De filmindustrie lijkt meer en meer terug te grijpen naar het verleden. Van remakes tot sequels en prequels, populaire verhalen worden steeds vaker opnieuw tot leven gebracht. Dit zien we nu met aankomende producties zoals Venom 3, Gladiator 2, Beetlejuice Beetlejuice en Captain America: Brave New World. Hoewel het publiek er niet altijd om lijkt te vragen, blijven studio’s dit soort films uitbrengen, gedreven door commerciële motieven. Deze ontwikkeling zet de creatieve toekomst van de filmindustrie op het spel.
Nostalgie als marketingstrategie
Nostalgie is een krachtig hulpmiddel voor marketeers. Een gestild verlangen naar een geïdealiseerd verleden, vaak gekoppeld aan herinneringen uit onze jeugd, biedt comfort en troost. Bedrijven benutten dit om consumenten te trekken naar producten die bekend aanvoelen, zoals de films en series waar we als kinderen van hielden. Deze vorm van marketing wordt ook wel nostalgia baiting genoemd.
Met de opkomst van sociale media verloopt nostalgia baiting sneller en efficiënter dan ooit. Platforms fungeren als katalysator voor nostalgische content, waarbij korte clips, oude trailers en iconische scènes razendsnel gedeeld worden. Deze verspreiding creëert direct betrokkenheid en versterkt de behoefte aan bekende titels. Tegelijkertijd spelen streamingdiensten zoals Netflix en Disney+ een cruciale rol door populaire titels uit het verleden direct beschikbaar te maken en te combineren met nieuwe sequels, prequels of remakes. Door de constante aanwezigheid van vertrouwde content blijven consumenten verbonden met hun jeugdherinneringen.
Innovatie en creativiteit
Juist niet-franchise-films bewijzen dat vernieuwing en creativiteit in de filmwereld essentieel zijn, door thema’s en verhalen te verkennen die verder gaan dan de voorspelbare kaders van populaire franchises.
In de jaren ’70 brak de auteurscinema door, met regisseurs zoals Martin Scorsese en Francis Ford Coppola die diepgaande en vaak uitdagende verhalen vertelden. Films zoals Taxi Driver (1976) en Apocalypse Now (1979) zetten een nieuwe standaard voor complexe vertelstructuren en gedurfde thematiek.
De jaren ’90 introduceerden opnieuw een golf van vernieuwing met de opkomst van onafhankelijk geproduceerde films. Pulp Fiction (1994) en The Sixth Sense (1996) lieten zien dat nieuwe ideeën goed geld binnenhaalden, zonder te vertrouwen op bestaande franchises of formules. Deze films bewezen dat creatieve risico’s ook commercieel succesvol konden zijn.
Filmmakers worden ontmoedigd om nieuwe, originele ideeën te verkennen
Na de eeuwwisseling bleven verhalen zich ontwikkelen, zelfs in een tijd waarin blockbusters en franchises een dominantere rol gingen spelen in de filmindustrie. Maatschappelijke eigentijdse verhalen zoals The Social Network (2010) lieten zien hoe de opkomst van sociale media niet alleen onze manier van communiceren veranderde, maar ook diepe gevolgen had voor menselijke relaties, sociale structuren en machtsdynamieken. De film belichtte de ethische dilemma’s rond privacy en macht en toonde hoe digitale platforms zoals Facebook nieuwe vormen van concurrentie en vervreemding creëerden, met blijvende invloed op de maatschappij.
En ook Children of Men (2006) verlegde de grenzen van het sciencefictiongenre door een grimmige toekomstvisie te presenteren die de angst voor politieke instabiliteit en sociale ongelijkheid reflecteerde. De film wist maatschappelijke thema’s als migratie, klimaatverandering en de teloorgang van de menselijke waardigheid te verweven in een verhaal dat zowel futuristisch als urgent aanvoelde.
Commerciële zekerheid
Uit de filmopbrengsten blijkt dat franchisefilms tegenwoordig de box office – de totale kaartverkoopopbrengst van films in bioscopen – domineren. In 2023 bestond 45% van de brede filmreleases uit franchisefilms, maar deze genereerden maar liefst 78% van de totale wereldwijde box office-opbrengst. Deze trend bestaat sinds de vroege jaren 2000 met name door het enorme succes van franchises zoals het Marvel Cinematic Universe, dat tot nu toe meer dan 29 miljard dollar heeft opgebracht.
Deze voorkeur voor sequels en franchisefilms benadrukt het belang van commerciële zekerheid binnen de filmindustrie. Studio’s kiezen steeds vaker voor bekende successen en vermijden de risico’s van nieuwe, originele projecten. Dat valt op te maken uit een analyse van FranchiseRe, een gerespecteerd onderzoekbureau in de filmindustrie. Het gevolg hiervan is dat originele films steeds moeilijker financiering en aandacht krijgen.
Creativiteit onder druk
De groeiende dominantie van nostalgie in de filmindustrie heeft niet alleen gevolgen voor de films van vandaag, maar ook voor de verhalen van de toekomst. Hoewel nostalgische films voor veel mensen veel betekenen, gaat deze trend ten koste van vernieuwing en diversiteit binnen het filmaanbod. Filmmakers worden ontmoedigd om nieuwe, originele ideeën te verkennen, aangezien de voorkeur van studio’s steeds vaker uitgaat naar veilige keuzes zoals sequels en remakes.
Deze focus op herhalingen beïnvloedt niet alleen de creatieve productie, maar ook het publiek. Wanneer het publiek continu wordt blootgesteld aan steeds dezelfde verhalen, raakt het minder ontvankelijk voor nieuwe en uitdagende ideeën. Dit creëert een cyclus van voorspelbare verhalen, waarin creativiteit steeds verder naar de achtergrond verdwijnt.
Om te voorkomen dat de filmindustrie vastloopt in een eindeloze herhaling van het verleden, moet er ruimte komen voor originele verhalen en nieuwe perspectieven. Hoewel nostalgie op korte termijn financieel succes oplevert, is het op de lange termijn schadelijk voor de artistieke ontwikkeling binnen de filmwereld. De balans moet worden hersteld, met meer nadruk op creativiteit. Studio’s moeten risico’s durven nemen en creativiteit ondersteunen.
Nostalgie zou juist moeten gaan over het verlangen naar de tijd waarin vernieuwing centraal stond, in plaats van steeds dezelfde oude verhalen herhalen. Alleen dan kan de industrie blijven floreren en verhalen blijven produceren die het publiek opnieuw weten te inspireren.
Eindredactie door Rens van der Beek
