Afgelopen december maakte Nederland kennis met het kersverse mediafenomeen skischaamte, het jongere broertje van de welbekende vliegschaamte. We lijken ons steeds meer te moeten generen over vakanties in het buitenland, maar in welke mate speelt klimaatschaamte nu echt een rol binnen de Nederlandse samenleving?

Waar voorheen het installeren van sneeuwkettingen het grootste wintersportprobleem was, moet men zich in de lager gelegen skigebieden tegenwoordig vooral bezighouden met het ontwijken van modderige gaten. Dat de opwarming van de aarde ook tot in de Alpen reikt, is sinds afgelopen december duidelijk zichtbaar op de vele foto’s die circuleren op het internet. De hoge temperaturen zorgen voor contrasterende beelden van groene pistes die voor een groot deel zijn bedekt met kunstsneeuw. Hierdoor lijkt een wintersportvakantie in de toekomst steeds minder denkbaar. Het is dan ook niet verrassend dat skischaamte steeds vaker opduikt in het nieuws.

Vliegschaamte

Voordat de wereld kennismaakte met skischaamte, dook het fenomeen vliegschaamte al een aantal jaren regelmatig op in de populaire media. In 2018 was het begrip een kanshebber voor de titel Van Dale Woord van het Jaar. Het jaar daarna koos Onze Taal het achtervoegsel -schaamte zelfs als Woord van het Jaar. Het fenomeen vliegschaamte – dat zijn oorsprong kent in Zweden onder de naam flygskam – verwijst naar een gevoel van schaamte voor het gebruikmaken van het vliegtuig. Om te verklaren waar termen als vlieg- en skischaamte vandaan komen spreekt Red Pers met Eke Eijgelaar, onderzoeker duurzaam toerisme aan de Breda University of Applied Sciences. Eijgelaar brengt al jaren de CO₂-uitstoot van Nederlandse vakantiegangers in kaart en geeft aan dat de gemiddelde CO₂-uitstoot van een vliegreis rond de 1100 tot 1200 kilogram per persoon bedraagt. Als je dit vergelijkt met de gemiddelde jaarlijkse uitstoot per Nederlander – zo’n 9000 kilogram – zie je hoe groot de impact van een vliegreis is. Het is dan ook niet vreemd dat er binnen onze samenleving steeds meer bewustzijn ontstaat van deze impact.

Dat er een probleem is, dat is wel duidelijk. En als we de berichten moeten geloven, dan zouden wij ons hiervoor moeten schamen.

Waar we ons ‘s zomers voornamelijk druk maken om de CO₂-uitstoot van vakanties naar zonnige bestemmingen, verleggen we ’s winters onze aandacht naar de pistes in de Alpen. Door de opwarming van de aarde worden die namelijk steeds groener. Vanwege het gebrek aan echte sneeuw in het Alpengebied, neemt het gebruik van kunstsneeuwkanonnen toe. Die kanonnen zijn energievreters, die op hun beurt bijdragen aan de CO₂-uitstoot van de wintersport. Eijgelaar vertelt dat de verwachting is dat lager gelegen gebieden geleidelijk zullen gaan verdwijnen. “Elk jaar neemt de dikte van de sneeuwlaag af en als de temperaturen in de lager gelegen gebieden op een gegeven moment rond – of net onder – het vriespunt komen, dan kun je ook geen kunstsneeuw meer produceren.”

Schaamte in de media

Dat er een probleem is, dat is wel duidelijk. En als we de berichten van onder andere Trouw, het Parool en de Volkskrant moeten geloven, dan zouden wij ons hiervoor moeten schamen. Toch lijkt het merendeel van de Nederlandse vakantiegangers nog altijd op ski- en vliegvakanties te gaan, wat doet twijfelen aan onze bekommernis om de klimaatproblematiek. Daarover zegt Eijgelaar: “Ik zie termen als vlieg- en skischaamte bijna meer gebruikt worden door mensen uit respectievelijke branches [de ski- en vliegbranches, red.]. Zij lijken het te gebruiken om aan te geven dat ze zich in een hoekje gedrukt voelen en gebruiken het bijna als een populistisch argument om mensen aan hun kant te krijgen.”

Toenemend aantal vliegreizen

Met een nominatie voor Van Dale Woord van het Jaar en een hoop media-aandacht zou je verwachten dat vlieg- en skischaamte veelbesproken onderwerpen zijn binnen onze samenleving. Toch blijkt uit een enquête van I&O Research dat de vliegschaamte onder Nederlanders in werkelijkheid wel meevalt. Waar in 2018 zo’n 13 procent van de bevolking zich schaamde voor het reizen per vliegtuig, is dit in 2022 met slechts 2 procentpunt toegenomen.

We zijn ons wel bewust van de mogelijke schade, maar staan in het voorjaar toch weer veelal op de latten.

Ook de cijfers van vluchten binnen Europa liegen er niet om. Hoewel klimaatadviseurs zoals de Klimaat Helpdesk en Milieu Centraal adviseren om Europese trips per trein te maken, toont het CBS aan dat de Nederlandse bevolking sinds 2019 juist een kleine 5 procent meer Europese vluchten is gaan maken. Ook corona heeft het vliegen niet op de lange termijn verminderd. Waar het aantal vluchten in 2021 fors was afgenomen, is het aantal reizigers in 2022 weer met miljoenen gestegen.

Pure symboliek

Vlieg- en skischaamte blijken dus geliefde begrippen binnen de Nederlandse media, maar in werkelijkheid lijkt de term ‘bewustzijn’ dus meer van toepassing. Dat de term ‘vliegschaamte’ al enige jaren circuleert in de media doet immers vermoeden dat het vlieggedrag afneemt, maar toch blijkt – afgaande op cijfers van het CBS – het tegendeel. We zijn ons wel bewust van de mogelijke schade, maar pakken nog graag het vliegtuig en staan in de voorjaarsvakantie weer veelal op de latten. Je kunt je dan ook afvragen of vlieg- en skischaamte wel echte maatschappelijke thema’s zijn, of dat ze vallen te scharen onder de categorie opgehypete fenomenen.

Eindhttps://redpers.nl/wp-content/uploads/2020/09/redperslogo-1.png door Ciska Molenaar