In de jaren 70 stonden er nog glaasjes sigaretten op tafel. Tegenwoordig wordt er door overheid, artsen en zelfs de tabaksindustrie ingezet op een rookvrije generatie. Redacteur Marlies de Baare vraagt experts om hun blik op deze ontwikkeling.
Op 1 oktober stopte Lidl als eerste supermarkt met de verkoop van sigaretten en tabak. Eén jaar eerder werd plain packaging ingevoerd, een omgekeerde kleurmarketing die een groenbruine verpakking voor sigaretten verplicht stelt. Komend jaar zullen ook voor sigaren en e-sigaretten regels worden opgesteld voor een standaardverpakking.
Uit de Leefstijlmonitor 2020 van het CBS, in samenwerking met het RIVM en het Trimbos-instituut, blijkt dat in 2020 20,2 procent van de volwassenen in Nederland rookte. Ten opzichte van 2014 betekent dit een daling van 5,5 procent. Voor de jeugd in Nederland kan er ook over een afname gesproken worden. In 2011 rookte 33 procent van de jongeren tussen de 12 en 16 jaar terwijl dit in 2015 nog 23 procent was.
Rookvrije generatie
Het Nationaal Preventieakkoord uit 2018 richt zich onder andere op het terugdringen van roken. Het doel voor 2040 is dan ook een rookvrije generatie die ervoor moet zorgen dat kinderen in elke fase van het opgroeien worden beschermd tegen (mee)roken en de verleiding.
Om dit te bereiken stelt de overheid dat in 2025 alle kindomgevingen zoals speelplekken rookvrij zijn. Tevens vallen de e-sigaret en alle andere vormen van tabak die voorheen niet onder het rookverbod vielen sinds 1 juli 2020 ook binnen het Rookverbod openbare ruimten, werkplek en horeca.
Een andere maatregel is de prijsstijging van tabaksproducten. Zo steeg de prijs voor een pakje met 20 sigaretten vorig jaar met één euro. De Rijksoverheid wil deze prijsverhoging doorzetten zodat een pakje in 2023 tien euro kost, maar hiervoor moet eerst een evaluatie van mogelijke grenseffecten plaatsvinden.
Te langzaam
De Rijksoverheid wil tevens een vermindering in verkooppunten realiseren door in 2022 een verbod op alle sigarettenautomaten in te stellen. In 2023 zal de verkoop van tabak online worden verboden. Later volgt ook een verkoopverbod in supermarkten, tankstations en tabaks- en gemakswinkels.
Maar dit gaat te langzaam, vindt Wanda de Kanter, longarts en activist tegen de tabaksindustrie. “Feit is dat er elk jaar 20 duizend mensen aan de gevolgen van roken overlijden, dus als we op deze manier doorgaan dan haalt de tabaksindustrie ons in. Er is nu namelijk geen verdere prijsstijging afgesproken en er is ook geen vergunningstelsel afgesproken bij het afschaffen van de verkooppunten,” legt de arts uit.
Noor Rikkers, kinderlongarts en vicevoorzitter bij Taskforce Rookvrije Start, benadrukt dat het ophogen van de accijnzen op tabak bewezen effectief is om een afname in het aantal rokers te bereiken.
‘De prijs voor sigaretten moet fors omhoog, er zou elk jaar een stijging van een euro moeten komen’
Marc Willemsen, hoogleraar tabaksontmoediging aan de Universiteit van Maastricht en wetenschappelijk directeur tabaksontmoediging bij het Trimbos-Instituut, is het eens met de artsen. “De prijs voor sigaretten moet wel fors omhoog, er zou elk jaar een stijging van een euro moeten komen.” Desondanks denkt de hoogleraar dat een rookvrije generatie per 2035 al haalbaar is. Willemsen legt dit uit: “Elk jaar zal het percentage rokers afnemen en het roken wordt steeds minder populair doordat men zich er bewust van is hoe schadelijk het is.”
Verandering bij verkooppunten
Jeffrey van Vuure is de eigenaar van de tabak- en gemakszaak Van Vuure. De winkel op het Osdorpplein in Amsterdam is omgetoverd tot een ‘volledig toekomstbestendige speciaalzaak’. “We hebben een halfjaar geleden de winkel verbouwd en onze focus ligt nu voornamelijk bij rookvrije alternatieven zoals, e-sigaretten en IQOS. Voor overige producten zoals wenskaarten en tijdschriften kan men bij de door ons geopende Primera aan de overkant terecht,” vertelt de eigenaar.
‘Als de overheid op dit tempo doorgaat zal het langer dan 15 tot 20 jaar duren voordat de sigaret uit onze samenleving weg te denken is’
Dat ze voorlopen op het overheidsbeleid ziet Van Vuure als iets goeds. “In de speciaalzaak informeren wij over de alternatieven zoals de e-sigaret en de IQOS.” De eigenaar ziet dat de interesse in het nieuwe roken stijgt: “Vooral nu met Stoptober gaan mensen kijken naar alternatieven.” Van Vuure geeft net als De Kanter aan dat er nog te veel verkooppunten zijn. “Als de overheid op dit tempo doorgaat met de vermindering dan zal het langer dan 15 tot 20 jaar duren voordat de sigaret uit onze samenleving weg te denken is.”
Van Vuure legt uit dat de afname van verkooppunten ook leidt tot meer informatie over alternatieven. “Rokers kunnen in een speciaalzaak advies krijgen die ze in de supermarkt niet krijgen.”
Alternatieve toekomst?
Eén van de producenten van rookvrije producten is Philip Morris International (PMI), een internationaal opererende tabaksproducent van onder andere Marlboro. Dit bedrijf is momenteel bezig met een transformatie.
Abe Brandsma, senior communicatiemanager voor Philip Morris Nederland, legt uit dat PMI toe werkt naar een rookvrije toekomst, waarbij traditionele tabaksproducten zoals sigaretten en shag volledig worden vervangen door rookvrije alternatieven. “Deze alternatieven zijn niet risicovrij en aangezien de producten nicotine bevatten zijn ze ook verslavend. Maar de alternatieven vormen een betere keuze voor rokers die anders zouden doorroken”, vertelt Brandsma.
Daarom pleit PMI voor een ‘tobacco harm reduction’ gebaseerd beleid, waarbij in aanvulling op traditionele tabaksontmoedigingsmaatregelen zoals preventie en ontmoediging, volwassen rokers geïnformeerd worden over rookvrije alternatieven.
Voorbeelden van rookvrije alternatieven zijn e-sigaretten waarbij een nicotinehoudende vloeistof wordt verdampt, producten waarbij tabak niet wordt verbrand maar wordt verwarmd (zoals IQOS) en tabaks- en nicotineproducten die op orale wijze worden gebruikt, zoals snus. De rookvrije alternatieven betreffen 28,6 procent van de wereldwijde omzet van PMI.
“In 2025 moeten deze alternatieven verantwoordelijk zijn voor tenminste 50 procent van onze wereldwijde netto-omzet,” legt Brandsma uit. “Vandaag de dag maken al 20,4 miljoen consumenten gebruik van het alternatief IQOS. Hiervan is 14,9 miljoen volledig gestopt met roken en overgestapt, maar het doel is om dit aantal tot 40 miljoen te laten stijgen tegen 2025.”
Weinig onderzoek
Onderzoek naar de nieuwe vormen van roken blijft nog achter. Zo valt er over langdurig gebruik van de verhittings- en verdampproducten niets te zeggen.
Daarentegen is er wel enige duidelijkheid over het onderlinge verschil tussen een e-sigaret en een traditionele sigaret op korte termijn, zo stelt het Trimbos-instituut in hun factsheet uit april 2020. “Er zou overtuigend bewijs zijn dat volledig overstappen van tabakssigaretten naar e-sigaretten de blootstelling van gebruikers aan verschillende giftige en kankerverwekkende stoffen in de rook van tabakssigaretten vermindert,” aldus het Trimbos-instituut.
‘Het probleem met e-sigaretten op dit moment is dat het nog steeds verslavend is’
Maar volledig waterdicht zijn de bewijzen nog niet, daarvoor moet er echt meer onderzoek komen, vindt Willemsen. “Het probleem met e-sigaretten op dit moment is ook dat het nog steeds verslavend is doordat er nicotine in zit. Hierdoor blijven mensen roken en is de kans op switchen tussen de e-sigaret en de normale sigaret groot.”
Nicotinevrije producten
Dit jaar heeft PMI een Britse producent van astmamedicijnen, Vectura en een Amerikaans bedrijf gespecialiseerd in inhaleerbare medicijnen, OtiTopic, overgenomen. “Naast de ambitie om 50 procent van de omzet uit rookvrije producten te halen, wil PMI ook één miljard dollar omzet realiseren uit niet-nicotine-bevattende producten,” vertelt Brandsma.
Zowel Noor Rikkers als Wanda de Kanter vinden de dat deze overnames niet hadden mogen gebeuren. “Vectura ontwikkelt medicatie tegen COPD, een ziekte die notabene door roken ontstaat. Het kan niet zo zijn dat de veroorzaker van de ziekte nu ook de inkomsten van de medicatie ertegen ontvangt,” beaamt Rikkers.
Over het doel van de overname valt volgens de twee niet te twisten “Dit is een kans om via de medische wereld aan de bespreektafel te komen,” zegt de Kanter. Volgens Rikkers is het zoveelste voorbeeld van het gevaarlijke kat-en-muisspel dat wordt gespeeld: steeds als de politiek een stap zet, dan zet de tabaksindustrie weer een tegenstap.
Met medewerking van Anne Oevermans
