Toen ik aan een vriendin vroeg of zij de cute winter boots trend al voorbij had zien komen op TikTok, antwoordde ze: “Oef, niet echt. Maar ik wil ook nieuwe schoenen.” Mijn vriendin heeft echter niet de laatste winterlaarsjes gemist, maar video’s die proberen om het algoritme te omzeilen.
Als je zoekt op cute winter boots, krijg je video’s te zien waarin creators het hebben over nieuwe winterlaarzen, terwijl ze een papier of tablet voor de camera houden met wat ze éigenlijk willen zeggen. Allemaal geven ze aan dat het TikTok algoritme hun politieke video’s zou tegenhouden. Het algoritme kan op basis van woordherkenning immers video’s filteren en als problematisch bestempelen, bevestigt Dennis Nguyen, assistent-professor Digital Literacy en Digital Methods aan de Universiteit Utrecht. Om moderatie te ontlopen gebruiken de Tiktokkers dus de cute winter boots hashtag. Eén jongen zegt: “Check out my new boots. I was really against these boots for the longest time. I just moved up North, I’m actually from the South.” In zijn handen houdt hij een blaadje met tekst: het is een waarschuwing voor waar en hoe de ICE – de US Immigration and Customs Enforcement – actief zou zijn. Andere video’s vormen een uitleg voor hoe je een balaclava vouwt uit een T-shirt, om je anoniem te kunnen bewegen. Er zijn beelden van protesten. Een aantal anderen vertellen welke rechten je hebt als de autoriteiten aan je deur komen.
Naast zulke instructie- en informatievideo’s, zijn er ook video’s die minder rechtdoorzee zijn. De Tiktokker Sara Margaret raadt herhaaldelijk aan om bepaalde nummers op te zoeken. Een andere video zoomt in op satellietbeelden—om een patroon te laten zien? Een aantal wijzen op de blokletters ‘HELP’, in het rood op straat geschreven. Een enkeling denkt dat Trump achter de censuur op TikTok zou zitten. Tussendoor komen er ook af en toe video’s langs met daadwerkelijke reclame voor schoenen. Die video’s staan gemarkeerd als advertentie.
Politiek
Dat Trump achter het algoritme van TikTok zit, is in ieder geval niet waar volgens Nguyen. Hij lacht een beetje over de telefoon als hij dit antwoordt. In ieder geval niet direct, voegt hij hieraan toe. TikTok is immers een Chinees bedrijf, waar vanuit de Verenigde Staten met argwaan naar wordt gekeken. Nu de VS al een keer van TikTok af hebben proberen te komen, is het niet per se tactisch voor de app om anti-Trump content te promoten en de Amerikaanse overheid tegen de haren in te strijken.
Sociale media en politiek hebben sowieso een beladen relatie. Zo veranderde Instagram vorig jaar hun beleid: als je politieke content evenveel in je feed wil zien verschijnen als ‘reguliere’ content, moet je dit aanpassen in je instellingen. Anders wordt die politieke content minder getoond. De neutrale instelling is dus eigenlijk al niet neutraal ten opzichte van politieke berichtgeving.
Als ik vraag waarom Instagram deze keuze (schijnbaar) bij de gebruiker laat, heeft Nguyen geen hard antwoord. Het zou kunnen dat politieke berichtgeving niet zo krachtig is in het vasthouden van de aandacht van de gebruiker, of dat het te veel polarisatie met zich meebrengt. “Maar ze kunnen ook niet neutraal zijn, want door neutraal te zijn krijgen ze ook moeilijke vragen. Politiek is simpelweg te heet om bij in de buurt te komen.” Nguyen geeft aan dat vaak wordt vergeten dat sociale media individuele bedrijven zijn, die regels maken naar wat henzelf op dat moment het beste uitkomt.
Het algoritme
Het zou dus inderdaad kunnen dat TikTok niet zit te wachten op expliciete politieke content op hun platform. De aanhangers van de cute winter boots-tag geven aan gemerkt te hebben dat hun berichten niet evenveel gepusht worden door het algoritme als ze hun politieke inhoud expliciet vertolken. Sterker nog, hun berichten zouden worden gecensureerd. De hashtag vormt de mogelijkheid om deze moderatie te omzeilen en met hun boodschap toch een publiek te bereiken. Pourya Omidi, projectontwikkelaar bij het Waag Future Internet Lab, benadrukt dat mensen altijd oplossingen vinden om in een politiek gevoelige sfeer hun stem te laten horen. Dit gebeurt vaak op een cryptische manier, legt hij uit. Er zijn tal van voorbeelden van hashtagmanipulatie: dit wordt ook wel algo-speak genoemd. Nguyen noemt dit ook wel een guerrilla-tactiek: als het TikTok algoritme video’s filtert door het herkennen van keywords, maakt de alledaagsheid van woorden als ‘cute’ en ‘boots’ het lastiger voor het algoritme. Immers, waar trek je de grens, over welk soort laarzen ban je video’s?
Algoritmes van sociale media zijn echter verder ontwikkeld dan het herkennen van specifieke woorden, legt Charis Papaevangelou uit, onderzoeker aan het Instituut voor Informatierecht aan de Universiteit van Amsterdam en voor het AlgoSoc (Algorithmic Society) onderzoeksprogramma. Moderatiesystemen gebruiken inmiddels verfijndere technieken om video’s te detecteren: platforms kijken naar patronen in inhoud en gedrag vertoond in video’s, en houden bij in wat voor netwerken ze circuleren. Maar hoe de algoritmes van TikTok en andere sociale media precíes werken, daar is slechts weinig over bekend. Omidi geeft aan dat dit een groot probleem vormt: Big Tech spelen een belangrijke rol in hoe mensen met elkaar in gesprek gaan, maar de criteria waarmee zij deze online interactie vormgeven worden onvoldoende publiek gemaakt. “Het beleid van sociale media is gewoon een black box waar wij als gebruikers geen invloed op hebben, waardoor eigenlijk alle vormen van manipulatie plaats kunnen vinden zonder dat we het doorhebben.” Nguyen ziet dit ook: sociale media doen onvoldoende moeite om zichzelf aan buitenstaanders uit te leggen. Door dit gebrek aan transparantie is er veel ruimte om de verbeelding de vrije loop te laten gaan en het onvolledige plaatje zelf in te vullen.
Het gebruik van de hashtag is dus een tactische zet om een publiek te bereiken. Het lijkt de gebruikers van de cute winter boots-tag in ieder geval te lukken. Dat ik de cute winter boots op mijn ForYou-page tegenkom, suggereert dat deze stroming niet zo ondergronds is als ze zichzelf voordoen. Volgens Papaevangelou wijst dit op een spanning tussen de vermeende moderatie en het bereik van de video’s. Als een vorm van algo-speak doorbreekt tot het grote publiek, is de kans groot dat het algoritme het juist versterkt heeft in plaats van onderdrukt. Toch hoeft dit niet te betekenen dat de hashtag mainstream is gegaan— het aanbevelingssysteem verschilt immers per gebruiker. “Een trend als deze benadrukt bovenal hoe complex en ondoorzichtig aanbevelings- en moderatiesystemen zijn geworden,” aldus Papaevangelou.
Andere TikTok’ers drijven de spot met de vage boodschappen. Eén iemand post een video met de tekst “i love these winter boots. You really can’t bEAT how warM theY Are and how SereiouSly cute they are <3”. De gebruikte hoofdletters spellen samen tot eat my ass. Ook de TikTok’er Contra Tenore haakt in op de hashtag. Hij beschuldigt de trend van een cosplayen van verzet. Mensen zouden beter offline actie kunnen ondernemen dan zich voor te doen als een ondergrondse verzetsstrijder op TikTok. Als ik dit voorleg aan Papaevangelou stemt hij in dat dit ‘verzet’ inderdaad eerder symbolisch dan activistisch is. Door zichzelf weg te zetten als gecensureerd, uiten gebruikers bovenal hun frustratie over moderatiesystemen.
Eindredactie door Isa Martens
