Sinds hun introductie in Nederland hebben streamingdiensten overduidelijk invloed op de bezoekersaantallen van bioscopen, maar is deze invloed wel zo negatief en blijvend als we vermoeden? Is er een toekomst voor de bioscoop?

De cultuursector heeft zwaar geleden onder de coronapandemie. Bioscopen en theaters sloten de deuren en mensen werden gedwongen om films te kijken vanuit hun eigen woonkamer. In deze periode hebben streamingdiensten grote groei doorgemaakt; er zijn zelfs nieuwe streamingdiensten ontstaan in Nederland. Mensen abonneerden zich massaal op streamingdiensten, waardoor ze nog minder ‘afhankelijk’ werden van bioscopen.  

Hoewel er korte periodes waren waarin de bioscopen open mochten, waren de financiële gevolgen voor bioscopen groot. Zo daalde de totale box office, inkomsten bij de bioskoopkassa’s, van 152 miljoen naar 142 miljoen euro. Zijn deze financiële klappen door de pandemie en streamingdiensten fataal voor bioscopen in de toekomst?

Op één na slechtste jaar
De pandemie kwam hand in hand met een andere boosdoener voor de dalende bezoekersaantallen in bioscopen: streamingdiensten. De Cultuurmonitor meldde dat van alle periodes waarin bioscopen dicht zijn geweest in de geschiedenis, 2021 het op één na slechtste jaar ooit was –  sinds 1918. Ook schreef de NOS dat streamingdiensten de bioscoop zelfs zouden ‘inhalen’ in de toekomst, volgens PWC zijn bioscopen nog steeds niet hersteld van hun verliezen uit de covidperiode. Dat blijkt ook uit de ontwikkeling van bedrijven als Netflix, Disney+ en Amazon. Zij beleefden in 2020 een flinke financiële groei van 26 procent. In mei 2022 kwam het Filmfonds met het hoge woord: het totale aantal bioscoopbezoeken in Nederland daalde van 16,8 miljoen naar 14,2 miljoen bezoekers in 2021.

Uit deze cijfers lijkt op te maken dat er nog wel degelijk belangstelling bestaat voor bioscoopbezoek, maar de verwachting is dat streamingdiensten zullen blijven groeien, en dat de omzet van bioscopen in elk geval tot en met 2024 wereldwijd onder het niveau van 2019 blijven.

Je komt in de wereld van die film, in plaats van dat de film in jouw wereld komt.

De deur uit, de wereld in

Wat Julia Noordegraaf betreft lagen die bezoekersaantallen hoger. Want naast filmliefhebber is ze ook professor Digital Heritage aan de Universiteit van Amsterdam. En ze is ook nog eens hoofdredacteur van Cinema Context, de database over de Nederlandse filmcultuur.

“Ik zie een film het liefst in de bioscoop. Ik ben een liefhebber van arthouse films, met reguliere streaming kom ik niet aan mijn trekken en moet ik de deur uit. Je hebt ook platforms die mijn smaak wel hebben, maar deze zijn meestal gecureerd en hebben daardoor niet altijd een film die mij aanspreekt.”

Voor filmjournalist Julius Koetsier is de keuze voor bioscopen evident. Koetsier is van jongs af aan al filmfanaat. Het was dan ook geen verrassing dat hij ging schrijven over films en uitgroeide tot hoofdredacteur bij Schokkend Nieuws en eindredacteur van cine.nl. “De bioscoop is, naar mijn mening, de beste plek om iets te zien: je weet dat hier het beste beeld en de hoogste geluidskwaliteit zal zijn. Je gaat actief op pad om de film te bekijken, dus je geniet daar dan meer van. Je komt in de wereld van die film, in plaats van dat de film in jouw wereld komt.” 

Platforms als Netflix hebben een homogene werking op films, ze produceren vrijwel dezelfde soort films

Beiden verkiezen ze blueray en DVD boven streamingdiensten. Noordegraaf is helder: “Sommige genres zijn niet via streaming te bekijken. Zo omzeil ik dat wat de streaming platforms niet leveren. Platforms zoals Netflix hebben een homogene werking op films, ze produceren vrijwel dezelfde soort films.”

Naast homogeniteit is de vrijblijvendheid van streamingdiensten een reden voor mensen om zich hierop te abonneren, zien Koetsier en Noordegraaf. Koetsier maakt zich hier wel zorgen om: “Nu er meer films op streamingdiensten worden uitgebracht, onderhandelen de studio’s over een groter deel van de inkomsten uit de box office, waardoor er minder overblijft voor de bioscopen. Ik vind het jammer dat de invloed van deze industrie verminderd is, omdat het een enorm effect heeft op wat voor films er gemaakt worden.”

Onderhandeling tussen filmstudio’s en bioscopen

De opkomst van streamingdiensten heeft niet alleen geleid tot een homogeen filmaanbod, maar ook tot een verschuiving in de verdeling van inkomsten tussen studio’s en bioscopen. Nu er meer films op streamingdiensten worden uitgebracht, onderhandelen de studio’s over een groter deel van de inkomsten uit de box office, de kassaverkoop in bioscopen. Hierdoor blijft er minder over voor de bioscopen. 

Uiteindelijk zal het publiek zelf de afweging moeten maken of ze liever naar streamingdiensten kijken of naar de bioscoop gaan

Filmstudio’s en bioscopen delen de inkomsten om verschillende redenen. Eén reden is dat bioscopen de studio’s een platform bieden om hun films aan een breed publiek te tonen. Zonder bioscopen zouden filmstudio’s niet zoveel mensen kunnen bereiken en zouden hun inkomsten dus beperkt zijn. De inkomsten die filmstudio’s en bioscopen delen zijn voornamelijk afkomstig uit de kaartverkoop.

Wanneer een bioscoopbezoeker een kaartje koopt om een film te zien, vraagt de bioscoop een deel van de ticketprijs als deel van de inkomsten. Het resterende deel van de ticketprijs gaat naar de studio die de film heeft geproduceerd. Dit samen is de box office.

Over de verdeling van de inkomsten tussen de studio’s en de bioscopen wordt onderhandeld als onderdeel van de distributieovereenkomst. De voorwaarden van de overeenkomst kunnen variëren afhankelijk van de populariteit van de film, de timing van de release en andere factoren. Een blockbuster is met een bepaald recept gemaakt, met een bekende regisseur, bekende cast en een groot budget. Maar je kunt nooit voorspellen of het een succes wordt. Zo kan voor een blockbuster, een film met hoge verwachtingen, een inkomstenverdeling overeenkomst gelden die gunstig is voor de filmstudio, terwijl voor een kleinere onafhankelijke film een gelijkmatigere verdeling of een inkomstenaandeel in het voordeel van de bioscoop kan gelden.

‘Marvelmoeheid’
Het grote geld zit bij de blockbusters. Deze besteden enorme bedragen, wat risico’s met zich meebrengt. Als de film het bedrag niet weet terug te verdienen, zal het uitlopen op enorme schulden voor de filmstudio. De grote bioscopen zijn daarom afhankelijk van de ‘blockbusters’, die geproduceerd worden door bedrijven als Disney en Warner Bros. 

Op dit moment zijn alle blockbusters actiespektakels met superhelden, waarvan de productiekosten maar blijven groeien. Maar ondanks alle technologische vernieuwingen in de filmindustrie zal het publiek toch moe worden van die heldenfilms, denkt Koetsier. “Als mensen op een gegeven moment geen interesse meer hebben in superheldenfilms, zal het misschien een zeepbel zijn die klapt. Het zal nog wel een tijdje doorgaan, ondanks de ‘Marvelmoedheid’ die zijn intrede doet, maar wat moeten de multiplexbioscopen als die films niet succesvol meer zijn? Wat dat betreft zijn de kleinere filmhuizen zekerder van hun zaak, omdat ze minder afhankelijk zijn van blockbusters.”

Filmfestivals in de min

Streamingdiensten hebben niet alleen impact op de bezoekersaantallen van bioscopen, maar ook op die van filmfestivals en prijsuitreikingen. Volgens het Filmfonds was het bezoekersaantal van filmfestivals gedaald van 723.223 naar 645.972 in 2022. Koetsier verklaart dit als volgt: “De afname in bezoekers bij filmfestivals zal zo blijven, want mensen hebben minder te besteden. De passe partouts (voordeelkaarten voor filmfans) worden prijziger, mensen hebben minder vrije tijd en geld, dus kunnen ze zich dit niet veroorloven. Dit zal gevolgen hebben voor filmfestivals en filmmakers die minder kansen krijgen om films te maken.”

Waar voor de filmfestivals de aandacht afneemt, blijft het bij Netflix juist stabiel. Koetsier: “Ook al ervaart Netflix bijna geen groei meer en werden ze even gezien als het ‘falende platform’, ze blijven een succesvol bedrijf.” Eeuwige groei is nou eenmaal onmogelijk. Daarnaast zijn er nu natuurlijk veel streamingplatforms die met Netflix concurreren.” Uiteindelijk zal het publiek zelf de afweging moeten maken of ze liever naar streamingdiensten kijken of naar de bioscoop gaan. Voor de liefhebber zal de bioscoop sowieso blijven bestaan, maar misschien zal het steeds meer een elitebestemming worden, zoals het theater.”” 

Doembeeld of succes?
Ondanks de grote impact van streamingdiensten, ziet Noordegraaf de toekomst van bioscopen rooskleurig in. “Ik merk op dat mensen post-corona blij zijn om samen naar een film te gaan. Dus ik zie nog geen aanleiding voor het einde van de bioscoop,” zegt ze met enige zekerheid. “Ook ben ik ervan overtuigd dat streaming meer met series zal plaatsvinden. Dat is een positieve ontwikkeling voor de filmindustrie, die op eigen kracht door kan blijven gaan.”

Daarnaast ziet Noordegraaf dat de bioscoop als medium zich blijft ontwikkelen en innoveren. Vandaag de dag is het bijvoorbeeld al mogelijk om concerten te bezoeken die plaatsvinden aan de andere kant van de wereld, vanuit het comfort van de bioscoop. Noordegraaf: “Ik heb zelf ook bij het EYE een VR film bezocht, waarbij er met een extensie werd gespeeld met de ervaring van een film. Waar de bioscoop nog aan kan werken is een flexibele programmering zoals bij streamingdiensten, bioscopen kunnen daar wat meer in experimenteren.”

En dat doembeeld? “Ik ben er niet van overtuigd dat de bioscoop ooit verdwijnt,” concludeert Noordegraaf. “Mediawetenschappers kijken immers naar lange historische lijnen, dat doe ik ook. Met de komst van elk nieuw massamedium werd er beweerd dat de bioscoop zou verdwijnen, maar elke keer weer bleek dit niet het geval te zijn. De bioscoop bestaat al 130 jaar en zal bestaansrecht houden.”

Eindhttps://redpers.nl/wp-content/uploads/2020/09/redperslogo-1.png door Valerie Vocking