“Dat idee van festivals als iets magisch, als plekken waar geen vervelende dingen gebeuren, los van het alledaagse. Dat wil ik bekritiseren.” Socioloog Britt Swartjes, recentelijk gepromoveerd op een onderzoek naar diversiteit binnen de festivalwereld, veegt het spreekwoordelijke zand uit mijn ogen. Op het terras van het Rotterdamse Westerpaviljoen, een café dat bij uitstek het alledaagse juist belichaamt, spreek ik haar over haar promotieonderzoek. Ze legt gelijk de vinger op de zere plek. Mijn geloof in de bevrijdende kracht van festivals incasseert een deuk.
“Dat magische gevoel geldt niet voor iedereen, en laat niet weg dat er ook hele vervelende dingen gebeuren op een festival”, zegt Swartjes. “Alleen al een voorbeeld uit mijn eigen leven: ik was op een meerdaags festival en op de vrijdagavond werd ik gelijk ongesteld. Ik had geen maandverband bij me. Zo ontstond er een situatie waarin ik het hele weekend bezig was om met mijn vriendinnen maandverband te vinden, omdat het op het festivalterrein niet aanwezig of moeilijk te krijgen was. Door die ongelijkheid werden mijn vriendinnen en ik constant uit die magische ervaring getrokken. En zo gebeurt dat op meer, misschien ook subtielere, manieren, die er uiteindelijk wel voor zorgen dat die gedeelde magische ervaring helemaal niet zo gedeeld is.”
Bier voor een gulden
Het eerste openluchtfestival in Nederland was het ‘Pilgrimage Trip’ festival in het Drentse Lochem, Hemelvaartsdag 1968. Naar model van Woodstock was het uiteindelijke aantal bezoekers grofweg tien keer zoveel als de verwachte tweehonderd. Deze tweeduizend bezoekers konden voor drie en een halve gulden (bijna twee euro) rekenen op een line-up van landelijke namen als Les Baroques uit Baarn, het Balkan Trio uit Den Haag en het Lochemse David Copperfield Style. Ook was er bier voor een gulden per flesje, en was er welgeteld één toilet.
Een voorstelling van de situatie ‘één toilet per tweeduizend bezoekers’ leidt logischerwijs tot de conclusie dat het festival zeker niet voor iedereen een comfortabele ervaring was. Dit perspectief werpt vragen op over de festivalgeschiedenis in zijn geheel. Hoe vrij was de seksuele moraal van summer of love-festival Woodstock voor vrouwen zelf? Hoe divers was het publiek op het eerste Lowlands? Voor wie zijn festivals nu eigenlijk nog?
Wilde Weide, new kid on the block
“Shut your stupid fucking mouth, you stupid fucking terf! Fuck fascists, fuck the police, ACAB!” De flora en fauna van het normaliter idyllische campingterrein Kallumaan (eigendom van Marktplaatsmiljonair Bob Crébas) in het noorden van Flevoland worden opgeschud door het punk-geschreeuw van Lambrini Girls, Sophie Straat en consorten. Het is het eerste weekend van juli en daarmee tijd voor de eerste editie van new kid on the block Wilde Weide. Het festival is het zusje van het elektronische muziekfestival Wildeburg, met een focus op meer live muziek van opkomende artiesten en meer op de dag in plaats van de nacht.
Het is voelbaar dat er ook hier door de organisatie vol wordt ingezet op het opwekken van een onalledaagse, magische ervaring. Het terrein is een weelde van bloemen, planten en bomen, groot genoeg om goed in te verdwalen. Er wordt aangespoord om het weekend als een vakantie te beschouwen, inclusief een uitje naar het (festival)strand. De aankleding is speels en fantasierijk. Metalen draken en ruimtevaartuigen prijken tussen de boomtoppen. Dit is een land waarin je ontsnapt en verdwaalt, waar je samen in opgaat. Precies zoals organisator Kultlab het wil zien. Evenals het graag ziet dat je je gedraagt, want de waarden van het festival zijn overal duidelijk aangegeven. “Zorg goed voor jezelf, houd rekening met elkaar, (h)erken elkaars grenzen, respecteer de omgeving, iedereen is welkom, samen zijn we Wilde Weide.”
Verbroederend en bevreemdend
Het bewustzijn van haar eigen sociaalmaatschappelijke context lijkt er zo wel te zijn. Hoe dat voelt? Misschien als een welkome geruststelling, een klopje op de schouder. Toch voel ik ook ongemak. Zonder een perskaartje was ik hier niet geweest, en tegen al het uitgebreide kampeergerei van mijn medebezoekers steken mijn opgooitentje en bijgevoegde dop-loze luchtbed schraal af. Ik betrap mij erop eerder te voelen als een binnendringer dan als een thuiskomer.
De festivalwaarden voelen dan ook net makkelijk aan. Het is de taal van de utopie, van het samenleven en verschillen vergeten. Terwijl, zoals Swartjes mij nadrukkelijk duidelijk maakte, die verschillen wel gewoon bestaan. Dit festival blijft een plek voor het financiële en culturele oppersegment van de samenleving. Iedereen is welkom, samen zijn we Wilde Weide. Echt veilig voel ik me dan toch bij die punkers die geen blad voor de mond nemen. “With a head so far up your arse, because you’re upper class”, schreeuwt Lambrini Girls’ frontvrouw Phoebe Lunny. De moshpit die volgt, is even verbroederend als dat hij bevreemdend is. Zingt ze over ons?
Het is een gevoel dat ik moeilijk van mijzelf af weet te schudden deze zomer. Op het technofestival The Crave, ooit begonnen als een klein Haags antwoord op de grotere elektronische muziekscenes in Amsterdam en Rotterdam, reken ik tien euro vijftig af voor een Bacardi-cola. Hier geen muntprijs, maar gewoon klinkende girale knaken. Het festival is inmiddels tien jaar oud, en trekt grote internationale namen als DJ Heartstring, Mall Grab en SPFDJ. Is het cynisch om te stellen dat er met de groei een stukje identiteit wordt ingeleverd?
Later in de zomer keer ik terug in de hofstad voor Paard van Stal, de seizoensopener van het concertseizoen in poppodium Paard. Hier wisselen punkbands, indie singer-songwriters en afropop-rappers elkaar in rap tempo af. De samenstelling van het publiek verandert kleurrijk mee. Rave-band Blaaskaak mag de avond afsluiten met een medley van opzwepende covers in de foyer. De bijzondere samenstelling aan gezichten vindt een gemeenschappelijk doel in het lomp springen op een saxofoon-vertolking van ‘Europapa’. De niche-muziekliefhebber en het feestbeest staan zij aan zij in de buik van het Paard van Troje.
Al jaren dezelfde discussie
Wanneer ik mijn bedenkingen over de stijgende kosten deel met Swartjes reageert ze nuchter. “Die discussie is al jaren hetzelfde”, zegt ze. “Elk jaar wordt het weer duurder en elk jaar is er weer de vraag of het dan nog wel toegankelijk is, bijvoorbeeld voor jongeren of mensen met lagere sociaal-economische status. Tegelijkertijd, mensen zeggen veel over grote festivals als Lowlands en Down The Rabbit Hole dat ze nu voor de happy few worden. Maar die waren al gericht op een bepaald publiek, en vertelden al een bepaald verhaal. Ze programmeren bepaalde muziek en geven daarmee al grenzen aan welk publiek er komt, of in ieder geval wordt verwacht.”
Toch geeft ze wel gehoor aan het gevoel van ongemak dat festivals als Wilde Weide en The Crave bij mij oproepen. “Als je iets met diversiteit en inclusie wil doen, dan moet dat geworteld zijn in de hele festivalorganisatie, in het systeem an sich. Dan moet het ook gaan over werk, over wie dat werk inricht, over precariteit en werken op projectbasis. Het moet gaan over wat de organisatiecultuur is, over wie dat festival mag maken en over wie überhaupt de macht heeft om een festival op te zetten. Die dingen sijpelen allemaal door in hoe dat festival uiteindelijk eruitziet. Terwijl jij oorspronkelijk alleen de individuele strategieën ziet die gericht zijn op de beleving. Misschien komt daar die dissonantie vandaan.”
Zomercarnaval
In juli deze zomer bestond het Rotterdamse Zomercarnaval 40 jaar. Het is een volksfeest in de traditie van carnaval in de Amerika’s, de Cariben, Notting Hill Carnaval in Londen, en in Nederland eigen aan de Antilliaanse diaspora en de stad Rotterdam. De feestelijke optocht, evenals de muziekprogrammering, wordt georganiseerd door festivalorganisator Rotterdam Unlimited. Belangrijk detail: Bijna alles is gratis te bezoeken. Het is een feest door en voor de verschillende lagen en intersecties van de samenleving. Er zijn veel Rotterdammers van kleur, veel queer Rotterdammers, en veel mensen van buitenaf.
Juist in deze parade, deze wirwar van kleuren, wars van headliners en muntprijzen, bekruipt mij een sensatie die je zou kunnen identificeren als festivalgevoel. Misschien zit het hem wel in het feit dat er hier geen escapistische pretenties worden gemaakt. De frustratie deze zomer, die ook te proeven is in het proefschrift van Swartjes, is dat festivals een poging doen tot ontsnappen uit het alledaagse. Wanneer dat niet lukt, of wanneer ze beroep doen op dat gevoel zonder er werk van te maken, is het gemis des te groter.
Het Zomercarnaval probeert nergens uit te ontsnappen, maar kleurt juist het normale leven opnieuw in. Waarom vertrekken naar een utopie ver van de bewoonde wereld wanneer je juist met zijn allen een visie van dat samenleven midden in de maatschappij kan neerzetten? En kan vieren? Hier, in het centrum van Rotterdam, waar ongelijkheden normaal zo groot zijn. En laat een biertje hier dan ook net wat goedkoper zijn dan op Camping Kallumaan.
Eindredactie door Isa Martens
