares Atousa Bandeh aan de tentoonstelling Memories of places I have never visited. In Israël zou dat geen optie geweest zijn. Ik heb een Perzische achtergrond, waar ik nooit interesse in had: niet in het landschap, niet in de kleuren van de stad of in geuren en smaken van de markt. Ik had geen verlangen noch was er de mogelijkheid om Iran te bezoeken. De ontmoeting met haar en haar kunstvorm heeft me meer in contact gebracht met mijn achtergrond. In de internationale kunstwereld in Amsterdam is er een kans om openlijk samen te werken met mensen die ik anders nooit zou ontmoeten. Dat is een zegening. De kunstscene geeft je een prachtige caleidoscoop om te reflecteren op het leven.”
Het is deze laatste zin die zo tot me spreekt. Kunst van Palestijnen en Israëli’s kan naast elkaar bestaan, met alle kleurschakeringen van dien. Zonder dat dit aan nuance hoeft in te boeten, is een scherp oog voor wat er wordt getoond wenselijk.
Door de huidige lockdown zijn de tentoonstellingen niet meer te bezoeken in de musea. Sommige werken van de tentoonstelling Trembling Landscapes, oorspronkelijk te bezoeken tot 3 januari, zijn nu via Picl te bekijken, Eye’s online filmzaal. De tentoonstelling De Ommuurde Stad en de video-installatie van Basel Abbas en Ruanne Abou-Rahme zou tot 17 januari 2021 te bezoeken zijn in het Centraal Museum in Utrecht.