Op de Democratische School Amsterdam is de school om half negen in de morgen nog verlaten. Dat terwijl een paar minuten geleden op de reguliere basisschool om de hoek van de DSA de laatste leerlingen naar binnen renden. Nét op tijd voor de bel. Op de DSA bepalen leerlingen echter zelf hun lestijden, zolang ze maar voor half tien ‘s morgens doorgeven of ze later komen.
Eigen baas over het leerproces
De DSA zit in het gebouw van de Molen van Sloten. DSA-staflid Marieke* (62) vertelt over de telefoon dat ze er bijna is. In het enige verlichte lokaaltje op de begane grond van de school zit Tycho (17). Hij is er vanmorgen al vroeg bij. Dat vindt hij fijn, zo kan hij Engels leren voor zijn Cambridge-examen. Hij vertelt dat de leerlingen zelf bepalen wat ze willen leren en zo zelf hun leerproces bepalen.
Dat is niet nieuw. Zo zijn er de populaire Agora-scholen, waar leerlingen ook zelf bepalen wat zij leren en hoe zij dat doen. Bijzonder aan scholen als de DSA is dat zij hiernaast democratisch zijn. Dit betekent dat niet alleen de leraren en de ouders, maar de leerlingen zelf beslissen hoe hun leeromgeving wordt georganiseerd. Ook heeft iedereen een opruimtaak. Ongeacht leeftijd en functie wordt er tijdens schoolvergaderingen gepraat en besloten over schoolregels, aanschaf van materialen en de inzet van docenten. In Nederland zijn er bijna twintig van zulke democratische scholen verspreid door het land.
Verschillende besliskringen
Het gebouw van de DSA doet onschools aan, het heeft meer iets weg van een buitenschoolse opvang. Op de begane grond van de DSA bevinden zich zes lokaaltjes. Op de bovenverdieping bevinden zich de keuken waar leerlingen met elkaar en een staflid kunnen koken en twee andere ruimtes waar leerlingen hun eigen ding kunnen doen. Op de benedenverdieping zitten het muzieklokaal en de grote open ruimte met banken, speelgoed en een piano. Uitgestrooid over de banken liggen Ilya (15), Sabir (16) en Hector (16) te gamen. In deze benedenruimte druppelen even later de leerlingen binnen voor de ochtendkring, die elke ochtend om tien uur plaatsvindt.
De ochtendkring is één van de vier besliskringen van de DSA. Tijdens de ochtendkringen worden de belangrijkste mededelingen besproken en moties ingediend voor de schoolkring. De schoolkring vindt één keer per week plaats en wordt deze week geleid door Saar (16). De schoolkring is het beslisorgaan waar afspraken worden gemaakt over de organisatie van de school. Daarnaast zijn er de mediationkring, waar onderlinge conflicten worden uitgepraat, en de afsprakenkring waar leerlingen terechtkomen als de gemaakte afspraken niet worden nagekomen. In elke kring maken verkozen leerlingen de dienst uit, bijgestaan door een coördinerend staflid.
Besliskringen in actie
Marnix (13) leidt vandaag de ochtendkring, waar de leerlingen van 4 tot 18 jaar samen met de stafleden allemaal aan deelnemen. Als de ochtendkring is begonnen, zitten bijna alle 36 leerlingen met stafleden in de kring. Vorig jaar telde de DSA meer leerlingen, maar een groepje leerlingen is – in overleg met de schoolkring en afsprakenkring – vanwege slecht gedrag van de school gestuurd. Ook het verzoek om langs te komen voor deze reportage moest eerst langs de schoolkring.
Marnix leest de punten van deze ochtendkring stroefjes voor. Het is deze morgen wat onstuimig. De leerlingen maken een wat onrustige indruk en praten veel door elkaar heen. Maar als de klok tien uur slaat en de ochtendkring begint, is het stil. Marnix dreigt dat iedereen die door elkaar heen praat, een “AK” krijgt – oftewel de afsprakenkring, die door veel leerlingen als strafbank wordt gezien, maar tegelijk als belangrijk om gemaakte afspraken na te komen. De punten van de ochtendkring worden serieus besproken, zelfs de jongste leerlingen stellen vragen en maken opmerkingen.
Als alle punten zijn besproken, stuiven alle leerlingen uit en door elkaar. Ajani (9) en Timon (11) rennen door de gang. Ze gaan naar buiten om blaadjes te halen, om “onder de microscoop te leggen”. Richu (“Bijna 8”) en Jelte (15) zijn van plan te gaan gamen, Storm (14) gaat muziek maken, Salie (6) weet het nog niet. Anderen gaan een les rekenen volgen, of beeldende kunst. De drie kleinste meisjes rennen gillend door de gang, staflid Taro* (49) maant ze tot kalmte.
Van democratische school naar de praktijk
Als de leerlingen hun bezigheid voor de dag hebben bedacht en de rust enigszins is wedergekeerd, vertellen stafleden Marieke en Taro over de visie van de democratische school, terwijl een ander staflid in de hoek van de zaal laat zien hoe je moet jongleren. Uit onderzoek blijkt dat een groot deel van de Nederlandse leerlingen matig tot redelijk vertrouwen heeft in hun eigen burgerschapsvaardigheden. Zouden democratische scholen hieraan kunnen bijdragen?
Taro legt uit dat alles draait om verantwoordelijkheid nemen. Van jongs af aan worden leerlingen aangespoord om alles wat ze vinden in te brengen en van zich te laten horen. Taro: “Durf je te staan voor wat je vindt, los van de sociale structuren in de samenleving? Dat gebeurt hier op kleine schaal, het reflecteert de moeilijkheden van de samenleving en de democratie. Waarom niet daarmee oefenen, in plaats van alleen goede cijfers halen?” Marieke vertelt dat de DSA een sociocratisch model hanteert, waarbij voorstellen alleen worden afgewezen als iemand een overwegend bezwaar heeft. De bezwaarmaker moet dan wel een nieuw voorstel doen. Marieke: “Ik vind het vervelend dat democratie en meerderheidsbesluiten aan elkaar worden gekoppeld, daarmee worden minderheden niet genoeg gehoord. Dat gebeurt hier wel, en daar heb je meer aan dan een lesje burgerschapsles over Den Uyl.”
‘Durf je te staan voor wat je vindt, los van de sociale structuren in de samenleving?’
Jelmer (18), die ook schoolkringen leidt, vindt het natuurlijker dat je in gesprek kan gaan met leraren en stafleden dan dat je ‘gewoon’ hun bevelen opvolgt. Zo kan je samen beslissen. Wat in de chaotische sfeer van de school namelijk vooral opvalt, is dat de leerlingen zich meer bewust lijken dat ze samen op deze school zitten en het samenleven dus ook samen moeten doen. Democratie en burgerschap worden niet onderwezen, maar in de praktijk uitgevoerd zonder dat de leerlingen zich er bewust van zijn. Olivia (14) en Bodhi (13) vertellen dat deze manier van inspraak in het begin wennen was, maar dat je het vanzelf doorkrijgt. En de beste moties die door de schoolkring zijn aangenomen? Een uitje naar Walibi gaan en de ‘blotevoetenmotie’. “Toen mocht niemand meer op blote voeten door de school, want dat stonk.”
*De namen Marieke en Taro zijn gefingeerd. Hun echte namen zijn bekend bij de redactie.
Eindredactie door Yke Uijtewaal
