Van de zo’n half miljoen ouderen met een niet-westerse migratieachtergrond in Nederland komt het grootste gedeelte uit Suriname, Indonesië, Marokko en Turkije. Uit onderzoek van Onderzoeksinstituut SEO Economisch Onderzoek blijkt dat ruim 40 procent van deze bevolkingsgroep onder de armoedegrens leeft; Dat is veel hoger dan de ouderen met een Nederlandse achtergrond.
Waardig leven
De armoedegrens is het minimum inkomen en spaargeld dat iemand nodig heeft om zichzelf te voorzien van de basisbehoeftes. Deze grens wordt vastgesteld door het CBS, het Nibud en het SCP, en was in 2023 voor een alleenstaande 1510 euro per maand. Iemand die onder de armoedegrens leeft is bezig met overleven. HvA lector Armoede Interventies Anna Custers vertelt dan ook: “Een leven in armoede betekent continu moeten kiezen, omdat iemand niet genoeg geld heeft om alles te kunnen doen wat bij een waardig leven hoort.” Volgens Custers is dat een leven waarbij iemand het gevoel heeft dat ze volwaardig deel uitmaken van de maatschappij.
‘Een leven in armoede betekent continu moeten kiezen’
Naast continu moeten kiezen, gaat armoede ook gepaard met ziektes en eenzaamheid. Het percentage 65-plussers dat te maken heeft met een chronische ziekte, langdurige ziekte of handicap is hoger naarmate het inkomen van het huishouden daalt, blijkt uit onderzoek van het observatorium voor gezondheid en welzijn Brussel. Daarnaast kan armoede iemand forceren om te bezuinigen op vervoerskosten, waardoor ouderen minder mobiel worden en er een verhoogd risico is dat sociale contacten verwateren en eenzaamheid optreden. Custers legt uit dat armoede eenzaamheid versterkt, maar benadrukt dat armoede niet een beslissende factor is of ouderen te maken krijgen met eenzaamheid. Er spelen veel andere factoren mee, zoals een verhoogde kans op partnerverlies naarmate de leeftijd toeneemt.
Onduidelijke informatie voor ouderen
Het hoge percentage armoede onder ouderen met een niet-westerse migratieachtergrond wordt mede veroorzaakt doordat zij op latere leeftijd naar Nederland zijn verhuisd. Daardoor hebben ze niet het minimum van vijftig jaar in Nederland gewerkt en gewoond om recht te hebben op een volledige AOW-uitkering, het bedrag dat wordt uitgekeerd aan iedereen die de pensioengerechtigde leeftijd heeft bereikt. Een volledige AOW-uitkering ligt boven de armoedegrens, maar een onvolledige AOW-uitkering kan onder die grens komen te liggen.
Custers legt uit dat er in Nederland zoveel regelingen zijn die inkomensondersteuning aanbieden, dat mensen vaak niet weten op welke regelingen ze recht hebben en aanspraak op kunnen maken. De kans is onder migrantenouderen groter dat ze niet van bestaan van financiële regelingen afweten. Aangezien ze op latere leeftijd naar Nederland komen, is het sociale vangnet voor hen vaker onbekend. Daarnaast is informatie over financiële hulp vaak niet beschikbaar in hun moedertaal, waardoor er een taalbarrière is.
Rol van de overheid
De overheid probeert het aantal ouderen met een niet-westerse migratieachtergrond dat in armoede leeft te verkleinen door zelf initiatief te nemen. De gemeente werkt bijvoorbeeld vaak samen met organisaties die op lokaal niveau hulp bieden, waardoor ze deze onwetende groep beter kunnen bereiken dan de overheid. Daarnaast experimenteert de overheid op nationaal niveau om ouderen te wijzen op financiële hulp waarop zij recht hebben.
‘De overheid kan op dit moment simpelweg niet proactiever zijn’
Zo kregen in 2023 duizend ouderen een brief dat ze recht hebben op de AIO, dat is een aanvullende uitkering voor gepensioneerden die onder de armoedegrens leven. Toch vroeg een deel van de brief-ontvangers de AIO niet aan, ook niet nadat ze erop gewezen werden. Daarover zegt Custers: “Het is vaak lastig om precies te achterhalen waarom mensen niet de vervolgstappen nemen nadat ze informatie over regelingen hebben ontvangen. We zien vaker dat informeren wel een belangrijke randvoorwaarde is, maar niet altijd voldoende om mensen ook daadwerkelijk te bewegen tot het aanvragen van een regeling. Daarvoor is bijvoorbeeld ook van belang of de regeling makkelijk aan te vragen is, of het om een substantieel bedrag gaat enzovoorts.”
Custers legt uit dat het experiment met de AIO een uitzondering was, want de overheid heeft normaal gesproken niet zomaar toegang tot de persoonsgegevens die nodig zijn om mensen proactief aan te schrijven en te wijzen op hun recht. Daardoor kunnen zij niet zien wie er recht heeft op bepaalde inkomensondersteuning. Ook bij werkende armen is dit bijvoorbeeld een groot probleem. Daarover zegt Custers: “De overheid kan op dit moment simpelweg niet proactiever zijn, vanwege de wetgeving, maar door de invoering van de Wet Proactieve Dienstverlening die in voorbereiding is kan de overheid wél meer initiatief gaan nemen. Dit zou ertoe kunnen leiden dat een groot deel van het niet-gebruik wat we nu zien, opgelost wordt.”
Initiatief uit verschillende hoeken
Het Leger des Heils neemt ook het initiatief om mensen in nood te bereiken. Woordvoerder Menno de Boer vertelt dat de hulporganisatie actief is op het gebied van armoede interventie bij ouderen, waaronder voor ouderen met een migratieachtergrond. Om armoede te bestrijden zoeken ze daklozen op straat op om hen hulp te bieden en hebben ze in veel gemeentes buurthuiskamers. In die buurthuiskamers organiseren ze acties, zoals voor goedkope prijs maaltijden en tweedehandskleding verkopen. De Boer vertelt over de buurthuiskamers: “We proberen actief in de buurt te zijn, zodat mensen weten waar we zijn en dat ze naar ons toe kunnen komen.”
‘Met handen en voeten komt het communiceren wel goed’
Naast organisaties zetten ook individuen, zoals Sandra Terpstra (48), zich in om armoede te bestrijden. Vroeger leefde Terpstra zelf in armoede. Dat inspireerde haar om Weggeefmarkt Terpstra te beginnen. Haar voortuin fungeert nu als markt die volstaat met gedoneerde tweedehandsspullen van buren. Mensen die het minder breed hebben mogen deze spullen gratis meenemen. Er staan vooral meubelen en dagelijkse gebruiksvoorwerpen, maar de voedselbank en supermarkten geven ook voedsel dat Sandra Terpstra uitdeelt. Terpstra maakt graag een praatje met haar klanten. Sommigen hebben een niet-westerse migratieachtergrond en beheersen de Nederlandse taal matig, maar dat vormt geen barrière voor haar en haar klanten. “Met handen en voeten komt het communiceren wel goed. En die telefoontjes met vertaalapps helpen ook,” aldus Terpstra.
Complex armoedelandschap
In het land met het beste pensioenstelsel ter wereld, valt de helft van de ouderen met een niet-westerse migratieachtergrond onder de armoedegrens. Door een onvolledige AOW, complex armoedelandschap en taalbarrières hebben zij een veel grotere kans om te maken te krijgen met armoede dan hun leeftijdsgenoten met een Nederlandse herkomst. De overheid en hulporganisaties nemen het initiatief om deze groep te bereiken en (financiële) hulp aan te bieden. “Het blijft een uitdaging, want met enkel informeren ben je er nog niet, en niet iedereen weet zijn of haar weg te vinden naar initiatieven in de buurt,” concludeert Custers. “Wat nodig blijft is een combinatie van een proactieve overheid én lokale initiatieven die samen mensen het vertrouwen geven dat er hulp voor ze is, als ze die nodig hebben.”
Eindredactie door Tijmen Koppelaar
