Hoe ziet Europese defensie eruit na Oekraïne? “We zijn allemaal van na 24 februari 2022”

Beeld: Beeld: rawpixel

17 mei 2023, 11:00

Defensie was lang het zwarte schaap van Europese integratie, maar na de Russische invasie van Oekraïne worden de kaarten opnieuw geschud. Defensieminister Ollongren zette onlangs de Nederlandse koers uiteen in haar Europalezing. 

Maastricht ligt er vredig bij als defensieminister Kajsa Ollongren op 3 mei komt praten over oorlog. De Maas vloeit loom noordwaarts, op de stenen kades van haar havenbassins zijn nog stoeltjes vrij. Maar in een goedgevuld zaaltje van een verhipt postindustrieel stadscomplex gaat het vanmiddag over serieuze zaken. Er woedt strijd op ons continent, en ook Nederland moet daar wat mee.

Dit is een geschikte plek om te komen spreken over oorlog en vrede in Europa; Maastricht is een eeuwenoude vestingstad, gepokt en gemazeld door talloze belegeringen van Spanjaarden tot Fransen. Tegelijkertijd stond hier in 1993 de wieg van de huidige Europese Unie, in de kern een vredesproject. Ollongren blijkt met haar lezing graag voort te borduren op de Europese rode draad. 

Europeaan in hart en nieren

Want al snel wordt duidelijk: onze huidige defensieminister is een Europeaan in hart en nieren. Met gevoel voor pathos zegt ze dat Europa is als “de lucht die ik inadem, de dijk die me beschermt”. Je hoort het voorgangers als Hans Hillen of Henk Kamp, die niet per se bekend stonden om hun Europese visie, niet zo snel zeggen.

Maar Ollongren is uitgesproken, ook als het gaat over steun aan de Oekraïners die aan de frontlinie vechten voor wat de minister beschrijft als onze gedeelde Europese normen en waarden. In het kader van deze strijd presenteert ze een vijfpuntenplan voor Europese defensie, waarbij voor Nederland vooral een brugfunctie tussen de NAVO en de EU wordt geschetst. Een van de opvallendste pijlers is het integreren van nationale strijdkrachten, waarbij Ollongren de recente samensmelting van de Nederlandse en Duitse landmacht als voorbeeld noemt.  

Adája Stoetman, expert Europese defensie van Instituut Clingendael, ziet in dit soort internationale samenwerkingen de toekomst van Europese defensie. Clingendael is een vooraanstaand onderzoeksinstituut voor internationale betrekkingen. Gezeten op een onderzoeksverdieping van het Haagse landhuis waar het instituut is gevestigd, blikt Stoetman terug op de Europalezing.

Defensie is en blijft een nationale aangelegenheid. Dat zal niet veranderen, we spreken ook niet van één NAVO-leger

Ze onderschrijft het Nederlands-Duitse voorbeeld van Ollongren, waarbij individuele EU-lidstaten kiezen met wie en op welk vlak ze samenwerken, als het meest realistische scenario. Dat is wat haar betreft veel realistischer dan de verwezenlijking van het ideaal van één Europees leger, waarbij strijdkrachten van alle lidstaten onder een centraal, Europees bevel zouden komen te staan: “Defensie is en blijft een nationale aangelegenheid. Dat zal niet veranderen, we spreken ook niet van één NAVO-leger.”

Realisme

Onlangs nog pleitte de Franse president Emmanuel Macron in Den Haag voor een autonomer en weerbaarder Europa. Het zou volgens Stoetman best kunnen dat Macron een toekomstig Europees leger wel ziet zitten. Al noemt hij dit in zijn speeches dan anders, bijvoorbeeld een ‘European Defence Union’. Stoetman acht de koers van de Duitse bondskanselier Olaf Scholz realistischer. Hij ziet voor de EU meer een rol op het gebied van wapenindustrie, aanschaf en ontwikkeling

Ondanks dat de oorlog in Oekraïne een enorme impuls heeft gegeven aan het beleidsterrein van Europese defensie pleit Stoetman dus voor realisme, zeker wat betreft de balans tussen NAVO en EU. Die balans ziet ze terug in Ollongrens lezing: “Zij ziet ook wel dat de EU en de NAVO elkaar niet moeten bijten. Wat de NAVO nu doet kan de EU heel cru gezegd gewoon niet”.

Dus zou Brussel zich moeten toespitsen op haar specialiteit: het economische terrein, waarbij het waarde kan toevoegen aan NAVO’s militaire expertise. Dan gaat het bijvoorbeeld over het versterken van de Europese wapenindustrie en het beter coördineren van nationale wapeninkoop.

America First?

Maar wat als de Verenigde Staten, die de ruggengraat van de NAVO vormen, in de toekomst andere keuzes maken in hun buitenlandse beleid? In Oekraïne is de Amerikaanse steun onontbeerlijk gebleken. Toch verlegt Washington zijn blik langzamerhand verder oostwaarts, naar Zuidoost-Azië en China. Zo sloten de VS in 2021 het zogenaamde AUKUS verbond met het VK en Australië om de invloed van China in Zuidoost-Azië in te dammen.

Deze pivot to Asia roept vraagtekens op over het Amerikaanse commitment aan Europese veiligheid. Daarnaast is het best mogelijk dat de opvolger van Joe Biden weer een ‘America First’ buitenlandbeleid à la Donald Trump zal voeren. Onder Trump nam de Amerikaanse bereidheid om in te staan voor Europese veiligheid zienderogen af.

Je moet niet gaan forceren dat de VS en Europa ontkoppeld raken, dat lijkt mij een heel gevaarlijk scenario

Stoetman relativeert zulke zorgen door te wijzen op de overwegende steun voor de Amerikaanse rol in Oekraïne onder zowel Democraten als Republikeinen in het Congres: “Ik vertaal dat naar steun voor Europese veiligheid. Ik denk dat de VS zich nooit zouden terugtrekken van dit continent, omdat Europa voor hen te belangrijk is. Je moet niet gaan forceren dat de VS en Europa ontkoppeld raken, dat lijkt mij een heel gevaarlijk scenario”.

Na afloop van Ollongrens speech klinken in de door stalen balken gestutte borrelzaal overwegend positieve reacties. De defensieminister sprak met heldere blik en overtuigende klank. Qua inhoud wordt meermaals opgemerkt dat deze lezing ‘Europeser’ klonk dat het wat technische verhaal dat Macron recent in Den Haag afstak. Ollongrens Europeanisme lijkt, getuige een filmpje met straatinterviews voorafgaand aan de lezing, in ieder geval op voorzichtige steun te kunnen rekenen van jonge Maastrichtenaren.

Het is iets wat Stoetman herkent: “Als je ziet hoe jongeren tegen Europa aankijken, dan vind ik dat onze generatie sowieso idealistischer is dan voorgaande generaties. Ik denk dat dat goed is want daarmee neem je ambitie mee”. En als de ambitie van nieuwe generaties zo ver rijkt als een Europees leger? “Ik ben er ook niet per se tegen”, zo bekend Stoetman. “In het ideale plaatje heb je natuurlijk zoiets. Alleen ik denk dat we ons heel goed moeten beseffen dat de EU geen federatie is”. Er resteren dus nog genoeg (politieke) obstakels voor EU-defensie, ondanks de overduidelijke zeitenwende die de oorlog in Oekraïne heeft veroorzaakt.

Eindhttps://redpers.nl/wp-content/uploads/2020/09/redperslogo-1.png door Yannick van der Heijden

Steun Red Pers

Je las dit artikel gratis, maar dat betekent niet dat het Red Pers niets heeft gekost. Wij bieden jonge, aspirerende journalisten een podium én begeleiding. Dat kunnen we nog beter met jouw steun. Die steun komt met twee voor de prijs van één, want onze sponsor matcht jouw donatie. Geef jij ons vijf euro? Dan ontvangen wij een tientje.

Lees ook:

Zoeken

Nieuwsbrief

Elke drie weken houden we je op de hoogte van wat we schreven en wat we lazen in de Red Pers-nieuwsbrief.

Doneren

Wij bieden jonge, aspirerende journalisten een podium én begeleiding. Dat kunnen we nog beter met jouw steun. Die steun komt met twee voor de prijs van één, want onze sponsor matcht jouw donatie. Geef jij ons vijf euro? Dan ontvangen wij een tientje.