“Heb je haar horen lachen? Dat is de lach van een gekke persoon,” zei Donald Trump over Kamala Harris tijdens een campagnerally in Pennsylvania, naar wie hij eerder al verwees als ‘Laughing Kamala’. Ook J.D. Vance, de running mate van Trump, schroomde niet om op de man te spelen. Een ‘kinderloos kattenvrouwtje’, noemde hij de huidige vicepresident in 2021.
Het is een greep uit de vele beledigende opmerkingen waar Harris mee te maken krijgt in de strijd om de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Als vrouw in een prominente politieke positie krijgt ze te maken met opmerkingen over haar uiterlijk en gedrag, veelal gebaseerd op genderstereotypen. Vrouwelijke leiders moeten voldoen aan paradoxale verwachtingen: ze moeten laten zien dat ze leiderschapskwaliteiten bezitten – een eigenschap traditioneel meer geassocieerd met mannen. Tegelijkertijd worden vrouwen bekritiseerd als ze hierdoor niet ‘vrouwelijk genoeg’ zijn, vertelt Dustin Harp, professor aan het Department of Communication aan de University of Texas. Dit is ook het geval bij Harris: “We verwachten van onze leiders dat ze sterk en assertief zijn, maar Harris wordt neergezet als agressief en luid.”
Free for all
De media spelen een grote rol als het gaat om het bevestigen van stereotypen, zo stelt Paula Thijs, senior onderzoeker bij Atria, het kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis. Dustin Harp noemt sociale media een free for all, waar Harris veelal wordt aangevallen op basis van haar gender. Thijs vult aan: “Mensen kunnen op sociale media snel, makkelijk en anoniem allerlei dingen zeggen, zonder dat ze de consequenties ervan ervaren.” Stereotypen verspreiden hierdoor makkelijk, juist als ze schadelijk zijn voor een persoon of groep. De algoritmes helpen hierbij: “Algoritmes zijn zo ingesteld, dat de meest extreme berichten bovenaan komen te staan. Zo worden problemen in de samenleving, waaronder stereotypen, nog veel meer uitvergroot,” zegt Thijs.
De stereotypen die door de media worden verspreid, beïnvloeden de manier waarop vrouwen op bepaalde kwesties beoordeeld worden. Volgens Kim Fridkin, politicoloog aan de Arizona State University, leggen de media meer nadruk op kwesties die ‘bij vrouwen passen’. Bij Harris zijn dit bijvoorbeeld abortus, gezondheidszorg, kinderopvang en het milieu. Aan de andere kant zorgen deze stereotypen er ook weer voor dat ze minder competent lijkt op het gebied van economie en buitenlands beleid.
‘Als je wordt beoordeeld op alles behalve je inhoudelijke bijdrage, sta je met 1-0 achter’
Dat is als een vrouw al wordt beoordeeld op de inhoud. “Vrouwen worden in de media vaak aangesproken met hun voornaam en het gaat vaker over hun privéleven dan wat ze in hun werk hebben bereikt,” stelt Thijs. “Als je wordt beoordeeld op alles behalve je inhoudelijke bijdrage, dan sta je met 1-0 achter.” Harp stelt dat de media vrouwen eerst als vrouw en daarna pas als politicus framen. “Het maakt dan niet zoveel uit of het positief of negatief is.”
Uit een onderzoek uit 2023 blijkt dat 62% van de mensen vindt dat er in de media te veel focus ligt op het uiterlijk van vrouwelijke politici. Bijna de helft vindt ook dat er te veel aandacht op hun persoonlijkheid wordt gericht. De manier waarop de media vrouwelijke politici neerzetten en behandelen heeft wel degelijk invloed op de kiezer. Volgens Fridkin is dit zeker het geval “als berichtgeving consistent is, zowel gedurende de campagne als tussen de verschillende bronnen.”
Stereotypering is mediabreed, maar komt volgens Harp meer uit de conservatieve hoek. Uit eerder onderzoek is gebleken dat conservatieve mensen meer vasthouden aan stereotype en traditionele denkbeelden over de rolverdeling tussen mannen en vrouwen, vertelt Thijs. “Mensen die daarvan afwijken, roepen weerstand op.” Trump en zijn aanhangers hebben Harris bijvoorbeeld meerdere malen verweten niet intelligent te zijn. Zo stelde hij in augustus dat Harris “niet slim genoeg is om een persconferentie te houden.” Daarentegen noemde Trump Harris’ running mate Tim Walz, een man, slimmer en capabeler.
Tool of empowerment
Harris en haar campagneteam zijn zich bewust van deze stereotypen en proberen daar op in te spelen. Enerzijds door het tegendeel te bewijzen, anderzijds door er een voordeel uit te halen. Tijdens interviews, rallies en het debat van 10 september probeert Harris bijvoorbeeld te laten zien dat ze plannen heeft voor de economie en streng zou zijn op het gebied van buitenlands beleid en in de omgang met buitenlandse leiders. Aan de andere kant probeert ze genderstereotype beelden over haar te omarmen en te dragen als een badge of honor. Ze begint haar rallies en tv-optredens met een lach en en ze draagt af en toe een controversieel kleur pak. Bovendien heeft de campagne het ‘kattenvrouwtje’-stereotype omarmd, in een poging de uitspraak van Vance onschadelijk te maken. Ook zette haar campagneteam haar voornaam, die steevast verkeerd wordt uitgesproken door Trump, in als tool of empowerment: ‘KAMALA’ merchandise is in overvloed te koop en haar sociale mediakanalen hebben de naam ‘Kamala HQ’ gekregen.
Een kleine verbetering
In 2016 was Hillary Clinton de eerste vrouwelijke presidentskandidaat voor de Democraten. Ook toen werd meteen duidelijk dat genderstereotypen tijdens de verkiezingsperiode een prominente rol zouden spelen in de media. Harp herinnert zich dat je de genderstereotypen in de berichtgeving over Clinton niet kon ontkomen. “Of het nou over de toon van haar stem, haar lach, haar kleding of haar decolleté ging, ze kon niet winnen.” In dat opzicht is de situatie volgens de professor wat verbeterd: “Er wordt minder gepraat over Harris en bijvoorbeeld haar uiterlijk.” Volgens Fridkin zou dit deels te maken kunnen hebben met het momentum en enthousiasme van de Harris-campagne waar de media zich nu meer mee bezig houden. “Vergeleken met 2016 zijn de genderstereotypen in de berichtgeving misschien subtieler, maar zeker nog aanwezig,” sluit Harp af.
Ondanks dat ook Harris nu met genderstereotypen te maken krijgt, is ze al een rolmodel. Een eventueel presidentschap zou veel kunnen betekenen. “De eerste vrouwelijke president, en ook nog eens zwart, dat zou natuurlijk voor veel meisjes en vrouwen enorm inspirerend zijn,” sluit Thijs af.
Eindredactie door Jens van der Weide
