Wat is het échte waarom van conservatief gedachtegoed onder jongeren? Redacteur Jelle Holtzapffel heeft moeite met het portret van de hoogopgeleide, politiek geëngageerde conservatieve jongeren die we zien op televisie. We verliezen een belangrijke groep uit het oog, schrijft hij.
Jong, slim, conservatief en rechts, hoe komt dat? Het is de centrale vraag in de recente uitzending van VPRO Tegenlicht. In deze documentaire, getiteld Lekker Conservatief, staat de 19-jarige Tom de Nooijer, raadslid namens de SGP in het Gelderse Oldebroek, centraal. De Nooijer heeft sympathie voor het Forum voor Democratie van Baudet en noemt zichzelf conservatief. ‘De kritiek van het conservatisme op organisaties als de Europese Unie is mooi, want op die manier zie je andere groepen weer in het zicht komen zoals het gezin, de verenigingen, de kerk, etc.’, aldus De Nooijer in de beginscène van de documentaire .
Christenen en FvD
Naar aanleiding van de documentaire publiceerde het Algemeen Dagblad een artikel waarin jonge zielsverwanten van Tom werden opgevoerd. Hendrik Wakker (fractievoorzitter van PVV Urk) en Hielke Onnink (voorzitter van het CDJA) onderschrijven in het AD-artikel het verhaal van Tom de Nooijer: ook zij voelen zich conservatief en ook zij leggen de nadruk op het belang van de gemeenschap en traditionele waarden. Heel divers zijn de jongeren niet wat betreft hun achtergrond: alle drie uit de provincie afkomstig, uitgesproken christelijk én hoger opgeleid. Dat is een zwak punt aan documentaire en artikel: het geeft een eenzijdig beeld van het conservatieve gedachtegoed. Juist door lager opgeleiden in de beeldvorming te betrekken wordt het ‘waarom’ van het conservatisme duidelijk.
Wat de documentaire en het artikel goed laten zien is het verhaal van christelijke jongeren en hun verwantschap met het populistische gedachtegoed. Het verhaal van Tom is exemplarisch voor een vraagstuk dat bij christelijke partijen centraal staat: moeten zij populistische partijen uitsluiten of juist samenwerking aangaan? Het deed de afgelopen maanden bij het CDA veel stof opwaaien. In de documentaire is er een felle discussie te zien tussen Tom en zijn vader. De laatste kijkt bedenkelijk bij Toms openlijke geflirt met het gedachtegoed van Forum voor Democratie. Beiden zijn overtuigd christen, maar de zoon vindt dit wel verenigbaar met FvD, de vader niet. Ook in het AD-artikel komt de tweespalt naar voren: Hendrik Wakker heeft een christelijke achtergrond en is namens de PVV actief in Urk, Hielke Onnink voelt zich verwant aan het conservatisme, maar wil zich niet binden aan de ideeën van FvD of de PVV.
Juist door lager opgeleiden in de beeldvorming te betrekken wordt het ‘waarom’ van het conservatisme duidelijk.
De documentaire laat zien waarom christelijke partijen twijfelen over samenwerking met populistisch rechts. Toch overtuigen noch de documentaire noch het artikel in het schetsen van het waarom van het opkomen van conservatief gedachtegoed. Want in welke mate leeft het conservatieve gedachtegoed bij jongeren? En de veranderende, geglobaliseerde wereld die als belangrijke reden wordt genoemd, worden deze jongeren daar het hardst door geraakt?
Worden we echt conservatiever?
Allereerst is de wetenschappelijke basis van documentaire en artikel summier. Belangrijke aanleiding is het onderzoek van de Tilburgse Sociologe Quita Muis. Met een aantal wetenschappers in Tilburg verzamelde zij gegevens uit de European Value Studie, een onderzoek waarbij eens in de negen jaar aan groepen Europeanen wordt gevraagd hoe zij denken over gezin, werk, religie, politiek en samenleving. Door de focus te leggen op Nederlandse jongeren probeerden de wetenschappers duidelijk te krijgen hoe deze groep zich tot andere generaties verhoudt. De progressieve lijn van oudere generaties blijkt niet te worden doorgezet. Een gegeven dat meermaals herhaald wordt in de documentaire. Zelf bracht Muis in een interview met de Tilburgse Universiteit de nodige nuance aan op het onderzoek: de verschillen zijn niet zo groot en het is maar de vraag of het conservatisme toeneemt. Er kan alleen worden gesteld dat er een stagnatie is van toenemende progressiviteit. Verder onderzoek moet uitwijzen of er sprake is van een dalende trend en dús van toenemend conservatisme onder jongeren.
Opleidingsniveau
Daarnaast heb ik moeite met het type jongeren dat in de documentaire en het artikel centraal staat: jong en conservatief, maar ook hoogopgeleid en politiek zeer uitgesproken. Natuurlijk is het van belang om het gedachtegoed van het jonge FvD-electoraat te begrijpen, maar als we ons een beeld willen vormen van het conservatisme in onze samenleving, moeten we vanuit een breder perspectief kijken. Van lager opgeleiden weten we al langer dat zij sociaal-cultureel meer nationalistisch en conservatief zijn en op economisch vlak links. Af en toe zien we in de peilingen een glimp van hoe groot deze groep -geschat zo’n veertig procent van het aantal kiezers- in Nederland is, maar deze groep voelt zich maar zeer beperkt door een politieke partij aangesproken. Wilders lukte het een tijdje, de SP lijkt haar moment gehad te hebben en nu duiken deze kiezers op bij het Forum. Hierbij worden ze meer aangesproken door het conservatieve/nationalistische gedachtegoed dan de sociaal-economische agenda.
Als we binnen de groep lager opgeleiden naar de jongeren kijken, dan komt er een zorgwekkend verhaal naar voren. De opkomst onder lager opgeleide jongeren bij verkiezingen is laag. Lager opgeleiden voelen zich in het algemeen politiek ondervertegenwoordigd. Daarom is het problematisch als deze groep niet gaat stemmen; de kloof tussen hoog-en laagopgeleiden wordt ermee vergroot. Evenals hun ouders hebben laagopgeleiden jongeren een beperkte mate van politiek zelfvertrouwen (de mate waarin je denkt ‘de politiek’ te begrijpen), iets wat hoger opgeleide jongeren veel meer hebben. In tegenstelling tot hun ouders voelen de lager opgeleide jongeren echter steeds minder een burgerplicht om zich bij verkiezingen te laten horen, zo laat het Nationaal kiezersonderzoek van 2017 zien. Op die manier raken we laagopgeleide jongeren en hun politieke opvattingen uit het oog.
Het is deze groep die zich al veel langer door conservatisme kenmerkt. Ik denk dat het daarom de moeite loont om deze jongeren meer in beeld te brengen en te laten zien hoe een conservatief sociaal-cultureel gedachtegoed duidelijk aansluit op hun belevingswereld. Misschien leveren die jongeren minder welbespraakte interviews af dan Hendrik, Hielke en Tom, maar het is wel belangrijk om hun verhaal te leren kennen. Tenminste als we daadwerkelijk willen begrijpen waarom een snel veranderende, geglobaliseerde wereld sommige groepen sterkt in hun conservatieve blik op de wereld.
