Al dertig jaar doen zich dezelfde problemen voor op Nederlandse vakantieparken. Sinds 1995 vinden er op zulke parken wanpraktijken plaats als intimidatie en wegpesten, vooral doordat miljardenfondsen deze parken agressief opkopen en herontwikkelen, zonder omkijken naar de recreant. Sinds diezelfde periode worden door politici toezeggingen gedaan om de rechten van de recreanten te versterken, maar tot regelgeving die de rechten daadwerkelijk waarborgt is het nooit gekomen.
Dit alles gaat ten koste van de campingcultuur en het eigendom van minder vermogende personen. Fondsen vormen de markt om tot een huureconomie waarin consumenten steeds meer moeten betalen, zonder vooruitzicht op eigendom.
Witwaspraktijken
Sinds de jaren 80 investeren ondernemers steeds vaker in de herontwikkeling van campings. Door de welvaart in Nederland heeft de vakantieganger behoefte aan meer luxe, zoals een zwembad en faciliteiten voor de kinderen.
Vanaf de jaren 90 nemen enkele ondernemers daarnaast ook het initiatief om recreatieparken op te kopen, met de herontwikkeling daarvan als doel. Hierin is een grote rol weggelegd voor de Quote 500-families Vos en Bergervoet, die tientallen van deze parken aankochten en renoveerden. Die laatste familie is de afgelopen jaren in opspraak gekomen door een FIOD-onderzoek naar witwaspraktijken op de vakantieparken en een aantal strafrechtelijke veroordelingen voor verkrachting en een steekpartij.
In de jaren 90 is er ook een belangrijke wijziging in de wet doorgevoerd, namelijk de afschaffing van de kampeerwet. Hierdoor nam de rechtsbescherming van recreanten sterk af. In 1995 kwam de Wet op de openluchtrecreatie daarvoor in de plaats, die minimale rechten voor recreanten bood.
Op aandringen van belanghebbenden werd in die tijd aan de markt zelf de opdracht gegeven de weggevallen rechtsbescherming op te lossen. De brancheorganisatie RECRON, de ANWB en de Consumentenbond moesten gezamenlijk voorwaarden opstellen die de rechten van recreanten moesten waarborgen.
Private equity
Deze nieuwe wetgeving deed de overnames en projectontwikkeling op campings nog sterker groeien. In het begin van de eeuw waren het Chinese investeerders die een aanzienlijk belang hadden in campings aan de Nederlandse kust, maar het afgelopen decennium zijn het vooral private-equityfondsen die zeer agressief deelnemen aan de markt van vakantieparken. De koploper is een fonds van KKR uit de Verenigde Staten, maar ook het Nederlandse Waterland van Quote 500-lid Rob Thielen heeft aanzienlijke belangen in recreatieparken.
De standaardprocedure voor deze fondsen is: het aankopen van het park en zo spoedig mogelijk ontwikkelen, vaak op het randje van de wet qua inachtneming van vergunningen en de rechten van huurders. Tegelijkertijd worden particuliere investeerders geworven om de huisjes zo spoedig mogelijk van de hand te kunnen doen na oplevering, waarna de winst via complexe juridische constructies naar het moederbedrijf wordt overgemaakt. Die winsten zijn aanzienlijk, nu de huisjes vaak voor drie à vijf maal de initiële kosten worden doorverkocht.
Ondertussen is een handvol bedrijven eigenaar van meer dan de helft van de vakantieparken
De ontwikkeling binnen de markt van vakantieparken, waar recreanten die de vakantiewoningen ooit bezaten deze nu moeten huren, is een mooi voorbeeld van hoe kapitaalkrachtige ondernemingen en particulieren de markt willen hervormen naar een huureconomie. Dit type markt wordt vaak gekenmerkt door steeds maar stijgende huur- of abonnementskosten, zonder het vooruitzicht op eigendom.
Dergelijke trends zien we al langer bij bijvoorbeeld streamingdiensten als Spotify en Netflix, die, op het moment dat ze voldoende marktaandeel hadden, hun abonnementskosten elk jaar aanzienlijk verhogen. Deze bedrijven staan vaak ook onder leiding van dezelfde soort investeringsfondsen. Ondertussen is een handvol bedrijven in Nederland eigenaar van meer dan de helft van de vakantieparken. Alles lijkt dus de goede kant op te gaan voor deze fondsen.
Onwil
Dit succes lijkt echter ten koste te gaan van de recreant. De rechten van recreanten zijn de afgelopen decennia uitgehold door het wegvallen van de kampeerwet. De RECRON-voorwaarden die de recreant rechten moeten toekennen, zijn vaak zeer beperkt. Ondernemers kunnen daarnaast met een knip van de vingers hun lidmaatschap van de RECRON opzeggen.
Door de gebrekkige rechtsbescherming in de RECRON-voorwaarden moet de eigenaar van het chalet vaak een jaarcontract ondertekenen voor de huur van de grond, terwijl dit niet in verhouding staat tot de duizenden euro’s en tientallen uren die het kost om een chalet te verplaatsen. Ook mogen eigenaren van vakantieparken een aanzienlijk vast bedrag of een percentage van de koopsom vragen als de eigenaar van het chalet deze doorverkoopt, terwijl deze enkel een kavel verhuurt aan de recreant voor de plaatsing van het chalet.
Toezeggingen van de overheid en parlementariërs om wanpraktijken op de camping, zoals intimidatie en wegpesten, aan de kaak te stellen, maar ook om de rechtsbescherming van recreanten te bevorderen, werden in de afgelopen 10 jaar herhaaldelijk uitgesproken door politici, terwijl diezelfde uitspraken ook werden gedaan in 1995, toen het nieuws over wanpraktijken voor het eerst bekend werd en in het parlement werd besproken. Ook het legaliseren van permanente bewoning op recreatieparken is een onderwerp dat al geruime tijd wordt behandeld zonder concrete oplossing. In 2000 was het staatssecretaris Remkes die met het voorstel tot legaliseren kwam, in 2022 werd eenzelfde plan in de Tweede Kamer ter sprake gebracht, en in mei van dit jaar is door minister Keijzer wederom een dergelijk voorstel gedaan.
Ook bij de nationale politiek is er dus onwil om het probleem voor de recreant op te lossen. Al in 1995 is er bijvoorbeeld een gedoogbeleid voor permanente bewoning van vakantieparken, wat sympathiek klinkt, maar niet zorgt voor een versterkte rechtspositie voor de bewoner. Hierdoor doen zich schrijnende situaties voor, van jonge gezinnen die een ton steken in de bouw van een chalet, waarna ze binnen een half jaar na afronding te horen krijgen dat ze weg moeten. Juridisch hebben ze dan geen poot om op te staan.
Dubbele pet
We zien tevens dat gedateerde wetgeving met weinig samenhang ervoor zorgt dat ondernemers vaak procedures en wetten kunnen omzeilen. Zo is bij camping De Bosgraaf, gelegen naast een Natura 2000-gebied op de Veluwe, een omgevingsbestemming uit 2018 nooit van kracht geworden door de stikstof-uitspraak, een uitspraak van de Afdeling bestuursrecht van de Raad van State waardoor overheden het Programma Aanpak Stikstof (PAS) niet meer mogen gebruiken voor de goedkeuring van vergunningen. Hierdoor is de regelgeving uit 2001 nog steeds van kracht. In deze regelgeving is het begrip stacaravan zeer vaag omschreven, waardoor er zonder vergunning meer dan honderd vakantiehuisjes op het park geplaatst kunnen worden. Dit is niet uniek. In 2024 kwam een vergelijkbare situatie binnen de gemeente Losser in opspraak, waarbij de terughoudendheid van de gemeente en de provincie Overijssel opvalt, net als het verouderde bestemmingsplan waarop de projectontwikkeling gebaseerd is.
In sommige gevallen is er zelfs sprake van een dubbele pet bij de overheid. Leisurelands is bijvoorbeeld een bedrijf met gemeenten als aandeelhouders. Als exploitant van natuurgebieden had de onderneming dus een belang bij de ontwikkeling van recreatieondernemingen.
De huidige markt wordt vaak verdedigd met het argument: ‘dat is de prijs van vooruitgang’
De Consumentenbond heeft als belangenbehartiger van de recreant sinds 1995 weinig weerstand geboden tegen de afgenomen rechtspositie. De Consumentenbond heeft in 2023 zelfs besloten zich terug te trekken bij de onderhandelingen over de voorwaarden, nu de positie van de consument voldoende was ‘versterkt’. Wel is er voor de recreant nog een geschillencommissie waar deze naartoe kan gaan. Ruud Rietveld, de initiatiefnemer van Belangenvereniging voor Gedupeerde Recreanten, een organisatie die samen met de SP al sinds de eeuwwisseling tegen de wanpraktijken op vakantieparken vocht, geeft echter aan dat de besluiten van de commissie in het verleden ‘zacht gezegd zeer teleurstellend’ zijn te noemen.
De huidige markt wordt vaak verdedigd met het argument: ‘dat is de prijs van vooruitgang. Er is nu eenmaal veel vraag naar luxe vakantiehuisjes.’ In werkelijkheid zien we dat de huurinkomsten sterk tegenvallen, waardoor veel investeerders ook bodemprijzen beginnen aan te bieden voor de huur van vakantiehuisjes.
Lichtpuntjes
Hoewel recreanten zonder nieuwe wetgeving vaak machteloos staan tegenover de recreatieondernemers, geven ze zich niet zonder slag of stoot gewonnen. Steeds vaker zien we dat recreanten terugvechten in de rechtszaal, de gemeenteraad en de Tweede Kamer. Vaak richten ze per camping een vereniging op om hun belangen te vertegenwoordigen. Ook zijn er landelijke bewegingen als Stichting Recreanten Recht.
Al deze organisaties boeken met regelmaat successen bij de rechtbank of aan de onderhandeltafel, waardoor projecten worden gestaakt, onteigening van het chalet wordt voorkomen, erfpacht voor de standplaats wordt verkregen, of zelfs het hele park door de recreanten wordt overgenomen. De grootste winst is begin juni geboekt, met een initiatiefnota van Tweede Kamerlid Beckerman. Hierop volgde een positieve stemming van moties, waarbij de Kamer onder andere instemde met het schrijven van een nieuwe kampeerwet.
‘Capitalism on steroids’
Opmerkelijk is wel dat, niet lang na de positieve stemming over deze voorgestelde kampeerwet, de Autoriteit Consument & Markt (ACM) groen licht heeft gegeven aan het private-equitybedrijf Blackstone om RCN Vakantieparken te kopen. Het is diezelfde ACM die op het IVO-congres nog geen jaar geleden heeft vastgesteld dat private equity zorgt voor ‘capitalism on steroids’ en dus ‘extra waakzaamheid vereist’.
RCN wordt al decennialang door een stichting beheerd zonder winstoogmerk, die zorg draagt voor de vakantiemogelijkheden van minderbedeelden en geld doneert aan goede doelen. Snel nadat de aankoop bekend werd, uitten politici en recreanten hun zorgen over de bedoelingen van Blackstone met de vakantieparken, maar zolang concrete maatregelen uitblijven, zijn die zorgen slechts de zoveelste krachteloze hartekreet sinds de invoering van de Wet op de openluchtrecreatie dertig jaar geleden.
| Sebastian Cornielje (1999) studeert rechtsgeleerdheid en schrijft over uiteenlopende zaken die zijn interesse hebben, vooral met betrekking tot de economie, politiek, genealogie, geschiedenis en filosofie. Het zijn de maatschappelijke ontwikkelingen en machtsverhoudingen die hem daarbij interesseren, vooral in relatie tot innovatie of onrechtvaardigheden. Hij is werkzaam als freelance journalist. |
Eindredactie door Rens van der Beek
