In het oosten van Oekraïne lijkt een militair conflict aanstaande. Althans, als je Nederlandstalige en Engelstalige media mag geloven. Het lokale geluid blijft vaak buiten beschouwing. Hoe schrijven Russische en Oekraïense kranten eigenlijk over de penarie?
Sinds maart 2021 worden er steeds meer Russische troepen gesignaleerd aan de grens met Oekraïne. Aan de Oekraïense kant van die grens ligt een gebied genaamd de Donbas. Tot de val van de Sovjet-Unie in 1992 was dit geen échte grensregio: Rusland en Oekraïne waren innig verbonden en inwoners van de Donbas spraken over het algemeen dezelfde taal, Russisch. Nu vechten mensen in deze regio elkaar al zeven jaar de tent uit. Gewapende groeperingen die een onafhankelijke maar pro-Russische republiek willen oprichten, vechten tegen Oekraïense troepen. De rebellerende troepen worden ondersteund door Rusland.
Aan de grens is de Russische strijdmacht sinds december opgelopen tot zo’n 100.000 manschappen, volgens persbureau Reuters zelfs 175.000. In Europa wachten we de ontwikkeling van dit conflict gespannen af. Niemand wil een catastrofe zoals in 2014, toen schiereiland de Krim door Rusland werd geannexeerd. De beangstigende waarheid is dat de potentiële dreiging groter is dan toen. De Russen zouden plannen hebben om heel Oekraïne in te nemen. Dat zou sinds de Joegoslavië-oorlog het eerste grootschalige conflict zijn op het continent. De Russische president Vladimir Poetin vreest dat Oekraïne een lanceerplaats voor kernraketten van de NAVO wordt. Hij wil het land mogelijk van drie kanten aanvallen. Ook de Amerikaanse president Joe Biden verwacht dat Poetin daadwerkelijk Oekraïne zal binnenvallen.
‘Wiens tanks en soldaten gaan er eigenlijk richting de Donbas en de Krim?’
Voor Russen en Oekraïners is het extra lastig om te weten waar ze aan toe zijn. Een blik in hun kranten laat dat duidelijk zien. De grootste dagbladen van Rusland en Oekraïne, de Komsomolskaja Pravda en Oekrainska Pravda, schrijven beide over het conflict, op een relatief sensatiebeluste manier. De twee verschillen van toon, maar uiten beiden grove beschuldigingen richting elkaar. Een redelijk midden is zoek, zo hebben de afgelopen maanden bewezen.
De eerste impuls
Nadat dat de eerste Russische troepen zijn gesignaleerd aan de grens, schrijft de Oekrainska Pravda dat de Russen een grote operatie aan het voorbereiden zijn. Ze zouden een invasie plannen om de separatistische Republieken in de Donbas te verdedigen. Volgens de krant hebben de Russen en rebellen de inwoners van de regio tegen hun wil een Russisch paspoort opgedrongen.
In Rusland geloven ze in een andere waarheid. De Russische militair strateeg Viktor Barantsev beschuldigt Oekraïne ervan haar troepen te hebben verplaatst richting de Russische grens om de rebellerende Donbas te ontzetten, mét de hulp van de Verenigde Staten. Barantsevs artikel in de Russische krant Komsomolskaja Pravda draagt de kop: ‘Wiens tanks en soldaten gaan er eigenlijk richting de Donbas en de Krim?’ Hij citeert de voorzitter van de Russische defensiecommissie, Aleksandr Sjerin: “Ik heb geen informatie over de verzameling van Russische troepen aan de Oekraïense grens, maar als een naburige staat haar militaire aanwezigheid opschroeft, kunnen wij het zeker niet laten om daarop te reageren.”
Waar de Oekraïense krant naar Rusland wijst, wijst de Russische krant juist naar Oekraïne. Ironisch genoeg halen beide nieuwsplatforms wel dezelfde vage bron voor hun bevindingen aan: ‘inlichtingen’.
Alleen ruimte voor de ‘big shots’
In december bereikt de relatie tussen Rusland en Oekraïne een absoluut dieptepunt. Poetin en de Oekraïense president Volodymyr Zelensky praten al maanden niet met elkaar, terwijl de troepenmacht aan de grens groeit. Amerika, als voornaamste bondgenoot van Oekraïne, probeert te bemiddelen en escalatie te voorkomen. Tussen 7 en 30 december vindt er een reeks telefoongesprekken plaats tussen Poetin en Biden. Oekraïne voelt zich gepasseerd, evenals de EU. Aan tafel was alleen ruimte voor de big shots.
De Russen kijken heel anders tegen deze gesprekken aan dan de Oekraïners. Komsomolskaja Pravda ziet de onderhandelingen als het einde van de oorlogsdreiging. De leiders voorkomen escalatie van het conflict. Maar de onderhandelingen komen Biden wel erg goed uit, meent de krant. Zo beschuldigt het ochtendblad de Amerikaanse president ervan dat hij de crisis heeft aangewakkerd zodat hij in gesprek kon met Poetin. Amerika is zelf begonnen met de berichtgeving over ‘een aanval’ en heeft de paniek vervolgens ook zelf opgeheven, meent het Russische blad.
“Wij geloven dat Poetin nog geen beslissing heeft gemaakt of hij Oekraïne echt gaat binnenvallen”
Een oplossing vinden voor het Rusland-Oekraïne conflict – een crisis die hij zelf heeft gefabriceerd – zou Biden populairder maken onder Amerikaanse kiezers. De Komsomolskaja Pravda denkt dat Oekraïne de Amerikaanse zienswijze op het conflict onderschrijft, puur om steun te behouden van Washington.
Het commentaar van het Westen is kordaat. Aan de Oekrainska Pravda laat de Amerikaanse defensieadviseur Jake Sullivan weten dat uit het twee uur durende gesprek van 7 december bleek dat Poetin de situatie niet zomaar laat escaleren. Bij het nieuwsplatform geloven ze dat de dreiging van economische sancties een afschrikwekkend effect hebben op Poetin. Sullivan benadrukt: “Wij geloven dat Poetin nog geen beslissing heeft gemaakt of hij Oekraïne echt gaat binnenvallen”. Biden en Zelensky spreken elkaar enkele dagen later. In dat gesprek belooft Biden het staatshoofd nadrukkelijk ‘dat Amerika de soevereiniteit van Oekraïne zal beschermen’ als er een aanval komt.
Wat nu?
Hoewel de onderhandelingen tussen Biden en Poetin de dreiging hebben verminderd, is deze allesbehalve geweken. En dat leidt tot paranoia. De Oekraïense defensiespecialist Oleksandr Khara vraagt zich in de Oekrainska Pravda op 31 januari af: waarom nu? Volgens Khara was Rusland tijdens Trumps presidentschap al uit op uitbreiding van zijn gebied. Maar dat lukte niet. Nu Biden president is, ruikt Poetin zijn kans. Toen Rusland de Krim annexeerde, deed Amerika daar niets tegen. Biden was toen vicepresident.
Heeft Rusland een geheime deal gesloten met het Westen over Oekraïne? Khara is sceptisch over in hoeverre de Verenigde Staten en de Europese Unie zich bezig willen houden met de oorlog tussen Oekraïne en Rusland. Beide hebben geen zwaarwegende militaire afspraken met Oekraïne en Amerika focust zich volgens Khara liever op China. Khara staat ook argwanend tegenover de agressieve houden van Biden. De Amerikaanse president dreigt met sancties tegen Rusland, waaronder een verbod op handel bedrijven in dollars, en militaire bijstand aan Oekraïne als het nodig is.
Maar of die dreiging ook in het belang van Oekraïne is, valt te betwijfelen. Biden kan zich internationaal gezichtsverlies – zoals toentertijd de annexatie van de Krim – niet veroorloven. Dat zou hem politiek gezien duur komen te staan. Oekraïne daarentegen probeert zoveel mogelijk economische stabiliteit te behouden. Khara merkt daarbij op dat Oekraïners op dit moment massaal hun eigen munt, de hryvnia, aan het inwisselen zijn voor dollars, een vorm van zelfbescherming mocht Amerika de gedreigde sancties echt doorzetten. Wat er gaat gebeuren, weet niemand. De Oekraïners wachten af.
In het oosten draagt men de Amerikaanse dreiging met trots. De Russische Komsomolskaja Pravda vergoelijkt de troepenopbouw op 26 januari door beschrijvingen te geven van Oekraïense troepen die de semionafhankelijke pro-Russische republiek Donetsk zouden omsingelen. In een andere grote Russische nieuwsbode, Izvestia, krijgt de lezer op 30 januari een volledige rondleiding langs de verschillende raketten aan de grens.
De Russische en Oekraïense kranten gooien voornamelijk onderling met modder en het is lastig te zeggen hoe serieus de situatie nou echt is. De werkelijkheid wordt voortdurend anders voorgesteld. Gedeelde feiten of zienswijzen in Rusland en Oekraine lijken er steeds minder te zijn. De waarheid ligt in het midden, maar de Russische en Oekraïense journalisten, media en lijken aan dat midden geen waarde meer te hechten. Des te verwarrender voor de inwoners van Oost-Oekraïne die zowel Russische als Oekraïense media volgen.
Met medewerking van Danielle Kliwon en Caspar van de Poel
