Ode aan de docent – het belang van fysiek onderwijs

Beeld: Beeld: Iris ten Have

2 november 2020, 12:00

Auteur: Iris ten Have

Ode aan de docent – het belang van fysiek onderwijs

Beeld: Beeld: Iris ten Have

2 november 2020, 12:00

Auteur: Iris ten Have

Online onderwijs komt de band tussen docent en student niet ten goede. Zonde, want docenten zijn van groot belang voor de ontwikkeling van studenten. Redacteur Iris ten Have spreekt met twee docenten die het verschil maken en brengt een ode aan de leraar.

Je laten inspireren en motiveren door een docent, lukt op twee-dimensionaal niveau amper of niet. Het onderwijs heeft een groot aantal vormende kanten, zoals spreken in het openbaar, discussiëren en jezelf presenteren. Hoezeer docenten en onderwijsinstellingen ook hun best doen, via een scherm kunnen deze niet worden aangeleerd, zo bepleiten ook Van Praag en Buijs in de Volkskrant. Op 2 oktober protesteerde een groep studenten op het Museumplein voor meer fysieke colleges. Ze maken zich, net als Red Pers-columnist Bouke van Balen, zorgen over de beperkingen van online onderwijs. En terecht, zo vinden deze docenten.

Dr. Longina Jakubowska

“Wie mij in de collegezaal ziet, ziet een vrouw vol zelfvertrouwen. (lacht) Maar het komt allemaal neer op oefenen. Practice makes perfect.”

Longina Jakubowska (68), emeritus hoogleraar antropologie aan University College Utrecht, groeide op in Polen. Na een studie in Polen kwam ze in aanmerking voor een master in Californië en reisde de wereld over voor antropologisch onderzoek tot ze in Utrecht belandde. Via Skype spreek ik haar samen met een oud-leerling van haar, Jack Buschman (25). Hij schreef een lied voor Jabukowska’s afscheidsfeest in 2018. Inmiddels geniet ze namelijk in Utrecht van haar emeritaat.

Dr Jabukowska

Hoge verwachtingen

“Genieten” is een groot woord, zegt Jabukowska. “Toen ik met emeritaat ging moest ik leren opnieuw zin te geven aan mijn leven. Te leven zonder constant bezig te zijn, zonder doel. Werk geeft ons leven invulling, de gelegenheid ons met mensen te omringen en plekken om naartoe te reizen.”

Al werkt Jabukowska niet meer als docent, ze is één die weinig mensen vergeten. Tijdens mijn gesprek met Buschman merk ik dat ze blijft inspireren.

‘Studenten realiseren zich niet hoeveel macht ze uitoefenen op hun docenten’

“De reputatie van sommige docenten wordt pas bevestigd bij de werkelijke ontmoeting met hen. Dit was zeker het geval met Lonia, Jabukowska’s bijnaam,” vertelt Buschman. “Toen ik voor het eerst één van haar colleges binnenliep, was dat niet zonder verwachtingen, maar ik kreeg al heel snel een gevoel van: ja, dít is waarom ik naar de universiteit ben gegaan, om dit soort gesprekken te kunnen voeren.”

Na veertig jaar lesgeven namen de zenuwen het nog steeds van Jakubowska over wanneer ze een nieuwe klas ontmoette. “Studenten realiseren zich niet hoeveel macht ze uitoefenen op hun docenten.” Jabukowska vormde haar eigen manier van lesgeven. “Niemand checkte ooit hoe ik mijn les gaf, er waren geen restricties die mijn manier van onderwijzen belemmerden. Daar heb ik veel geluk mee gehad”.

Openheid

Wat maakt Jabukowska’s lessen zo bijzonder? Volgens Buschman is het haar vermogen zich open en kwetsbaar op te stellen tegenover studenten, dat haar lessen zo speciaal maakte. “Er heerste in de klas altijd een onbesproken gevoel van respect. Jakubowska liet zien wie ze was, en door zo open te staan nodigde ze de studenten uit zichzelf ook te laten zien, en hun verhalen met de klas te delen.” 

Er was geen goed of fout

“Waarom noemt iedereen me bij mijn voornaam?” vraagt ze ons tijdens het Skypegesprek. Buschman weet even niet hoe hij moet antwoorden. Nooit over nagedacht eigenlijk, het was een gegeven.

“Kennis doe je op in die ruimte waarin je ervaringen deelt met elkaar,” zegt Jakubowska. Ze nodigt haar studenten uit tot denken en het toepassen van de theorieën op hun eigen leven. Haar lessen gingen om het delen van herinneringen en ervaringen. Er was geen goed of fout. Dit moedigde studenten aan hun stem te laten horen.

Anonimiteit online

Jakubowska ziet haar rol als meer dan enkel vakdocent. “Als docenten zijn we voorbeeldvolwassenen. Van je ouders moet je afstand nemen om zelf volwassen te worden, maar je weet niet per se hoe dat gaat. Docenten zijn daar behulpzaam in.

‘Ik heb het gevoel niet met echte mensen te praten’

Af en toe geeft Jakubowska nog gastlezingen, die vanwege de coronapandemie online plaatsvinden. Dit maakt het praktisch onmogelijk les te geven op haar manier. Normaal loopt ze constant tijdens de les en leest ze in de ogen van haar studenten of ze de stof wel of niet begrijpen. “Je weet wel, leven! Mensen met reacties!” lacht ze.

“In de collegezaal beweeg je, maak je gebruik van je handen, ontcijfer je de lichaamstaal van anderen. Maar online zie je alleen maar hoofden en dan nog… Soms zie je alleen maar hun naam omdat ze de camera uit laten. Ik heb het gevoel niet met echte mensen te praten, vreselijk vind ik het. Het is de aanwezigheid in de collegezaal die ik mis.” 

Dr. Younes Saramifar

Tijdens mijn eerste college van etnograaf en professor dr. Younes Saramifar (39) voel ik dat hij de boel op gaat schudden. “Ik verwacht dat jullie actief meedoen met de les,” zegt hij zelfverzekerd. “Als jullie mij met grote ogen stil aanstaren, ben ik er snel klaar mee.” Een prettig soort zenuwachtigheid overvalt me en ik krijg het voorgevoel dat de colleges die hij zal geven me zullen bijblijven.

Dr. Saramifar

Saramifar geeft lezingen aan de VU, de UvA en Amsterdam University College (AUC). In 2016 en in 2017 nomineerde de Vrije Universiteit hem voor de jaarlijkse Teacher Talent Prize. De methode waarop Saramifar les geeft is geïnspireerd op het onderwijs in religieuze instituties: experimentele pedagogie.

‘In elke klas zijn de studenten anders. Elk college dat ik geef is daarom ook anders’

Dit houdt in dat er regels zijn en een bepaald format, maar de helft van de les ontwikkelt zich door de inzet van studenten, vragen die opkomen en gesprekken. Persoonlijke benadering tot onderwijs vindt Saramifar belangrijk. “In elke klas zijn de studenten anders. Elk college dat ik geef is daarom ook anders.”

‘Bedankt voor het prachtig uiten van je gevoelens’, geeft hij mij als commentaar op de eerste opdracht die ik inlever. Saramifar waardeert creativiteit en spoort zijn studenten aan hun verbeelding in te zetten. Hij jaagt ons uit de collegebanken. We wandelen door de stad en worden geacht te voelen, te luisteren, te ruiken: al onze zintuigen in te zetten om er daarna een essay over te schrijven. De theorieën vervlechten we met onze persoonlijke ervaringen. 

Saramifar weet dat zijn manier van onderwijzen afwijkt van de norm. “Ik ken niet veel docenten die hun studenten ertoe zetten hun voorstellingsvermogen en fantasie te gebruiken. Dit vind ik bizar, vooral op het gebied van sociale wetenschappen. Hier hebben we constant met fantasie te maken. Misschien vinden ze dat te persoonlijk, te onwetenschappelijk. Ik vind het jammer, triest dat ze het erbuiten laten.”

Ze inspireren binnen en buiten hun colleges

Afstand

Net als Jakubowska is het voor Saramifar onmogelijk om les te geven op de manier waarop hij dat zou willen, nu het onderwijs grotendeels online is. “Het is heel moeilijk een gesprek op gang te zetten,” aldus Saramifar. “Het vergt meer tijd, al kom ik met genoeg inspanning best ver.” Zijn lezingen overgoot hij tot podcasts, waar de leerlingen voordat de les begint naar luisteren. De online Zoom-les is een vragensessie, waar studenten eventuele vragen stellen en Saramifar probeert een gesprek op te bouwen.

Voor docenten geldt de ongeschreven regel dat ze sociale afstand tot studenten moeten bewaren. Hier trekken Jabukowska en Saramifar zich weinig van aan. Juist dat zorgt ervoor dat ze als docenten uitblinken. Beiden vinden gesprekken met studenten, waarin zij hun ervaringen delen in verband met de theorieën die zij hen voorleggen, essentieel. Ze inspireren binnen en buiten hun colleges en nemen tijdens de koffiepauzes tijd hun studenten te leren kennen. “Ik word per uur betaald,” zegt Saramifar lachend, “maar als ik mijn studenten zou afrekenen op het aantal uren dat ze mij in beslag nemen, zou iedereen in de schulden zitten.”

Zolang de pandemie heerst, zal het onderwijs vooral online blijven. Toch moeten we ons bewust zijn van wat we de huidige generatie studenten afnemen aan ervaringen en levenslessen. Wie nog één keer beweert dat millennials verwende koffieleuten zijn, moet nog eens een keer goed nadenken.

Met medewerking van Eva Prakken.


lees ook:

Nieuwsbrief

Elke drie weken houden we je op de hoogte van wat we schreven en wat we lazen in de Red Pers-nieuwsbrief.

Zoeken

Doneren

Wij bieden jonge, aspirerende journalisten een podium én begeleiding. Dat kunnen we nog beter met jouw steun. Die steun komt met twee voor de prijs van één, want onze sponsor matcht jouw donatie. Geef jij ons vijf euro? Dan ontvangen wij een tientje.