De verkiezingen komen eraan. Bij steeds meer partijen is verkiezingsretoriek te horen, maar de campagne wordt vooral gedomineerd door corona en de toeslagenaffaire. Toch gaat het op 17 maart om meer dan deze twee belangrijke onderwerpen. Van klimaat tot wonen en van inkomen tot onderwijs: politiek redacteur Teun Toonen analyseert vijf thema’s die door de kiezer niet over het hoofd mogen worden gezien.
Op hun partijcongressen richten de lijsttrekkers van CDA, GroenLinks en PvdA hun pijlen op één partij – of beter gezegd, één persoon: premier Mark Rutte (VVD). Lijsttrekkers Wopke Hoekstra (CDA), Jesse Klaver (GroenLinks) en Lilianne Ploumen (PvdA) vallen de premier hard aan op onderwerpen die ideologisch gezien bij hun eigen partij passen.
En vreemd is dit niet. Partijen worstelen met het op gang brengen van de campagnes die gedomineerd lijken te zullen worden door de twee thema’s die de politiek het afgelopen jaar in hun greep hielden. De sturende en zichtbare rol als crisismanager in de coronacrisis leverde Rutte een riante voorsprong in de peilingen op. Dat zijn Kabinet-Rutte III vorige maand viel over de toeslagenaffaire lijkt de premier en zijn partij vooralsnog niet te deren.
Andere partijen lijken niet anders te kunnen dan de premier aanvallen op zijn beleid en proberen de campagne meer naar hun ‘eigen’ thema’s te trekken. Maar ook voor de kiezer is het belangrijk dat de verkiezingen over meer gaan dan alleen de toeslagenaffaire en corona. Ook al zijn beide thema’s ontzettend belangrijk en zullen ze in systemische zin politiek relevant blijven (hoe voorkomen we een tweede toeslagenaffaire en tweede coronacrisis?), het is toch te hopen dat we 2022 gevaccineerd en virusvrij ingaan, met een volledige compensatie van de getroffen ouders.
Ook de lezers van Red Pers lijken zich dit te beseffen. Zij wezen hun vijf belangrijkste verkiezingsthema’s aan in een lezersonderzoek. Op basis van deze thema’s zal Red Pers de komende weken per thema (de verschillen tussen) de verkiezingsprogramma’s van partijen bespreken.
In dit artikel de aftrap. Om welke vijf thema’s gaat het? Hoe zijn deze thema’s de afgelopen tijd in het nieuws gekomen? En waarom zijn ze nu en voor de komende vier jaar relevant voor politiek Den Haag?
Klimaat, natuur en milieu
Grofweg twee kabinetten uitzitten en het is 2030. En 2030 betekent: 49 procent minder broeikasgassen uitstoten dan in 1990. Althans, dat is het doel van het Klimaatakkoord uit 2019, en het belangrijkste deel van de Nederlandse invulling van het Klimaatverdrag van Parijs. Een recente Europese aanscherping gaat zelfs uit van 55 procent reductie in 2030.
Volgens het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) wordt dit nog een hele uitdaging. In het huidige tempo komt Nederland niet verder dan 34 procent emissiereductie in 2030. Werk aan de winkel dus voor het komende kabinet – zeker in het licht van het Europese doel om in 2050 klimaatneutraal te zijn.
Jongeren zijn radicaal in de strijd tegen klimaatverandering
Een studiegroep vol topambtenaren stelde recent dat in de komende kabinetsformatie knopen moeten worden doorgehakt over strengere klimaatmaatregelen. De afvinklijst ‘belangrijke vragen tijdens formatie’ die hun rapport bevat, biedt voor de partijen voldoende voer voor discussie. Niet geheel verrassend: jongeren zijn het radicaalst in de strijd tegen klimaatverandering, blijkt uit recent onderzoek van Kieskompas. Zo is een meerderheid van de 18 tot 35-jarigen voor een vleestaks.
Economie, werk en inkomen
Economisch herstel na de coronacrisis zal een van de prioriteiten zijn van het nieuwe kabinet. Lukt het ondernemers om er weer bovenop te komen of waren de klappen die zij hebben gekregen te groot? En hoe zit het met de enorme staatsschuld, die naar verwachting in 2021 boven de EU-norm van 60 procent van het BBP zal uitkomen? Gaan Nederlanders de economische gevolgen van de coronacrisis terugzien in hogere prijzen en belastingen?
Flexwerkers zijn kwetsbaar binnen de Nederlandse economie
Vraag is ook of het nieuwe kabinet de economie structureel zal veranderen. De coronacrisis toonde de kwetsbaarheid van flexwerkcontracten binnen de Nederlandse economie. Vooral jongeren werden hierdoor getroffen. Gaat het nieuwe kabinet hen beter beschermen? Of is flexwerk op zijn retour?
Verder bleek eind vorig jaar uit onderzoek van het Nibud (Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting) dat verschillende groepen met een minimumloon tekortkwamen de afgelopen jaren. Het instituut noemt de brede steun die er in Den Haag lijkt te zijn voor de verhoging van het minimumloon daarom ‘verstandig’.
Huizenmarkt en wonen
Een sector waar corona weinig invloed op lijkt te hebben, is de huizenmarkt. De gemiddelde verkoopprijs van een verkochte ‘bestaande’ woning steeg in 2020 naar een recordhoogte. Amsterdam vormt een opvallende uitzondering. Door het lagere aantal expats dat naar Amsterdam kwam en de toegenomen vraag naar grotere huizen met een tuin, daalde de prijs in de hoofdstad. Toch stond een garagebox dichtbij het Concertgebouw in oktober nog voor bijna één miljoen euro te koop.
Unieke kans, een garagebox voor bijna één miljoen euro te koop
De vraag is dan ook of studenten en starters de komende jaren makkelijker een woning kunnen vinden. In de grote steden is er nog steeds een enorm woningtekort. “Voor mensen die nu nog een woning willen bemachtigen is het heel pittig, tenzij je een half miljoen hebt of 1500 euro per maand neer kan leggen,” zei de Amsterdamse wethouder Laurens Ivens onlangs tegen Radio 1. Amsterdam wil de prijzen meer reguleren en is van plan veel woningen bij te bouwen, maar daarbij is (wetgevende) hulp vanuit Den Haag noodzakelijk. Bij de bouwplannen zal het nieuwe kabinet bovendien rekening moeten houden met een probleem dat door de coronacrisis op een zijspoor is beland: de stikstofcrisis.
Onderwijs en wetenschap
De televisieserie Klassen, waarin achtstegroepers in Amsterdam-Noord worden gevolgd, was voor veel mensen een eye-opener en maakte de kansenongelijkheid in het onderwijs eens te meer duidelijk. Is het Nederlandse onderwijssysteem te veel ingericht op het idee dat succes een keuze is? En wat moet de politiek hieraan doen?
Ook de discussie over vrijheid in het onderwijs laaide op. Zo moest een leraar in Rotterdam onderduiken na bedreigingen van islamitische meisjes vanwege een spotprent in zijn lokaal. Ook de anti-homoverklaring van reformatorische scholen zette bij veel mensen kwaad bloed. Met mogelijk nieuwe incidenten zal die discussie zich ook de komende vier jaar voortzetten.
Voor studenten vooral belangrijk: wordt het leenstelsel in de komende vier jaar afgeschaft? Zo ja, komt er een compensatie voor studenten die de afgelopen jaren veel geld geleend hebben? Het nieuwe kabinet zal ook hier knopen moeten doorhakken.
Racisme en inclusie
De tragische dood van George Floyd bracht veel teweeg en leidde ook in Nederland tot grootschalige Black Lives Matter-protesten. Identiteitspolitiek en polarisatie zijn meer dan ooit aanwezig. Premier Rutte ziet niet alleen een rol voor de overheid in het aanpakken van racisme, maar verwacht een debat in het brede maatschappelijke midden van de Nederlandse samenleving.
In hoeverre de politiek moet bijsturen is voer voor discussie tussen de verschillende partijen. Zijn quota noodzakelijk om discriminatie op de arbeidsmarkt tegen te gaan? Of moet de verandering meer van onderop komen? Van DENK tot de PVV en van NIDA tot FvD: op dit onderwerp is Den Haag misschien wel het meest verdeeld. Maar wat vindt de stille meerderheid van de samenleving, waar de premier een beroep op doet? Ook dat moet op 17 maart duidelijk worden.
Met medewerking van Danielle Kliwon.
