Het romantiseren van vrouwelijke suïcide is helaas niks nieuws en een veelvoorkomend onderwerp in de kunst: van de dood van Ophelia in Hamlet tot de controversiële Netflix-serie 13 Reasons Why die eind maart uitkwam. Wat heeft dit voor effect op jongeren met suïcidale gedachten?

In de originele versie van Hamlet wordt de dood van zijn toekomstige echtgenote Ophelia niet afgebeeld, maar vele schilders hebben dat later wel gedaan. Romantische afbeeldingen van hoe Ophelia in het water ligt tussen allerlei kleurrijke bloemen zijn te vinden in het schilderij van John Everett Millais (uit ca. 1851), maar ook in moderne vertolkingen zoals Kirsten Dunst in Melancholia van Lars von Trier. De methode van haar zelfmoord wordt in deze werken overduidelijk gemaakt, net als in de spraakmakende aflevering van 13 Reasons Why. Hierin is duidelijk te zien hoe hoofdpersoon Hannah Baker (Katherine Langford) suïcide pleegt. Dit kan een extreem schadelijk effect hebben op mensen met suïcidale gedachten.

Het Werther-effect

De berichtgeving over zelfmoord in het nieuws, tijdschriften, en andere media kan veel invloed uitoefenen op deze groep. Daarom is het belangrijk dat de media “niet heroïseert en geen methode beschrijft,” aldus Anke Wammes, persvoorlichter bij 113 Zelfmoord Preventie. Dit kan namelijk zorgen voor een copycat-effect, ook wel het Werther effect genoemd.

In Goethes eerste roman Die Leiden des jungen Werthers uit 1774, doodt de hoofdpersoon, Werther, zichzelf. Na het uitkomen van het  boek steeg het aantal zelfmoorden gedurende een korte periode – waarschijnlijk omdat sommigen zich in de hoofdpersoon herkenden en uiteindelijk zijn acties nabootsten. Ook in Wenen, tussen 1984 en 1987, werd er uitgebreid geschreven over zelfdodingen en mensen die voor de metro sprongen. Het aantal zelfmoorden nam toe en daalde pas weer toen de lokale media besloot niet meer over metrozelfdodingen te berichten.

Sommige experts zijn juist positief zijn over 13 Reasons Why

Om zulke copycat-acties te voorkomen heeft 113 mediarichtlijnen opgesteld om journalisten te helpen verantwoordelijk om te gaan met berichtgeving over suïcide. Hierin wordt onder andere aangeraden om terughoudend te zijn, geen details te geven en vooral niet te romantiseren. Dit zou kunnen gebeuren door te citeren uit een afscheidsbrief of dagboek, waardoor mensen die zelfmoord plegen een martelaar worden of anderen zich met hem of haar gaan identificeren.

Hoe zit het dan met de serie 13 Reasons Why? Het hele concept van de serie is namelijk dat de kijker het verhaal van Hannah Baker ontrafelt via de 13 tapes die zij heeft achtergelaten; dit zijn eigenlijk 13 delen van een afscheidsbrief.

Wraak en grafische beelden

“De serie gaat recht in tegen de mediarichtlijnen,” zegt Wammes. Hannah Baker laat de tapes achter voor de mensen die in haar ogen hebben bijgedragen aan haar zelfmoord. Dit beeldt suïcide af als een vorm van wraak, ook mede omdat de hoofdpersoon, Clay Jensen (Dylan Minnette) het voor Baker opneemt en de tieners die haar gepest hebben confronteert met hun daden. In de laatste aflevering wordt ook heel grafisch afgebeeld hoe Baker een einde aan haar leven maakt, een scène die volgens velen geheel onverantwoord is en heel goed zou kunnen lijden tot een copycat-effect.

“De serie romantiseert zelfmoord zeker,” zegt Wouter van Ballegooijen, onderzoeker bij het VU Medisch Centrum die gespecialiseerd is in zelfmoord en geestelijke gezondheid. Daarnaast wordt Hannah Bakers zelfmoord gezien als iets onvermijdelijks, als een onveranderlijk gevolg van alle verschrikkelijke dingen die er in de loop van de serie met haar gebeuren. “Je kunt heel goed laten zien hoe complex dat puberleven is,” zegt Wammes, “maar laat dan zien dat dood niet de oplossing is.”

De positieve kant van de serie

Dit laatste kan namelijk juist heel positief werken, door het zogenaamde Papageno-effect. Positieve mediaberichtgeving zoals overlevingsverhalen kunnen ervoor zorgen dat mensen die suïcidale gedachten hebben zich realiseren dat zelfmoord niet de enige uitweg is. 113 probeert zulke verhalen ook meer te verspreiden, mede door hun Youtube-campagne ‘De Vraag van je Leven’. Hierin vertellen mensen die eraan dachten zelfmoord te plegen over hoe een simpele vraag van een zus, broer, of buurman hun leven heeft gered.

Dit is ook de reden dat sommige experts juist weer positief zijn over 13 Reasons Why. Het heeft voor een storm aan discussie gezorgd, wat het taboe dat rust op zelfmoord weer iets verder opbreekt. Tieners zijn gek op de serie: er is een gigantische fanbase op social media, waaronder zo’n 3.2 miljoen volgers op de officiële Instagram van de serie. “Zo’n serie is een reden voor tieners en ook voor ouders, om weer met elkaar te praten,” zegt van Ballegooijen. “Het kan ook een eye-opener zijn voor suïcidale tieners, om zich te realiseren dat ze niet alleen zijn.”