Ze worden ook wel ‘third culture kids’ (TCK’s) genoemd: kinderen die een groot deel van hun jeugd in één of meerdere culturen, anders dan de cultuur van de ouders, hebben doorgebracht. Volgens psycholoog Anne-Marie Faassen is het gevoel van vervreemding een bekend fenomeen onder TCK’s: “Het is best eenzaam. De ervaring is moeilijk te delen en mensen weten vaak niet goed hoe ze erop moeten reageren. Terwijl het wel belangrijk is om het over die ervaring te hebben. Er wordt ook niet altijd positief op gereageerd.”
Expat-expert Carole Hallett Mobbs begon in 2012 een blog over expat-kinderen toen zij zelf ging verhuizen en nergens informatie kon vinden over het begeleiden van haar dochter. Inmiddels is ze ervaringsdeskundige: “Door het verhuizen hebben kinderen hun ogen open voor de wereld en begrijpen ze dat de wereld groter is dan alleen de straat waar je woont.”
Arbeidsmigranten, expats en diplomaten
Er is weinig onderzoek gedaan naar de groep third culture kids in Nederland. Wel weten we uit CBS-cijfers dat 2,9 miljoen mensen die hier wonen zijn geboren in het buitenland. Dat is ruim 16 procent van de bevolking. Kinderen binnen deze groep zijn vaak third culture kids. Een deel van hen heeft een biculturele achtergrond, de cultuur van hun ouders is een andere dan ze op straat, op school en bij de sportvereniging meekrijgen.
Over de afgelopen 25 jaar kwam gemiddeld bijna 1 op de 5 immigranten als arbeidsmigrant naar Nederland. Een onbekend deel hiervan bestaat uit kinderen van expats, diplomaten of internationale werkers, die tijdens hun jeugd meerdere keren zijn verhuisd en vaak ook weer uit Nederland vertrekken.
‘Het is een hele uitdaging als je met een puber verhuist’
Van de 316 duizend immigranten die in 2024 naar Nederland kwamen, had 1 op 7 de Nederlandse nationaliteit. Kinderen binnen deze groep keren vaak terug van een eerdere emigratie en zijn in het buitenland ondergedompeld geweest in een voor hen vreemde cultuur. Op internationaal niveau bestaat er al langer onderzoek naar de impact van het zijn van een TCK. Ruth van Reken en David Pollock (1999) beschrijven in hun boek Third Culture Kids: the experience of growing up among worlds hoe deze kinderen vaak moeite hebben met het ontwikkelen van een vast identiteitsgevoel, omdat hun wortels voortdurend worden verplaatst.
De gevolgen van een verhuizing
TCK’s leren om zich aan te passen aan de situatie. Ze spreken meerdere talen, zijn flexibel en sociaal alert. Maar die vaardigheden hebben ook een keerzijde. “Je leert dat alles tijdelijk is. Je moet steeds opnieuw vriendschappen aangaan, wennen aan een nieuwe school en een nieuw land. Je ontwikkelt het gevoel dat je je niet meer gaat verbinden want je gaat toch weer verhuizen,’’ vertelt Faassen. “Dit kan op latere leeftijd negatieve effecten hebben. Dat je helemaal niet meer wil verhuizen bijvoorbeeld en dat je moeite hebt met relaties aangaan.”
Het komt vaak voor dat ouders van TCK’s zelf niet tijdens hun jeugd in meerdere landen hebben gewoond. Het is daarom voor hen belangrijk om rekening te houden met de gevolgen van een verhuizing op kinderen. Volgens Faassen kan het helpen om te erkennen dat de problemen die een kind ondervindt, voortkomen uit de veranderingen die een verhuizing teweegbrengt. “Ik zie in mijn werk dat Nederlandse ouders niet openstaan voor het mentale gedeelte. Er wordt weinig moeite gestoken in de voorbereiding,” legt ze uit.
‘Thuis is voor mij niet per se een plek’
Waar Hallett Mobbs en Faassen het over eens zijn, is om vooral niet te verhuizen met een puber. Hallett Mobbs: “Het is een hele uitdaging als je met een puber verhuist. Dit zijn de jaren waarin het kind zich ontwikkelt en veel waarde hecht aan de omgeving en vrienden. Je gaat je loskoppelen van je ouders. Ik raad het echt af om dan je kind daaruit te halen.”
Ook de omgeving speelt daarin een rol. Vaak wordt gedacht: kinderen wennen wel. Maar de vraag is: aan wat precies? Faassen: “Het is belangrijk om hun gevoelens serieus te nemen en contact te blijven maken, ook als de buitenwereld denkt dat ze het allemaal wel aankunnen.”
Het gevoel van thuis
Denise Drost Ridder is ervaringsdeskundige als het gaat om dit onderwerp: ze is tijdens haar jeugd wel vijf keer verhuisd, van Azië tot Griekenland. “Ik vond het als puber heel lastig. Mijn ouders hebben op latere leeftijd gezegd dat ze niet beseften hoeveel impact het verhuizen ging hebben. Ze hebben zelfs gezegd dat ze het anders zouden hebben aangepakt als ze hiervan op de hoogte waren geweest.”
Misschien wel de belangrijkste vraag voor een TCK is: waar hoor ik thuis? Wie je bent, wordt gevormd door waar je bent geweest, maar als die plekken blijven veranderen, waar vind je dan houvast?
“Thuis is voor mij niet per se een plek,” vertelt TCK Lotte Kolman. “Ik ben me meer gaan hechten aan de mensen om mij heen. Dat komt omdat de plek om mij heen steeds veranderde.”
Lotte is niet uniek in dit verhaal. Meerdere geïnterviewden vertellen in de documentaire Onbekend terrein dat ze een gevoel van onrust voelen, ongeacht de plek waar ze wonen. Het volledige interview met Lotte, Denise en andere ervaringsdeskundigen en experts is te zien in de documentaire via YouTube. Meer informatie vind je op onbekendterrein.com.
Eindredactie door Rens van der Beek
| Romy Groen in ’t Woud (24) heeft journalistiek gestudeerd en is werkzaam als beeldredacteur bij RTL Tonight. Ze groeide op in verschillende landen, wat haar fascinatie voor identiteit, het gevoel van thuis en culturele ervaringen aanwakkerde. In haar werk richt ze zich op persoonlijke verhalen, met speciale interesse voor onderwerpen als (seksuele) identiteit, migratie en gendergelijkheid. |
