Redacteur Piet Ruig herdenkt de aanloop naar het Brexit-proces.

Als iemand die begaan is met de Britse politiek, is vrijdag voor mij een gekke dag. Op 31 januari verlaat het Verenigd Koninkrijk eindelijk de Europese Unie.

Deze einddatum heeft een bedrieglijk kalmerende werking op me. In september 2016, vlak na het referendum, verhuisde ik naar Londen voor mijn studie. Sindsdien heeft Brexit, met chaotische onderhandelingen, verbijsterend incompetente ministers, gordiaanse parlementaire patstellingen en een lachwekkend gebrek aan realiteitszin de Britse politiek totaal gedomineerd. De schijnbare eindeloosheid en totale onvoorspelbaarheid van de afgelopen jaren werkten zo desoriënterend dat ieder einde, iedere duidelijkheid beter lijkt.

Maar het vreemde, zouteloze en formele karakter van aanstaande vrijdag laat meteen zien hoe misleidend dit is. Er is geen afsluiting, geen duidelijkheid. Behalve dat de uittrede onmiddellijke consequenties heeft voor mijn Britse vrienden (en alle andere Britten), is deze meteen al overschaduwd door de aankomende onderhandelingen over de nieuwe handelsrelatie met de EU. Brexit 2.0 staat al om de hoek, klaar om nog jaren door Westminster te spoken.

Toch is er nu even ruimte, een stilte tussen stormen die gebruikt kan worden om op de afgelopen drie jaar te reflecteren. Want een van de giftigste gevolgen van Brexit is dat het zoveel heeft doen vergeten. In het voortrazen van stemming naar rechtspraak naar verkiezing, raakte het voorgaande steeds ondergesneeuwd.

Jo Cox

Stap voor stap verruwde het debat, werden de eisen van de Brexiters steeds radicaler, en escaleerde de constitutionele crisis. Maar deze ontwikkelingen werden telkens overschaduwd door de nieuwste affaire. Zo is het langzaam onmogelijk geworden overzicht te behouden, en te onthouden hoe het zo mis heeft kunnen gaan.

Een schrijnend, symptomatisch voorbeeld van deze opgedrongen vergeetachtigheid is Jo Cox. Toen ik in de https://redpers.nl/wp-content/uploads/2020/09/redperslogo-1.pngvergadering aankondigde dat ik over haar wilde schrijven, of vrienden over dit stuk vertelde, herkenden maar weinigen haar naam. Nu begrijp ik wel dat mensen in Nederland minder met Britse politiek bezig zijn, maar de herinnering aan Cox is te belangrijk om te laten vervagen. Haar dood was zowel het wrede startschot van Brexit, als een voorbode voor de polarisering die komen zou.

Op 16 juni 2016, een week voor het referendum, werd Jo Cox voor haar lokale bibliotheek in Yorkshire vermoord. Ze was als Labour-kamerlid onderweg naar een “political surgery”, een serie persoonlijke ontmoetingen met haar lokale kiezers. Cox was een aanstormend politiek talent binnen Labour, een uitgesproken Remainer, en fervent voorvechter van een multiculturele samenleving. Ze werd door een rechts-extremistische terrorist met geweerschoten en messteken om het leven bracht, onder het roepen van de leus “Britain first, keep Britain independent, Britain will always come first.”

Kantelpunt

De terugkeer van zulk buitensporig geweld in Britse politiek is al een kantelpunt op zichzelf. De laatste keer dat een kamerlid werd vermoord was toen al meer dan 15 jaar geleden, in 1990 door de IRA. Maar deze moord was om veel meer redenen van grote betekenis: de gruwelijkheid van de daad, het afgrijselijke motief, de politieke actualiteit, en niet in de laatste plaats de enorme geliefdheid van Cox, die bleek uit al haar overlijdensberichten. Dit alles had haar dood tot een van de beruchtste momenten uit de recente politieke geschiedenis van het Verenigd Koninkrijk kunnen maken.

Het lijkt me vanuit een Nederlands perspectief het best vergelijkbaar met de moord op Pim Fortuyn. Ook deze moord was een ongekende uitbraak van geweld in de politieke arena, die de enorme sociale verdeeldheid van het land bruut tot uiting bracht. De moord op Fortuyn wordt dan ook erkend als een van de belangrijkste gebeurtenissen in de Nederlandse politiek van de 21e eeuw die nog altijd weergalmt op het Binnenhof.

Hoe absoluut onvoorstelbaar is het dan dat Nigel Farage een week later tijdens zijn Brexit-overwinningsspeech kon zeggen dat het referendum “zonder een enkele kogel af te vuren” was gewonnen? Een week na haar dood was Cox al overschaduwd door de politieke aardverschuiving van de referendumuitslag, de totale verwarring in het remain kamp, de jubelstemming onder de leavers. Jo Cox behoorde al tot een irrelevant verleden, een tragische bijzaak in het nieuwe gevecht.

Zonder een enkele kogel af te vuren

Dit is in latere fases niet meer significant veranderd, en dat terwijl de aanslag zo relevant is voor Brexit en de radicalisering en verrechtsing van een deel van de Britse politiek. De leuzen van de terrorist komen direct overeen met teksten van reguliere Conservatives: remainers zijn ‘traitors’ en ‘collaborators’, die het land aan de EU verraden. De aanslag staat in het verlengde van een hernieuwd radicaal nationalisme en vreemdelingenhaat, die van groot belang warenn voor de taal en insteek van de Leave campagne.

Erkenning

Ik denk dat Jo Cox precies vanwege deze relevantie niet goed wordt herdacht. Denk nog eens aan Boris Johnson’s manifeste onzin over hoe een snelle Brexit de beste manier zou zijn om Cox eer te bewijzen. Het was natuurlijk totaal absurd en smakeloos om Cox’ tragedie te misbruiken voor zijn roekeloze beleid. Maar als de Conservatives en Brexiteers oprecht zouden reflecteren en tot bezinning zouden komen, zouden ze de verbondenheid tussen Brexit en het radicaal rechts-nationalisme dat Jo Cox vermoordde moeten erkennen. Daarom is een oprechte herdenking van het drama van haar dood onmogelijk: het zou betekenen dat de Brexiteers hun eigen fouten moeten bekennen.

De aanslag op Jo Cox demonstreert dus in de eerste plaats de gewelddadige gevolgen van radicaal rechts-nationalisme. Maar door het gebrek aan herdenking heeft haar dood voor mij een tweede betekenis gekregen. Het vergeten van de moord op Cox laat zien hoe het lijden dat Brexit veroorzaakt heeft vervolgens door Brexit zelf verduisterd wordt.

Zo illustreert Cox’ dood de dubbele schade van de Brexit: de vergetelheid. In de eerste plaats heeft het een desastreuze directe impact op het land, en leidt het de aandacht af van alle andere grote problemen in de Britse samenleving. Maar daarbij wordt ook al het leed uitgewist, en worden de slachtoffers van deze gevolgen onzichtbaar gemaakt, omdat ze niet in de Brexit-denkwijze passen.

Het is niet alleen Cox wier leed wordt genegeerd, irrelevant wordt bevonden, onzichtbaar wordt gemaakt

Het is belangrijk dat het niet alleen Cox is wier leed wordt genegeerd, irrelevant wordt bevonden, onzichtbaar wordt gemaakt. Brexiteer Jacob Rees-Mogg werd in een radioshow door een arts gevraagd naar de slachtoffers van een no-deal Brexit wegens medicijntekorten. Zijn bizarre antwoord was om de arts als angstzaaier te bestempelen en te vergelijken met anti-vaxxers.

Deze weigering tot erkennen raakt groepen door de hele samenleving. Het lijden van de vluchtelingen die vastzitten bij Calais door het Britse migratiebeleid wordt genegeerd. De gevolgen van een nieuwe economische recessie  voor daklozen zonder werk of bescherming worden afgewimpeld. De toekomstige geld- en personeelstekorten bij de National Health Service worden ontkend. Al dit lijden wordt verduisterd door het sensationele Brexit-narratief.

Daarom lijkt het me goed om nu te herdenken. Ik denk dat het herdenken van dit ongeziene leed niet alleen van respect en menselijkheid getuigt , maar ook een daad van verzet is tegen een heersende politieke logica. Aan de vooravond van een nieuwe ronde Brexit-bende, en nog vijf jaar een Conservative-regering, lijkt me zulk verzet hard nodig.

[paytium name=”Form name” description=”Donations”]
[paytium_field type=”open” label=”Onze studenten dragen vrijwillig bij aan Red Pers. Vond je
dit een goede productie? Sponsor dan onze koffie (€2,50), https://redpers.nl/wp-content/uploads/2020/09/redperslogo-1.pngvergadering (€10) of grotere
investering. Dankjewel!” default=”2,50″ /]
[paytium_total label=”Steun ons voor” /]
[paytium_button label=”Doneer” /]
[/paytium]