De Goedheiligman is weer in het land, kinderen zetten weer hun schoen en de Zwarte Pietendiscussie raast gezellig voort. Onze redacteuren proberen wat context te bieden in deze discussie. Vandaag: dramaturgiestudent Nuno Blijboom over de totale miscommunicatie tussen de twee kampen.
Ik ben tegen Zwarte Piet. Zo, dat is eruit. Al een aantal jaar onttrek ik mij op sociale media aan de discussie, maar ik moet me er nu toch tegenaan gaan bemoeien. Toch dekt het niet helemaal de lading van wat ik bedoel. Oké, poging twee: ik ben tegen de manier waarop Zwarte Piet afgebeeld wordt en de (historische) implicaties die daarbij komen kijken. Kijk, dat is beter.
Jammer dat het niet zo lekker bekt. Zwarte Piet is racisme, de slogan waarmee Quincy Gario de gelijknamige beweging in 2011 in gang zette, trekt meer aandacht, past in een tweet en is bovendien een lekkere goede soundbite. Jammer dat deze ‘tweetbaarheid’ nou net de kern van het hele probleem is.
Traditie
Aan de andere kant van de discussie roept men vooral dat Zwarte Piet traditie is. Een van deze stemmen is die van mijn grootmoeder (1932). Geen racistische dame, integendeel. Wel is ze ontzettend Amsterdams en ‘niet op d’r bekkie gevallen’, zoals ze zelf zou zeggen. Ik vroeg me af waarom zij zo stellig vast bleef houden aan de traditionele Pieten. Wat bleek: Zwarte Piet is traditie dekt evenmin de lading van deze groep.
Mijn oma vertelde vurig dat zij vroeger altijd Zwarte Piet over de vloer hadden en dat er nooit de indruk gewekt werd dat Zwarte Piet onderdanig zou zijn aan Sint Nicolaas. “Zwarte Piet was juist de leukste van de twee, want die Sinterklaas was maar een oude zeurkous. Zwarte Piet was iedereens held, want hij bracht snoep en lekkers,” vertelde ze. Het volledige (lees: wat meer genuanceerde) argument is dus eigenlijk dat Zwarte Piet al generaties lang op dezelfde wijze afgebeeld wordt, zonder racistische intenties.
Probleem reduceren
Ik probeerde mijn oma uit te leggen dat het probleem niet bij de figuur Zwarte Piet ligt, maar in de combinatie van zwarte schmink, rode lippen, kroeshaar en gouden oorringen. Had Zwarte Piet slechts een van deze kenmerken en was hij omringd door andere Pieten met andere kleuren, dan was er geen probleem geweest. Ik merkte dat ze het rationeel wel snapte, maar zich niet voor kon stellen dat dit als beledigend opgevat kon worden.
Ik vroeg haar waarom zij er nog zo aan vasthield, en toen kwam de ongenuanceerde aap uit de mouw: “Ik ben het zat om de hele tijd onterecht voor racist uitgemaakt te worden.” Door het reduceren van het probleem tot de catchy soundbite ‘Zwarte Piet is racisme’, voelt het pro-Zwarte Pietenkamp zich persoonlijk uitgemaakt voor racist. Vice versa geldt precies hetzelfde: ‘Zwarte Piet is traditie’ impliceert een gebrek aan respect en empathie en werkt evengoed polariserend.
Het lijkt alsof alle voorstanders racisten zijn en tegenstanders geen respect hebben voor de Nederlandse cultuur en bijbehorende tradities.
De nuance is volledig verdwenen uit de discussie. De twee uiteinden van de kampen worden door de afgekorte standpunten tot de kern van beide bewegingen gemaakt. Het lijkt in het framen van de discussie alsof alle tegenstanders denken dat alle voorstanders racisten zijn, en alsof alle voorstanders denken dat alle tegenstanders geen respect hebben voor de Nederlandse cultuur en bijbehorende tradities. Wat blijkt? Het ligt toch iets genuanceerder.
Verandering
Zwarte Piet is over de jaren al veranderd. Toen ik jong was (midden jaren negentig), sloeg Zwarte Piet nog de stoute kinderen en ontvoerde hij ze als het echt te bont werd. Langzaamaan kwam er een algemeen geaccepteerd bewustzijn dat het toch niet helemaal koosjer is om kinderen te mishandelen, en zie: de traditie veranderde.
Zodra er een vergelijkbaar algemeen geaccepteerd bewustzijn komt dat dergelijke racistische karikaturen inderdaad niet door de beugel kunnen, dan verandert het uiterlijk van Zwarte Piet net zo snel als dat hij is gestopt met het mishandelen van kinderen. Zoals demonstrant Rodney Rosana tijdens de intocht al tegen NRC zei: “Dit zijn de laatste stuiptrekkingen van Zwarte Piet. Nog twee jaar dan lopen alle pieten met roetvegen.”
Dit is de tweede aflevering in een serie over Zwarte Piet. Lees hier het eerste deel met de titel Rechtenpiet.
