Sociale media lenen zich goed voor conflict, datgene waar politiek om draait. Dankzij X, TikTok en Instagram kunnen politici en partijen duidelijk maken dat hun standpunten verschillen van die van anderen. “Conflict is heel belangrijk voor politiek, dus het is logisch dat politici ook online te vinden zijn om het conflict naar voren te brengen,” zegt communicatiewetenschapper Emma van der Goot van de Universiteit van Amsterdam. “De politicus staat dicht bij de kiezer en het conflict laat zien dat er iets belangrijks op het spel staat. Daarom kan communiceren via sociale media mobiliserend werken.”
‘Persoonlijke aanvallen of het uitschelden kan cynisme in de hand bij de kiezer werken’
Laagdrempelig contact tussen politiek en kiezers is van groot belang voor een goed functionerende democratie, en sociale media kunnen een positieve impact hebben op die democratie. Maar ze worden ook in toenemende mate ingezet voor strategische persoonlijke aanvallen, die een grotere kans hebben om viraal te gaan en de stem van de politieke partij het hardst te laten luiden. Van der Goot: “We reageren sterker op negatieve berichtgeving, wat een natuurlijk instinct is van mensen.”
Cynisme
Van der Goot merkt wel op dat veel politici X proberen te vermijden omdat het te negatief is geworden. Discussies gaan te veel over personen en te weinig over inhoud. Bovendien komen de persoonlijke aanvallen op politici niet alleen van collega’s, maar ook van kiezers. Dit kan leiden tot politici die de politiek verlaten, zoals Sigrid Kaag, die na veel online haat en intimidatie vertrok. Zulke negativiteit heeft ook andere effecten. “Persoonlijke aanvallen of het uitschelden kan cynisme in de hand bij de kiezer werken,” aldus Van der Goot. Deze persoonlijke aanvallen en negativiteit blijven niet beperkt tot X. “Er worden bijvoorbeeld ook vaak negatieve X-berichten opgepakt in de verslaggeving van journalisten,” voegt Van der Goot toe.
Nieuwe dynamiek
In 2010 had niet eens de helft van de Tweede Kamerleden een X-account, maar de laatste jaren zitten bijna alle politici op het online platform. Voorheen verliep de communicatie tussen politici en het publiek voornamelijk via traditionele media. Politici gaven interviews aan kranten, radio en televisie, waarbij journalisten de taak hadden hun boodschappen kritisch te bevragen en de kijker of lezer goed te informeren. Wat is de rol van de journalist nu politici de traditionele media kunnen omzeilen?
Remko Theulings, politiek redacteur bij EenVandaag, vertelt: “Journalisten willen het liefst één-op-één communiceren met de politicus, in levenden lijve. Voor de politici worden wij als journalisten soms als lastig ervaren, maar ons doel is om informatie te verzamelen en die analyserend aan het publiek te presenteren.”
Door sociale media kunnen politici zoals Wilders hun boodschap ongestoord verspreiden
“Een tweet kan wel eens worden opgepakt als aanleiding of aanvulling voor het nieuws. Denk maar aan het dagelijkse getwitter van Wilders rondom de formatie en hoe elke ochtend de formerende partijen hierop reageerden voor de camera,” zegt Theulings. De directe communicatie tussen politici op X verandert zo de dynamiek van politieke berichtgeving en debat.
Strategie van schaarste
Niet alle politici op X zijn even interessant of nieuwswaardig, stelt Theulings. Kiezers krijgen hun meningen en plannen vaak al te horen via de traditionele media. Maar de tweets van sommige politici krijgen wel media-aandacht, zoals die van Geert Wilders. Theulings: “De afgelopen twintig jaar heeft Wilders altijd een strategie van schaarste gebruikt.” Deze strategie hield in dat er weinig media-optredens waren, maar dat er wel volop getwitterd werd. “Zo is er dan weinig verstoring om over te brengen wat de politicus wilt,” aldus Theulings. Bij een media-optreden zijn er namelijk meer factoren die invloed kunnen hebben, zoals de aanwezigheid van journalisten. “Wilders gaf wel af en toe een langer interview, maar je hoorde nooit zoveel van hem, behalve wanneer hij iets op X plaatste.” Door sociale media kunnen politici zoals Wilders hun boodschap ongestoord verspreiden en maximale impact creëren zonder de filter van traditionele media.
Een platform zoals X biedt op het eerste gezicht een kans voor open discussie en draagt daarmee bij aan een transparantere Nederlandse democratie. Echter, als politici het platform vaker gebruiken voor persoonlijke aanvallen, leidt dit volgens Theulings tot “meer verharding”. Het vinden van een balans tussen directe communicatie en een respectvolle democratische dialoog is dan essentieel.
Eindredactie door Dieuke Kingma
