In de wereld van clickrondjes, opdringerige pushmeldingen en media die met de snelheid van het licht opereren staan fast media centraal. Toch klinkt er sinds de jaren negentig geluid voor vertraging van de technologische versnelling door slow media. Maar wat zijn slow media? En wat kunnen ze ons bieden?

Je wordt wakker, pakt je telefoon en maakt een digitale wandeling door het medialandschap op je telefoon. Je kent het wel. Voor veel mensen bestaat dit zogeheten clickrondje uit een selectie van sociale media, apps en websites. Het clickrondje mag dan wel onschuldig zijn, de impact van (sociale) media op de mens is enorm.

Waar we ooit massaal de krant lazen en het journaal keken, ‘snacken’ we tegenwoordig van het nieuws. Het begrip snacken werd geïntroduceerd door Irene Costera Meijer, hoogleraar journalistiek wetenschap, en betekent: op een relaxte manier een globale indruk krijgen van het nieuws. We spreken dan van mediatisering: het idee dat mens en media verweven zijn met elkaar. Anders dan fast media, die aansluiten op mediatisering, neemt de beweging van slow media een kritische houding aan ten opzichte van de mediatisering.

Slow media vinden zijn betekenis juist in de vertraging van de productie en consumptie van informatie

Fast media draaien om de snelheid waarmee informatie wordt geproduceerd en geconsumeerd. Media zoals Twitter, Facebook en Instagram zijn vormen van fast social media. Slow media vinden hun betekenis juist in de vertraging van de productie en consumptie van informatie. Wanneer je uitgebreid de tijd neemt om de krant te lezen kunnen we dit een vorm van slow media noemen, maar ook een aanbevolen boek dat je krijgt van een vriend kan een vorm van slow media zijn.

Oorsprong slow media 

Nog voordat de term slow media werd gebruikt sprak Paul Virilio, een Franse filosoof, zich in de jaren tachtig en negentig uit tegen de technologische versnelling, een gevolg dat mede door de komst van het internet werd opgedreven. Virilio stelde dat de industriële revolutie onze wereld heeft veranderd. Onze perceptie van vooruitgang gaat sindsdien gepaard met snelheid.

Mark Deuze, hoogleraar mediastudies, legt uit dat slow media zich in het begin van de eenentwintigste eeuw als een beweging manifesteerden in reactie op deze versnelling. De beweging promootte net zoals slow tech, slow food, slow journalism en slow fashion het idee van vertraging en kwaliteit boven kwantiteit.

Een aantal jaren later, in januari 2010, publiceerden de Duitse Benedikt Köhler, Sabria David en Jörg Blumtritt The Slow Media Manifesto. Dit manifest gaf een reactie op de snel bewegende mediarevolutie en schreef kenmerken toe aan het begrip slow media: slow media moeten onder andere focussen op de kwaliteit, de tijdloosheid en de promotie van monotasken. Dat laatste, monotasken, bestaat anders dan multitasken uit het idee dat één bepaalde actie met aandacht wordt uitgevoerd. 

De schrijvers van het manifest geven aan dat slow media lijkt op slow food, een beweging die zich afzet tegen de industriële productie van voedsel. Het draait namelijk niet om de snelle consumptie ervan, maar om het bewust kiezen en klaarmaken van de ingrediënten op een geconcentreerde manier.

Dominantie fast media

Het medialandschap wordt momenteel gedomineerd door fast media. Een passende denktrant hierbij is volgens Deuze dat ‘we binnen de filosofie en mediatheorie naar een moment gaan waar alles voortdurend een ervaring van nu is, waarbij het verleden en de toekomst niet bestaan’.

Deuze legt uit dat fast media ontstaan door een stroom van snelle en voortdurende informatie. De Poolse socioloog Zygmunt Bauman vergelijkt deze situatie met een pointillistisch schilderij: een schilderij bestaande uit betekenisloze, losstaande puntjes die alleen door samenwerking bij het uitzoomen betekenis geven. Alleen zou men in deze context bij het uitzoomen betekenisloze puntjes blijven zien. “Het gebruik van slow media naast fast media zorgt ervoor dat de puntjes individueel betekenis houden en dat we het schilderij als een geheel kunnen blijven zien,” legt Deuze uit. 

Slow media geven het gevoel van beheersing of controle over je omgeving, ruimte, tijd en gedrag

Slow media of fast media

In het huidige aanbod van sociale mediaplatformen circuleert een groeiend onbehagen, stelt hoogleraar kunst en netwerkcultuur Geert Lovink. “Mensen zijn gevangen in fast media,” legt Lovink uit. “Hierdoor is de acceptatie van slow media voor veel mensen lastig en dus moet er een soort kantelpunt komen.” Dit punt ligt volgens de hoogleraar bij de jeugd. De millennial zal met de smartphone het bejaardentehuis ingaan, ‘maar de jeugd zal het op een bepaald moment gehad hebben met de huidige media en tot verandering aanzetten’.

Slow media geven het gevoel van beheersing of controle over je omgeving, ruimte, tijd en gedrag. Alleen: het één moet het ander niet uitsluiten, stelt Mark Deuze. “Mensen hebben niet altijd behoefte om de diepte in te gaan en veel mensen halen voldoende informatie uit alleen het scannen van de koppen van nieuwsartikelen.” Het zou volgens Deuze dan ook vervelend worden als we alleen slow of alleen fast media hebben. Slow media kunnen mensen bewuster maken van de omgang met media en informatie en dat is heel belangrijk vindt Deuze. “Maar,” vertelt hij, “slow media zijn niet per se de oplossing voor kwalitatiever mediagebruik en fast media zijn niet per se verkeerd.”

De Nederlandse voorloper Mohi

Wibe van de Vijver, bedenker en medeoprichter van de eerste Nederlandse slow media app Mohi, vindt dat slow media veel te bieden hebben. “We leven in een wereld waarin we steeds meer afleiding hebben en steeds meer kleine mediahapjes eten,” vertelt Van de Vijver. Omdat het volgens de bedenker van Mohi niet realistisch is om zonder fast media te leven, ‘is het goed om ons gebruik te kunnen balanceren met slow media.’

Zijn app Mohi werd gelanceerd in juli 2021 en biedt een platform waarop mensen aanbevelingen kunnen lezen en schrijven over slow media zoals artikelen, video’s, podcasts, films en muziek. “Het draait bij Mohi niet om de kwantiteit en de snelheid maar om de kwaliteit van de inhoud,” vertelt de bedenker. Het belangrijkste aan Mohi vindt Van de Vijver dan ook dat ‘tijdens het openen van Mohi er een bewust keuzemoment ontstaat voor kwaliteit boven kwantiteit, want het gebruik van Mohi betekent tegelijkertijd het niet eindeloos scrollen op sociale media zoals Instagram, Twitter of Facebook.’

Slow media kunnen in sommige gevallen juist de aanjager zijn van nepnieuws

Nepnieuws

De ruimte voor kwaliteit en verdieping die slow media brengen kan volgens Lovink een oplossing zijn voor nepnieuws. “Fast media bieden geen tijd om na te denken. Het resultaat is dat we alleen maar zenden en niet reflecteren op de inhoud. Hierbij is het risico aanwezig dat acties vluchtig uitgevoerd worden en nepnieuws snel verspreid wordt.” Als mensen de tijd en aandacht zouden hebben om nepnieuws goed te lezen zouden veel mensen begrijpen dat het om nepnieuws gaat, denkt Lovink.

Daarentegen ziet Mark Deuze niet per se een oplossing in slow media. “Nepnieuws is vaak emotioneel gedreven. Dit is iets waar slow media ruimte voor hebben terwijl bij vluchtig de koppen van het dagelijkse nieuws checken er geen ruimte is voor emoties,” zegt hij. Daarnaast bouwen de meest ingewikkelde samenzweringstheorieën voort op complexe vertelmethoden. “Slow media kunnen in sommige gevallen juist de aanjager zijn van nepnieuws, omdat mensen bij slow media dieper op informatie in kunnen gaan dan wanneer mensen vluchtig met informatie omgaan, zoals bij het clickrondje,” legt Deuze uit. Factchecken is volgens de hoogleraar een veel effectievere manier om nepnieuws tegen te gaan. “Maar het lastige hieraan is dat het nepnieuws sneller verspreid dan de factcheck die het tegenspreekt,” aldus Deuze. 

Slow media hebben een hoop te bieden. Zeker voor eenieder die op zoek is naar verdieping en onthaasting. Maar binnen het huidige medialandschap blijkt het nog lastig om dit principe toe te passen. Slow media werken vandaag de dag daarom niet in plaats van, maar naast fast media.

Met medewerking van Caspar van de Poel